О НОВОЙ КОНЦЕПЦИИ ОТНОСИТЕЛЬНО РОЛИ ТЮРКОВ В ИСТОРИИ КАВКАЗА В АЗЕРБАЙДЖАНЕ В ПЕРИОД НЕЗАВИСИМОСТИ

Yıl 2015, Cilt: 2 Sayı: 5, 1 - 15, 01.12.2015

Elvira Latifova

Öz

После распада СССР, как и на других постсоветских территориях, в республиках
Кавказа также началось национально-духовное возрождение. У народов Кавказа
появились благоприятные условия для переосмысления своего прошлого, своей
истории. Необходимо отметить, что многие проблемы истории Кавказа были
искажены, сфальсифицированы как в период Российской империи, так и в советское
время.
Как известно, Кавказ является регионом, имеющим чрезвычайно пеструю и
сложную этно-конфессиональную систему. Именно поэтому сегодня, в условиях
независимости, так важно выявление объективной истории нашего региона на основе
первоисточников.
В условиях государственной независимости возрос естественный интерес к своей
многовековой истории и в Азербайджане. В то же время, определенные силы, не
желающие укрепления азербайджанской государственности, уже с первых лет
независимости, начали предъявлять территориальные претензии к нашей республике.
Одной из важнейших причин этого была недостаточная изученность многих
проблем истории Азербайджана, в том числе и проблем истории приграничных
территорий в отечественной историографии. Стереотипы, сложившиеся в исторической
науке советского периода, не допускали привлечения к исследованию таких проблем,
как например, проблемы «исторических земель Азербайджана» или же «потерянных
территорий»
К сожалению, равнодушие, проявленное в свое время к истории этого региона,
позволило некоторым историкам соседних республик свободно, в выгодной для себя
форме интерпретировать его историю. С этой целью использовались всевозможные
средства: население региона делилось на «коренных» и «пришлых», делались попытки
внесения религиозного и национального раскола среди полиэтничного населения
региона и т.д.
С середины 90-х годов ХХ века в отечественной исторической науке начинаются
первые исследования по истории северо-западных территорий Азербайджана.
Исследования, проведённые нами, дали возможность выявить весьма богатые
лингвистические и топонимические данные, относящиеся к древним тюркам. Были
даже выявлены топонимические параллели между регионами Кавказа и Турецкой
Республики (например, Гёйнюк, Биледжик и т.д.)

Anahtar Kelimeler

Кавказ, Анатолия, Тюрки, Огузы, Кыпчаки

BAĞIMSIZLIK DÖNEMİNDE AZERBAYCAN’DA TÜRKLERİN KAFKASYA TARİHİ’NDEKİ ROLÜ İLE İLGİLİ YENİ KAVRAMA DAİR

Öz

SSCB’nın çöküşünden sonra diğer eski Sovyet topraklarında olduğu gibi, Kafkasya cumhuriyetlerinde de milli manevi uyanış başladı. Şunu da kaydedelim ki, hem Rus Çarlık İmparatorluğu, hem de Rus Sovyet döneminde Kafkasya tarihinin birçok problemi sahteleştirilmişti. Bu gibi problemlerden biri de Kafkasya’nın etnik tarihinde Türklerin rolü ile ilişkili idi. Uzun yıllar boyunca Rus ve Sovyet tarih biliminde kasıtlı olarak Türkler Kafkasya’nın gelme halkı olarak takdim ediliyordu. Bu yönde tarihi en fazla sahteleştirilen Kafkasya bölgeleri arasında Azerbaycan’ın Kuzeybatı bölgesi ve Güney Dağıstan’ı zikretmek istiyoruz. Bu bölgeler tarih boyunca etnik çeşitliliği ile diğer coğrafyalardan ayrılmaktaydı. Farklı halklar, tarih boyunca bu topraklarda omuz omuza yaşamışlar ve ortak tarih yaratmışlardır. XIX. yüzyılın başlarından itibaren Kafkasya’nın işgaline başlamış olan Rus Çarlık İmparatorluğu’nun yerli halka boyun eğdirmek amacıyla yararlandığı araçlardan biri de farklı etnosları yerli ve gelmeler olarak ikiye ayırarak aralarına nifak salma politikası olmuştur. Rus Sovyet döneminin tarih biliminde oluşturulmuş kalıp yargılar ise bu gibi problemlerin araştırma konusu edilmesine fırsat vermiyordu. Türklerin Kafkasya’nın tarihindeki yeri ve rolünün objektif biçimde araştırılması, yalnız XX. yüzyılın 90’lı yıllarından itibaren mümkün olmuştur. Bu araştırmalar sonucunda Kafkasya bölgesinde kadim Türk katmanları ortaya çıkarılmıştır. Kadim ve Ortaçağ kaynaklarında Kafkasya’da çok sayıda Türk boyunun Kimmerlerin, İskitlerin, Sakların, Hazarların, Oğuzların ve Kıpçakların yaşadıkları kaydedilmektedir. Araştırmaların sonucunda ortaya çıkarılan kavrama göre, Türk boylarının Kafkasya’ya kitlesel akını dört aşamada gerçekleşmiştir. Birinci aşama Kimmer-Skif-Sak boyları ile bağlantılı olmuştur. Kafkasya’ya o cümleden de Azerbaycan’a yapılan ikinci büyük Türk akını, binyılımızın başlarına denk gelmekte ve bu akın Hun, Bulgar, Sabir, Hazar vs. Türk boylarının ismi ile ilişkilidir. Erken ortaçağda Türk boyları Kafkasya’da artık lider konuma yükselmişlerdir. XI. yüzyıldaki Selçuklu akınları sonucunda ise Oğuz-Türk boyları Güney Kafkasya’nın tamamında temel etnik ve siyasi güce dönüşmüştür. XIII. yy’da Moğol seferleri sonucunda Kafkasya’ya yeni Türk boyları yerleşmiştir. Bu boyların ekseriyetinin izleri Kafkasya toponimisinde günümüze kadar mevcuttur. Kafkasya’nın söz konusu bölgeleri ile ilgili yaptığımız araştırmalar eski Türklere ait çok zengin lengüistik ve toponomik verileri ortaya çıkarmaya imkan vermiştir. Hatta Kafkasya ile Türkiye Cumhuriyeti bölgeleri arasında da toponomik benzerlikler gözlemlenmiştir. (ör. Göynük, Bilecik vs.) Bu ise bir kez daha Kafkasya’nın, Anadolu’ya hareket eden Türk boyları için uzun bir tarihi dönem boyunca arka cephe rolünü oynaması gerçeğini ispatlamaktadır

Anahtar Kelimeler

Kafkasya, Anadolu, Türkler, Oğuzlar, Kıpçaklar.