İlk Çağ’dan 19. Yüzyıla Türk Devletlerinde Savaş Fili kullanımı ve Türk Sanatına ve Avrupa Sanatına Yansımaları

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 4 - Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 1242 - 1306, 31.12.2022

Umut Kansoy

Öz

Türklerde savaş fili kullanımı Hindistan’da Akhunlar ile başlatılabilir. Daha sonra Gazneliler, Gur Devleti’nin Türk gulamları, Delhi Türk Sultanlığı ve bu devletten koparak Hindistan’da kurulan Behmenî Devleti gibi diğer devletler ve sonrasında Babürlüler ile bu gelenek devam ettirilmiştir. Hint alt kıtasına göre daha batıda kalan topraklarda ise Harzemşâhlar, Selçuklular, Timurlular, Kadı Burhaneddin Devleti, Osmanlılar, Afşarlar ve Kaçarlar gibi Türk devletleri ve hanedanları da filleri ve savaş fillerini kullanmışlardır. Saltanat ahırlarında 2000 civarında fil muhafaza eden Türk devletleri olmuştur. Doğal olarak bu durumun Türk sanatında yansımaları olmuştur, savaş fillerini betimleyen çeşitli sanat eserleri üretilmiştir. Ayırca Asya’da Türkler ile çok yakın ilişkiler içerisinde bulunmuş olan Soğdların ve bazı Avrupa milletlerinin sanatında da Türk devletleri tarafından savaş fili kullanılmış olmasının yansımaları olmuştur. Bu çalışmada Türklerde fil kullanımı ve bunun sanattaki yansımaları ana hatları ile ele alınmış ve sergilenmiştir. Bu eserlerin bulunduğu müzeler ve kurumlar kaynakları ile birlikte sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Savaş Fili, Türk Devletleri, Türk Sanatı, Avrupa Sanatı, Ateşli Silahlar., War Elephant, Turkish States, Turkish Art, European Art, Firearms.

Destekleyen Kurum

YOK

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

"IV. Mehmet’in Edirne Şenliği (1675) Savaş Oyunlarındaki Filler" görselinde sunduğumuz "Levnî minyatürü"nün renkli halini göndererek çalışmaya katkı sunan Nazmi Kişioğlu'na teşekkür ederim.

The Use of War Elephants in Turkish States from The Ancient Age to The 19th Century and Its Reflections to Turkish European Arts

Öz

The use of war elephants in Turks can be started with Akhuns in India. Later, this tradition was continued with the Ghaznavids, the Turkish gulams of the Gur State, the Delhi Turkish Sultanate and other states such as the Behmani State, which was established in India by breaking away from this state, and the reafter with the Mughals (Baburid Empire). In the lands which were located at further west than the Indian subcontinent, Turkish states and dynasties such as Harzemshahs, Seljuks, Timurids, Kadı Burhaneddin State, Ottomans, Afshars and Qajars also used elephants and war elephants. There have been Turkish states that kept around 2000 elephants in their sultanate stables. Naturally, this situation had reflections on Turkish art, and various works of art depicting war elephants were produced. In addition, the use of war elephants by the Turkish states in the art of the Sogdians and some European nations, who had very close relations with the Turks in Asia, had reflections. In this study, the use of war elephants in Turks and its reflections in art are discussed and exhibited with its main lines. The museums and institutions where these works are located are presented with their sources.

Anahtar Kelimeler

War Elephant, Turkish States, Turkish Art, European Art, Firearms.

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• ABDULLAH MOSTEVFÎ, Şerh-i Zendegâni-ye Men, I, İntişarat-ı Zuvâr, Tahran hş. 1384, 5. Baskı.
• AFANASİY NİKİTİN, Üç Deniz Ötesine Seyahat, (çev. Serkan Acar), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013.
• ALÂEDDİN ATA MELİK BİN BAHAEDDİN MUHAMMED BİN CUVEYNÎ, Tarih-i Cihangoşâ-yi Cuveynî, I, nşr. Muhammed Kazvînî, Donya-yi Kitâb, Tahran hş. 1385, 4. Baskı. AZİZ B. ERDEŞİR-İ ESTERÂBADÎ, Bezm u Rezm, (çev. Mürsel Öztürk), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
• Cengiz İmparatorluğu Hakkında İlk Tarihi Kayıtlar: Meng Ta pei lu ve Hei Ta shi lu, (haz. Mustafa Uyar, çev. Ankhbayar Danuu), Ötüken Neşriyat, İstanbul 2012.
• EBÛ ABDULLAH MUHAMMED İBN BATTÛTA TANCÎ, İbn Battûta Seyahatnâmesi, I-II, (çev. inceleme ve notlar A. Sait Aykut), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010, 4. Baskı.
• EBU AMR MİNHACEDDİN OSMAN BİN SİRACEDDİN EL-CÜZCÂNÎ, Tabakât-ı Nâsırî, (nşr. Captain W. Nassau Lees, LL.D., Mawlawis Khadim Hosain, ‘Abd Al-Hai), The College Press, Calcutta 1864.
• EBU’L-FAZL-I ‘ÂLLÂMÎ, Âîn-i Ekberî, I, ed. H. Blochmann M. A., The Asiatic Society of Bengal in The Bibliotheca İndica, Calcuta 1872 (Reprint 1993).
• ______________________, The Âîn-i-Akbarî, I, (çev. H. Blochmann M. A.), The Asiatic Society of Bengal, Calcutta 1873.
• EBU’L-FAZL MUHAMMED BİN HÜSEYİN BEYHAKÎ, Tarih-i Beyhakî, I-III, (nşr. Halil Hatîb Rehber), İntişârât-ı Mehtâb, Tahran hş. 1384, 4. Baskı.
• GÜLBEDEN, Hümayunnâme, (çev. Abdürrab Yelgar), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1987, 2. Baskı.
• İBN ARABŞÂH, Zendegânî-yi şegeft-âver-i Timûr (Acaib el-Makdûr fî Nevaib Timur), (trc. Muhammed-Ali Necâtî), İntişârât-i Bongâh-i Tercüme ve Neşr-i Kitâb, Tahran 1977.
• İBN KEMAL, Tevarih-i Al-i Osman VIII. Defter (Transkripsiyon), haz. Ahmet Uğur, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1997.
• İBNÜL ESİR CEZRÎ, Târîh-i Kâmîl-i Bozorg-i İslâm ve Îrân, XXIV, XXXII, (çev. Abbâs Halîlî, Ebu’l Kâsım Hâlet), Müesese-i Matbuât-ı İlmî, Tahran hş. 1371.
• İOANNİS SKİLİCİS, Sinopsis Historiarum (Codex Græcus Matritensis Ioannis Skyllitzes), incipiens A Nicephori Imperatoris a Genicis obitu ad Isacii Comneni imperium conscripta, A Joanne Scylitze Curopalata v Magno Drungario Vigiliae, BNE (Biblioteca Nacional de España) MSS Graecus Vitr. 26-2 Codex Græcus Matritensis Ioannis Skyllitzes.
• İSÂMÎ, Futuh-us-Salatin (The Shahnama of Medieval İndia of İsâmî), nşr. A. Mahdi Husain, Agra 1938.
• JOHANNES SCHİLTBERGER, Türkler ve Tatarlar Arasında (1394-1427), İletişim Yayınevi, İstanbul 1995.
• KADI BURHANEDDİN, Kadı Burhaneddin Divanı, https://archive.org/details/KadBurhaneddinDivan/page/n7/mode/2up
• KALHANA, Kalhana’s Râjataranginî, A Chronicle of the Kinsg of Kasmîr, I, (çev., notlandıran M. A. Stain), Archibald Constable And Dompany Ltd., Westminster 1900.
• KRUSİNSKİ, Judasz Tadeusz, İran Seyahatnamesi, (çev. Nahide Şimşir), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2013.
• _________________________, Sefernâme-i Krusinskî, (çev. Abdülrezzak Donbelî, ed. Meryem Mir Ahmedî), İntişârât-ı Tûs, Tahran hş. 1363, Çap-ı Evvel.
• MÎRZÂ MEHDÎ HÂN ESTERÂBÂDÎ, Cihângoşâ-yi Nâdirî, (nşr. Seyyid Abdullah Ferhengî), Encümen-i Âsâr ve Mefâhir-i Ferhengî, Tahran hş. 1377.
• MUHAMMED B. ABDULCEBBAR EL-UTBİ, Tercüme-i Tarih-i Yemînî, (çev. Ebu’l Eşref Nâsih Cerfâdkânî, nşr. Ca’fer Şiâr), Tahran hş. 1374, 3. Baskı.
• MUHAMMED KÂSIM HİNDÛŞÂH ESTERÂBÂDÎ, Târîh-i Firişte, I-II, nşr. Muhammed Rezâ Nasîrî, Encümen-i Âsâr-ı Mefâhir-i Ferhengî, Tahran hş. 1387/2009, hş. 1388/2010.
• NİMZÂMÜDDÎN ŞÂMÎ, Zafernâme-i Tarih-i Fütuhât-ı Tîmûr Gurgânî, (nşr. Penâhî Semnânî), Sazmân-ı Neşr-i Kitâb İnştişârât-ı Bamdâd, Tahran hş. 1363.
• ____________________, Zafernâme, (çev. Necati Lugal), T.T.K, Ankara 1987, 2. Baskı.
• NÛRÜ’D-DÎN CİHANGÎR ŞÂH, Târîh-i Selîm Şâh, (çev. Nevres-i Kadîm, haz. Fahri Unan), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013.
• REŞİDEDDÎN FAZLULLAH HEMEDÂNÎ, Câmiüttevârîh, Târîh-i Âl-i Selçuk, (nşr. Muhammed Ruşen), İntişârât-ı Mîrâs-ı Mektûb, Tahran hş. 1386.
• RUY GONZALES DE CLAVİJO, Timur Devrinde Semerkand’a Seyahat, (çev. Ömer Rıza Doğrul), Nakışlar Yayınevi, İstanbul 1975.
• Süleymannâme, Topkapı Saray Müzesi, Bayan Hazine 1517.
• ŞEMS SİRÂC AFÎF, Tarih-i Fîruzşâhî, (nşr. Vilâyet Hüseyin), İntişârât-ı Esâtîr, Tahran hş. 1385.
• ŞEREFEDDÎN ‘ALİ YEZDÎ, Zafernâme, I-II, (nşr. Seyyid Said Mir Muhammed Sâdık, Abdülhüseyin Nevâî), Tahran hş. 1389.
• TÂCEDDÎN HASAN NİZÂMÎ, Tâcü’l-Me’âsir, (ed. Syed Amir Hasan Abidi), Persian Research Centre Office of the Cultural Counsellor Embassy of the İslamic Republic of Iran, New Delhi hş. 1387 / 2008.
• TÂCEDDİN ES-SÜBKÎ, Mu‘îdü’n-Ni‘am (Makam ve Meslek Ahlâkı), (haz. Harun Yılmaz, Muhammed Enes Midilli, ed. Halit Özkan), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2019.
• ZİYÂEDDÎN BERENÎ, Târîh-i Fîrûzşâhî, nşr. Seyyid Ahmed Hân, Osnabrück 1981.