Maras Armenian Events in 1909

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 11, 155 - 177, 25.05.2017

Ali Karahan

Öz

The Ottoman Empire contained
many ethnic groups. The Armenians, one of these ethnic groups, have been
mentioned often because of their actions against the state since the second
half  of the 19th century. The first activity
area of Armenians, who had started
to struggle for independence because of many reasons coming together, was Eastern Anatolia. However, they could
not get what they wanted here, they
concentrated their attention on the Çukurova region. The Armenians, whose
interest about the Çukurova region went back to the Byzantine period, had
succeeded to establish a small principality here. When it was understood that the "Great
Armenia" project in Eastern Anatolia could not be established, the
Armenians wanted to revive the
"Armenian Principality of Cilicia" in Çukurova, which they regarded as a historical claim,
as "Little Armenia". Armenians intensified their work in the region by waiting for the
right time and they acted on the occasion of the March 31st incident, which took place in Istanbul, and caused
serious incidents in Adana. There were also Maras and its surroundings within
the boundaries of "Little Armenia" that the Armenians planned to
establish in the region. Therefore, the influence of events in Adana was felt in and around Maraş. In this
study, the Armenian incidents in and around Maras that occured with the effects
of the events in Adana will be explained.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Armenians, Adana, Maraş

1909 Maraş Ermeni Olayları

Öz

Osmanlı Devleti, birçok etnik unsuru bünyesinde
barındırmaktaydı. Bu etnik unsurlardan biri olan Ermeniler, XIX. yüzyılın
ikinci yarısından itibaren devlet aleyhinde kalkışmalarla kendilerinden sıkça
söz ettirmeyi başarmışlardı. Birçok nedenin bir araya gelmesiyle bağımsızlık
mücadelesine başlayan Ermenilerin ilk faaliyet alanı Doğu Anadolu olmuştu. Ancak
burada istediklerini elde edemediklerinden dikkatlerini Çukurova bölgesine
yoğunlaştırmışlardı. Çukurova bölgesi ile ilgileri Bizans dönemine kadar geriye
giden Ermeniler, burada küçük bir prenslik kurmayı başarmışlardı. Doğu
Anadolu’daki “Büyük Ermenistan” projesinin hayata geçirilemeyeceği anlaşılınca
Ermeniler, tarihi bir iddia olarak “Küçük Ermenistan” olarak gördükleri
Çukurova’da “Kilikya Ermeni Prensliği”ni tekrar canlandırmak istemişlerdi.
Uygun zamanı bekleyerek bölgedeki çalışmalarını yoğunlaştıran Ermeniler,
İstanbul’da meydana gelen 31 Mart Vak‘ası’nı fırsat bilerek harekete geçmişler
ve Adana’da ciddi hadiselere neden olmuşlardı. Ermenilerin bölgede kurmayı
planladıkları “Küçük Ermenistan”ın sınırları içerisinde Maraş ve çevresi de
bulunmaktaydı. Bundan dolayı Adana’daki olayların etkisi Maraş ve çevresinde de
hissedildi. Bu çalışmada Adana’daki olayların etkisiyle Maraş ve çevresinde
çıkan Ermeni hadiseleri izah edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Ermeniler, Adana, Maraş

Kaynakça

• 1- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• a- Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT.): nr. 2816/20. b- Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi Perakende Evrakı (DH. MKT. PRK.): nr. 2828/8. c- Dahiliye Nezareti Muhâberat-ı Umumiye İdaresi (DH. MUİ.): nr. 2-1/11; 37-1/12; 33- 1/35; 34-1/23; 2-4/35; 33-2/1; 33-2/13; 33-2/2; 33-1/13; 33-1/12; 98-1/27; 33-2/11; 43-1/13; 24-1/41; 25-1/7; 23-1/19; 29-1/46; 43-1/20; 96-1/41; 26-1/40; 28-1/41; 2-1/15; 2-2/84; 2- 6/8; 53-1/50; 2-3/49; 2-2/76; 14-1/70. d- İrade Askerî (İ. AS.): nr. 96-1327/L.166; 99-1327/a-147; 83-1327/R45; İ. AS., nr. 1327/L-16. e- Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV.): nr. 129/72; 132/70; 132/87.
• 2- Süreli Yayınlar Sâlname-i Vilâyet-i Haleb, Def‘a 35, Haleb 1324. 2- Tez, Kitap ve Makaleler AKBIYIK, Yaşar, 1990, “Arşiv Belgeleri Işığında Zeytun Ermeni Meselesinin Halli”, Belleten, LIV/209, TTK Yay., Ankara, s. 435-462.
• AKYILMAZ, Gül, 2003, “Osmanlı Devleti’nde Gayrımüslimlerin Hukuki Statüleri”, Ermeni Araştırmaları 1. Türkiye Kongresi Bildirileri, II, Ankara, s. 171-187.
• ASAF, Mehmet, 2002, 1909 Adana Ermeni Olayları ve Anılarım, Yayınları, Hazırlayan İsmet Parmaksızoğlu, TTK Yayınları., Ankara.
• ATA, Ferudun, 2005, İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları, TTK Yayınları, Ankara. BAĞDADLILAR, Adil, 1974, Uzunoluk: İstiklâl Harbi’nde Kahramanmaraş, Kervan Yayınları, İstanbul.
• BİLDRİCİ, Yusuf Ziya, 2002, “Ermeni Soykırımı Aldatmacası ve 1919-1920 Adana
• Katliamları”, Türkler, Cilt 13, Yeni Türkiye Yay, Ankara.
• ÇALIK, Ramazan, 1994, II. Abdülhamid Devrinde Ermeni Olayları, Batı Kaynaklarına Dayanılarak Yapılan Çalışmalar ve Tarihi Gerçekler, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Konya.
• ÇAYCI, Abdurrahman, 2000, Türk-Ermeni İlişkilerinde Gerçekler, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• ERİM, Nihat, 1953, Devletlerarası Hukuku ve Siyasî Tarih Metinleri, I, TTK Yayınları, Ankara.
• Ermeni Komitelerinin Amâl ve Harekât-ı İhtilâliyesi: İlân-ı Meşrutiyet’ten Evvel ve Sonra, 1332, İstanbul.
• ERYILMAZ, Bilal, 1992, Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi, Ağaç Yayınları., İstanbul.
• EYİCİL, Ahmet, 1999, Osmanlı’nın Son Döneminde Maraş’ta Ermeni Siyasî Faaliyetleri, Gün Yayınları, Ankara.
• GÜNAY, Nejla, 2007, Maraş’ta Ermeniler ve Zeytun İsyanları, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul. ,2009, 100. Yılında 1909 Maraş’ta Ermeni Olayları, Ukde Yayınları, Kahramanmaraş.
• GÜRÜN, Kamuran, 1983, Ermeni Dosyası, TTK Yayınları, Ankara. HALAÇOĞLU, Yusuf, 2007, Ermeni Tehciri, Babıali Kültür Yayınları, İstanbul.
• HATİPOĞLU, Süleyman, 2002, “1909 Adana Ermeni Olayları”, Kahramanmaraş’ta Ermeni Sorunu Sempozyumu, Kahramanmaraş.
• İLTER, Erdal, 1996, Ermeni Kilisesi ve Terör, Ankara Üniversitesi OTAM Yayınları, Ankara. …..………… ,1995, Ermeni Meselesi’nin Perspektifi ve Zeytun İsyanları, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• KARACA, Ali, 1993, Anadolu Islahatı ve Ahmet Şâkir Paşa, Eren Yayınları, İstanbul.
• KARACAKAYA, Recep, 2005, 1908-1923 Türk Kamuoyu ve Ermeni Meselesi, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul.
• KILIÇ, Davut, 2006, Osmanlı Ermenileri Arasında Dinî ve Siyasi Mücadeleler, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• KOÇAŞ, M. Sadi, 1990, Tarihte Ermeniler ve Türk Ermeni İlişkileri, Kastaş Yayınları, İstanbul.
• KODAMAN, Bayram, 1983, Şark Meselesi Işığı Altında Sultan II. Abdülhamid’in Doğu Anadolu Politikası, Orkun Yayınları., İstanbul.
• ………………,2001, “Abdülhamid ve Paul Terziyan”, Ermeni Meselesi Üzerine Araştırmalar, Yayınları. Hazırlayan Erhan Afyoncu, TATAV Yayınları, İstanbul.
• KÜÇÜK, Cevdet, 1986, Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı, 1878-
• 1897, TDAV Yayınları, İstanbul.
• MAHMUD CELÂLEDDİN PAŞA, 1983, Mir’ât-ı Hakîkat, haz. İsmet Miroğlu, Bereket Yayınları, İstanbul.
• MÜNİR SÜREYYA BEY, 2001, Ermeni Meselesinin Siyasî Tarihçesi (1877-1914), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Osmanlı Belgelerinde 1909 Adana Olayları, 2010, I, yay. haz. Recep Karacakaya vd., Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• ÖKE, Mim Kemal, 1991, Ermeni Sorunu 1914-1923, TTK Yayınları, Ankara.
• ÖZALP, Yalçın, Millet-i Sadıka Patırtısı ve Maraş, İstanbul.
• SONYEL, Salahi R., 1987, “İngiliz Gizli Belgelerine Göre Adana’da Vuku Bulan Türk- Ermeni Olayları”, Belleten, Cilt 51, Sayı 201, Ankara.
• SÜSLÜ, Süslü, 1990, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• ………………….,1987,“Maraş’taki Fransız ve Ermeni İşbirliği”, Kahramanmaraş 1. Kurtuluş Sempozyumu, Ankara.
• TÜRKGELDİ, Ali Fuat, 1987, Mesâil-i Mühimme-i Siyasiyye, II, yayına hazırlayan Bekir Sıtkı Baykal, TTK Yayınları, Ankara.
• UÇAROL, Rifat, 2008, Siyasi Tarih 1789-2001, Der Yayınları, İstanbul.
• URAS, Esat, 1987, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul.