Bir Sultanın Giyiminden Kesitler: Fatma Sultan

Year 2018, Volume: 5 Issue: 14, 248 - 274, 30.05.2018

Gülser Oğuz

Abstract

Fatma Sultan Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın eşi, III.
Ahmet’in de kızıdır. “Lale Devri” olarak adlandırılan dönemin aktörlerinden
biridir. Fatma Sultan’ın devleti yöneten birinci ve ikinci kişilerin birinci
dereceden yakını olması sebebiyle şaşaanın ve lüksün merkezinde olduğu
malumdur. Yalnız bu makalede, dönemle ilgili literatürde var olan ‘lüks ve sefa
algısı’ üzerinden hareket edilmeyecektir. Çalışmada sadece Fatma Sultan’ın
giyim kuşam unsurları üzerinde durulacaktır.

Çalışmanın yapılabilmesi için Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden
temin edilen bir defter kullanılacaktır. Defter Fon kodu TS.MA.d.,
gömlek no 2211 künyesini taşımaktadır. Defter, Fatma Sultan’ın ölümünden sonra
hazineye aktarılan eşyalarının listesi kayıt altına alınırken oluşturulmuştur.
Defterde giyim kuşam eşyalarının yanında altın, kitap, ev eşyası ve mutfak
eşyası yer almaktadır. Bu çalışmada sadece giyim kuşam unsurları üzerinde
durulacaktır.

Yapılan
incelemede Fatma Sultan’ın giyim unsurlarının temel unsurlar ve yardımcı
unsurlar başlıkları altında incelenebileceği görülmüştür. Çalışmanın amacı
kullanılan defterin sağladığı veriler ışığında iç giyimden üst giyime
kemerlerden takılara Fatma Sultan’ın nasıl giyindiğinin ipuçlarını
yakalamaktır. Böylelikle aynı zamanda 18. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı sarayı
kadın giyimi hakkında da fikir edinilmiş olacaktır. Çalışma sayesinde alanına
katkı sağlanması amaçlanmaktadır.

Keywords

Fatma Sultan, Giyim Kuşam, Lale Devri, Kadın Giyimi

References

• Arşiv Kaynakları BOA TS.MA.d., gömlek no 2211 Kitap ve Makaleler AKYILDIZ, Ali, 1998, Mümin ve Müsrif Bir Padişah Kızı Refia Sultan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• ALTINAY, Ahmet Refik, 1981, “Fatma Sultan”, Tarih ve Edebiyat Mecmuası, S. 12.
• ARGIT, Betül. İ., 2016, “Osmanlı İstanbul’unda Giyim Kuşam”, Antik Çağlardan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, Ed. Coşkun Yılmaz, ss. 230-264.
• ARGIT, Betül İ., 2014, Rabia Gülnuş Emetullah Sultan 1640-1715, Kitap Yayınevi, İstanbul. ARTAN, Tülay, 1999, “18. Yüzyıl Başlarında Yönetici Elitin Saltanatın Meşruiyet Arayışına Katılımı”, Toplum ve Bilim, No 83, ss. 292-322.
• AYVERDİ, İlhan, 2010, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Yayınları, İstanbul.
• BAĞBARS, Sebahat, 2005, “Padişah Kaftanları Neden Bu Kadar İhtişamlı?”, Popüler Tarih, Sa. 64, ss. 54-63.
• BELİRGEN, Emine, 2001, “Topkapı Sarayı Müzesinden Osmanlılarda Altın Eşya Tutkusu”, P Dergisi, Sa. 20, Kış, 148-169.
• BOZKURT, Nebi, 2002, “Kıyafet”, İslam Ansiklopedisi, C. 25, ss. 508-510.
• COVEL, John, 2011, Bir Papazın Osmanlı Günlüğü, Çev. Nurten Özmelek, Dergah Yayınları, İstanbul.
• DAVİS, Fanny, 2009, Osmanlı Hanımı, Çev. Bahar Tırnakçı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. ER D. H. – SİPAHİOĞLU, O., 2014, “Kostüm Kitaplarında Osmanlı Giysileri Üzerine Bir Değerlendirme”, GSF Sanat Dergisi, Sa. 24, ss. 123-144.
• GEZER, Yalçın, 2015 “Yazma Eserler Işığında Patrona İsyanı Hakkında Bir Değerlendirme”, Osmanlı İstanbul’u, C. III, Ed. Feridun Emecen- Ali Akyıldız, İstanbul, ss. 331-352. GÖRÜNÜR, Lale- Ögel, Semra, 2006, “Osmanlı Kaftanları ile Entarilerinin Farkları ve Kullanışları”, itü dergisi/b Sosyal Bilimler, C. 3, Sa. 1, ss. 59-68.
• GÜRTUNA, Sevgi, 1999, Osmanlı Kadın Giysisi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. HİMAM, F. Dilek, 2013, “16. Yüzyıl Giysi Tarihi Yazımı Üzerine: Giysilerde Doğu-Batı Etkileşimi, Egzotizm ve Güç”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sa. 29, ss. 91-116.
• İNALCIK, Halil, 2008, Türkiye’de Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• İREPOĞLU, Gül, 2000, “Bir İmparatorluğun Görkemi Osmanlı Mücevherleri”, P Dergisi, Sa. 17, Bahar, ss. 100-111.
• İREPOĞLU, Gül, 1996, “Osmanlı Sarayında Mücevher”, Sanatsa Mozaik, Sa 14, Yıl 2, ss. 22-32.
• KARACA, Filiz, 2002, “Kürk”, İslam Ansiklopedisi, C. 26, ss. 568-570.
• KARAHASANOĞLU, Selim, 2010, “Osmanlı İmparatorluğu’nda 1730 İsyanına Dair Yeni Bulgular: İsyanın Organizatörlerinden Ayasofya Vâizi İspirîzâde Ahmed Efendi Ve Terekesi”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, vol.24, ss. 97-128. KARAHASANOĞLU, Selim, 2011, “Osmanlı Uygulamasında Müsadere: Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’ya Ait Muhallefat Zabtı Örneği”, I. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu, C. 7, Nevşehir, ss.179-205. KARAHASANOĞLU, Selim, 2010, “İstanbul’un Lale Devri mi? Tarih ve Tarih Yazımı”, Tarih İçinde İstanbul Uluslararası Sempozyumu, Türkiye, 14-17 Aralık, ss. 427-463. KOCA, Emine. - Koç, Fatma. (2014). “Kıyafetnameler ve Ralamb’ın Kıyafet Albümündeki 17. Yüzyıl Osmanlı Toplumu Giysi Özelliklerinin İncelenmesi”, Turkish Studies, Vol, 9/11, Ankara, ss. 371-394. KOÇ, Fatma, 2009, “18. Yüzyıl Minyatür Sanatında Osmanlı Kadın Modası’, Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, Sa. 7/Kış, Konya, ss. 82-98. KOÇU, R. Ekrem, 1967, Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Sümerbank Yayınevi, Ankara.
• KÜPELİ, Özer, 2016, “IV. Murat’In Torunu Fatma Hanım Sultan’ın Muhallefatı”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sa. II, Ankara, ss.163-171.
• Lady Montagu, 2008, Şark Mektupları, Antik Şark Klasikleri Dizisi, İstanbul. NİCOLAY, Nicolas de, 2014, Muhteşem Süleyman’ın İmparatorluğu’nda, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• OĞUZ, Gülser, 2016, “Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın Gündelik Hayattaki İlgi Alanlarıyla İlgili İpuçları”, Muşkara’dan Nevşehir’e 290. Yıl II. Uluslar arası Nevşehir Kültür ve Tarih Sempozyumu, Nevşehir, ss. 581-590. OS, N. (2002). “Yenileşme Döneminde Gündelik Hayattan Çizgiler Milli Kıyafet: Müslüman Osmanlı Kadını ve Kıyafetinin Milliyeti”, Türkler Ansiklopedisi, C.14, ss.133-145.
• OSMANOĞLU, Ayşe, 2008, Babam Sultan Abdülhamid, Timaş Yayınları, İstanbul. PARLATIR, İsmail, 2006, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınevi, Ankara.
• SAĞIR, Yusuf, 2016, “Vâlide Turhan Sultan’ın Muhallefâtı”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sa 20, Bahar, ss. 265-328.
• SEVİN, Nurettin, 1990, Onüç Asırlık Türk Kıyafet Tarihine Bir Bakış, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Şair Leyla Saz Hanım, 2010, Anılar 19. Yüzyıl Saray Haremi, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul.
• ŞİMŞEK, Eyyub, 2013, “18. Yüzyılın Başında Trabzon’da Giyim (1700-1725)”, Mavi Atlas GŞÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, Güz, Sa. 1, ss. 51-66.
• TEKİN, Zeki, 2002, “Osmanlılarda Kürk Kullanımı”, Türkler Ansiklopedisi, C. X, ss. 644-649.
• TEZ, Zeki, 2009, Tekstil ve Giyim Kuşamın Kültürel Tarihi, Doruk Yayınları, İstanbul.
• TEZCAN, Hülya, 1995, “Ferace”, İslam Ansiklopedisi, C. 12, ss. 349-350.
• TEZCAN, Mahmut, 1983, “Giyim Olgusuna Sosyo Kültürel Bakış ve Türklerde Giyim”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Sa. 1, C. 16, ss. 255-275.
• TEZCAN, Hülya, “Osmanlı Dokumacılığı”, www.tarihtarih.com.
• ULUÇAY, M. Çağatay,1985, Padişahların Kadınları ve Kızları, TTK, Ankara.
• ÜLGEN, Aygün, 1999, “Osmanlı Kuyumculuğu”, Osmanlı, C.11, ss.235-250.