İstanbul Şadırvanları

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 3, 1189 - 1211, 25.09.2021

Fatma Sedes

Öz

Cami mimarisinin, han ve kervansarayların temel öğelerinden olan şadırvanlar, genellikle avlularının ortasında bulunan, çevresindeki musluklardan, ortasındaki fıskiyelerden su akan, çoğu kez, bir örtü (kubbe veya pramidal- konik çatı) ile kaplı abdest alma ve temizlik yerleridir. Plan itibariyle altıgen, sekizgen biçimlerinde olan şadırvanlar, bazen bir duvar üzerinde tek sıra halinde veya dikdörtgen formda olabilir. Hanlardaki örneklerde zeminde şadırvan, üst katta mescid olan tipolojik örneklere de rastlanmaktadır. Şadırvanın ortasında hazne veya havuz yer alır. Ana yapıyı çevreleyen saçakların altında dirsek genişliği mesafesinde musluklar ve bunların önünde akar’a bağlı su tekneleri, önlerinde taş veya ahşap malzemeden yapılmış oturma elemanları bulunur Geleneksel oymacılık, edirnekari, kalemkari, hat ve mermer işçiliğinin bitkisel ve geometrik motifleri saçaklar altlarında ve tekne kenarlarında gözlenmektedir. Bu çalışmada Osmanlı cami mimarisinin bütünleyici bir parçası olan şadırvanların, İstanbul’daki örneklerinden ve benzerlerinden bahsedilecektir.

Anahtar Kelimeler

Şadırvan, Abdest yeri, Su yapısı, Geleneksel mimari

Istanbul Fountains

Öz

The fountains, which are the basic elements of mosque and caravanserai architecture, are generally domed ablution and cleaning places, which are located in the middle of the courtyards of the mosque, with water flowing from the taps around and gushing water from the fountain in the middle. The fountains, which are generally hexagonal, octagonal, can sometimes, be in a single row on a wall or in a square or rectangular form. There is a reservoir or pool in the middle of the fountain and the main mass ends with a cover of different materials and forms. There are taps under the eaves surrounding the rectangular, hexagonal, or octagonal structure, and water basins in front of the taps. There are seats made of stone or wood in front of or around the fountains. Examples of traditional carving, calligraphy, and marble work are observed on the eaves and poolside. There is also a typological example with a fountain on the ground and a mosque on the top floor in the examples in the inns. In this study, the examples of fountains, which are an integral part of “Ottoman mosque architecture”, in Istanbul and the like, will be mentioned.

Anahtar Kelimeler

Fountain, Water structure, Traditional architecture, courtyards of the mosque

Kaynakça

• Cevat Akkanat, İstanbul’da Bayezid Camii ve Külliyesi, Diyanet Dergisi, Sayı: 239, Kasım 2010.
• Doğan Kuban, İstanbul Yazıları, YEM yayın, İstanbul 1998.
• Enver Tokay, İstanbul Şadırvanları, İstanbul 1951 -Ayhan Aytöre, “Türklerde Su Mimarisi”, Milletlerarası Birinci Türk Sanatları Kongresi (Ankara 19-24 Ekim 1959), Kongreye Sunulan Tebliğler, Ankara 1962, s. 66.
• Mehmet Nami Haskan, Eyüpsultan Tarihi, Eyüpsultan Vakfı Yayınları, İstanbul 1996.
• Sezer Tansuğ, “18. Yüzyılda İstanbul Çeşmeleri ve Ayasofya Şadırvanı”, VD, sy. 6 (1965), s. 93-101;
• Yılmaz Önge, “XIII-XIV. Yüzyıllarda Anadolu Şadırvanları”, II. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Tebliğ Özetleri, İstanbul 1977, s. 46-47.