Erzincan Kazasında Şikâyet Hakkının Kullanılması ve Şikâyet Mekanizması

Yıl 2023, , 2201 - 2214, 23.01.2024

Mehmet Koçyiğit

https://doi.org/10.46868/atdd.2023.590

Öz

Osmanlı hukuk sisteminin kökeninin temeli İslam hukuku (şer‘i hukuk) ve örfi hukuka dayanmaktadır. İslam hukukunu Kuran, sünnet, icma ve kıyas oluştururken, örfi hukuku ise padişahın kendi iradesine dayanarak şeriatın kapsamına girmeyen konularda kanun koyma yetkisiyle meydana getirdiği ferman, kanunname vb. belgeler oluşturmuştur. Bu Çalışmada Erzurum eyaletine ait 1 ve 3 numaralı Ahkâm defterlerinde Erzincan kazasından merkeze yansıyan şikâyetler incelenmiştir. Erzincan kazasında şikâyet konularının oluşum süreci, şikâyet etme biçimleri, şikâyetlerin çözüm mercileri, yöntemleri ve şikâyet konuları, şikâyet edenlerin cinsiyet dağılımı vb. konular bu bağlamda ortaya konmaya çalışılmıştır. Bunun için Erzurum’un 1 ve 3 numaralı ahkâm defterler ele alınmıştır. Erzincan kazasına ait hükümler çıkarılarak değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Tespit edilen hükümlerde Erzincan kazasında Mîrî toprak rejiminin uygulanması ve buna bağlı olarak yaşanan sorunlar, güvenlik sorunları, borç-alacak ilişkisi bağlamında iktisadi durum, miras meselelerindeki ana sorunlar ve getirilen çözüm önerileri, vergi meselesi gibi konularda şikâyetlerin yoğunlaştığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Ahkâm Defterleri, Erzincan Kazası, Şikâyet

The Right to Complain and Complaint Mechanism in Erzincan District

Öz

The Ottoman legal system was based on Islamic law (sharia law) and customary law. While Islamic law consisted of the Qur'an, sunnah, ijma and qiyas, customary law consisted of documents such as edicts, laws, etc. created by the sultan based on his own volition with the authority to legislate on matters not covered by the sharia. In this study, the complaints from Erzincan district reflected to the center in the Ahkâm books numbered 1 and 3 belonging to Erzurum province were examined. In this context, the formation process of complaint issues in Erzincan, the forms of complaint, the authorities, methods and subjects of complaints, the gender distribution of the complainants, etc. were tried to be revealed. For this purpose, Erzurum's ahkâm books numbered 1 and 3 were taken into consideration. The rules to Erzincan district were extracted and subjected to evaluation. In the identified provisions, it was determined that the complaints were concentrated on issues such as the implementation of the Mîrî land regime and related problems, security problems, the economic situation in the context of debt-credit relations, the main problems in inheritance issues and the proposed solutions, and tax issues.

Anahtar Kelimeler

Ahkâm Books, Erzincan District, Complaint

Kaynakça

• Aktaş, N. (1991). Atik Şikâyet Defteri. İçinde Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (C. 4, s. 68). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1943). XV ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları (C. I). İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Çiçek, H. (2018). 3 Numaralı ve H.1162-1171/M.1749-1758 Tarihli Erzurum Ahkâm Defterinin Tahlili. Anasay, 3, 61-78.
• Durhan, İ. (1999). Osmanlı Hukukunun Yapısı Üzerine Bir Etüd. AU Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, III (1), 217.
• Emecen, F. M. (2005). Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3 (5), 107-139.
• Gümrükçüoğlu, S. O. (2012). Şikâyet Defterlerine Göre Osmanlı Teb'asının Şikâyetleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 61 (1), 175-206.
• İnalcık, H. (1988). Şikâyet Hakkı: Arz-ı Hal ve Arz-ı Mahzarlar, Osmanlı Araştırmaları, (7-8), 33- 54.
• Kazıcı, Z. (2003). Osmanlı Devletinde Din ve Hukuk, İstem, 1 (1), 65.
• Kütükoğlu, M.S. (2020). Mühimme Defteri, Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (C. 31, s. 519-522). Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şimşir, N. (2015). Ahkâm Defterleri'nin Tarihi Kıymeti ve 107 No'lu Anadolu Ahkâm Defteri'ndeki İzmir ile İlgili Hükümler. Tarih İncelemeleri Dergisi, 9 (1), 357-390.
• Taş, H. (2007). Osmanlıda “Şikâyet Hakkı” nın Kullanımı Üzerine Düşünceler. Memleket Siyaset Yönetim, 2 (3), 186-204.
• Tuğluca, M. (2010). Osmanlıda Devlet-Toplum İlişkilerinin Açık Alanı: Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi (1683-1699). [Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Yök Tez. Uzunçarşılı, İ. H. (2014). Osmanlı Devleti’nde İlmiye Teşkilatı (4. B). TTK Yayınları.
• Yıldırım, Z. ve Hayırlıoğlu, N. İ. (2019). Mühimme Defterlerinin Tarih Araştırmaları Açısından Önemi, 82 Numaralı Mühimme Defteri Örneği. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 3 (2), 205-214.
• Yusuf, H. (1195). XIV, XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı (2. b). TTK Yayınları.