Tarihi Bağlamda I. Dağlık Karabağ Savaşı’nın Gelişimi (1988–1994)

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 307 - 320

ədalət Mustafayev Murat Cavlak

https://doi.org/10.5281/zenodo.17697311

Öz

Dağlık Karabağ Bölgesi, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağılmasının ardından Azerbaycan ile Ermenistan arasında önemli bir tartışma konusu hâline gelmiştir. Yıllar içerisinde bölgenin demografik yapısının değiştirilmesi, bölgeye yerleştirilen göçmenler ve Azerbaycan içinde ortaya çıkan çeşitli ayaklanmalar, gerilimi artırarak iki devlet arasında 1988–1994 yılları arasında yaşanan bir savaşa dönüşmesine yol açmıştır. Bu savaş sonucunda bağımsızlığını yeni kazanan Azerbaycan’ın topraklarının yaklaşık %20’si işgal edilmiş, yüzbinlerce insan göçmen durumuna düşmüştür. Bu makale, iki devlet arasında yaşanan I. Dağlık Karabağ Savaşı’nı tarihsel bağlamda incelemekte ve dönemin siyasi gelişmeleriyle birlikte değerlendirmektedir.

Anahtar Kelimeler

I. Dağlık Karabağ Savaşı , Azerbaycan , Ermenistan , Güney Kafkasya

The Development of the First Nagorno-Karabakh War in Historical Context (1988–1994)

Öz

The Nagorno-Karabakh region became a major point of contention between Azerbaijan and Armenia following the dissolution of the Union of Soviet Socialist Republics. Over the years, the alteration of the region’s demographic structure, the settlement of migrants, and various uprisings that emerged within Azerbaijan intensified tensions and ultimately led to a war between the two states from 1988 to 1994. As a result of this conflict, nearly 20 percent of the newly independent Azerbaijan’s territory was occupied, and hundreds of thousands of people were displaced. This article examines the First Nagorno-Karabakh War within its historical context and evaluates it in relation to the political developments of the period.

Anahtar Kelimeler

First Nagorno-Karabakh War , Azerbaijan , Armenia , South Caucasus

Kaynakça

• 18/55461-88 sayılı cinayet davası iddianamesi. (1988). İçinde A. İsmayılov (Ed.), Sumgayıt – SSCB’nin çöküşünün başlangıcı (Çev. E. Memmedova). Çaşıoğlu Matbaası.
• 20 Yanvar – Ümumxalq hüzn günü. (2024, Kasım 23). Azerbaycan Cumhuriyeti Savunma Bakanlığı. https://mod.gov.az/az/20-yanvar-faciesi-414/
• Azərbaycan SSR Ali Soveti (1920–1991-ci illər). (2024, Kasım 25). Azerbaycan Cumhuriyeti Millî Meclisi. https://www.meclis.gov.az/news-az.php?id=15&lang=az
• Aslan, B. (2023). Çarlık Rusya hâkimiyeti döneminde Azerbaycan–Türkiye ilişkileri. İçinde İ. Tellioğlu (Ed.), Başlangıçtan günümüze Türkiye–Azerbaycan ilişkileri (ss. 421–524). Türk Tarih Kurumu.
• Batur, N. (1992, Mart 6). Azerbaycan iç savaşın eşiğinde. Milliyet, s. 6.
• Bournoutian, G. A. (1982). Eastern Armenia in the last decades of Persian rule, 1807–1828. Undena Publications.
• Bournoutian, G. A. (2006). A concise history of the Armenian people. Mazda Publishers.
• Cumhuriyet. (1990, Ocak 20).
• Dahlburg, J.-T. (1992, Şubat 29). Armenia–Azerbaijan war traps old Soviet regiments. Los Angeles Times. https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1992-02-29-mn-2372-story.html
• Daşaltı əməliyyatı’ndan 30 il ötür. (2022, Ocak 26). Azerbaycan Respublikası Şuşa Rayon İcra Hakimiyyəti. http://www.shusha-ih.gov.az/az/news/856.html
• de Waal, T. (2019). The Caucasus: An introduction. Oxford University Press. Əhalisi. (2024, Kasım 20). Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyəti. https://ganja-ih.gov.az/az/ehalisi.html
• Əzizov, E. (2021). Vətən müharibəsi tarixi: şəxsiyyət faktoru. Şərq–Qərb.
• Goltz, T. (1992, Mart 8). A town betrayed. The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/archive/opinions/1992/03/08/a-town-betrayed/9ef6628c-
• Hatamzad, Z. (2013). Foreign policy of the Safavid Empire during Shah Abbas I. Life Science Journal, 10(8s), 405–407.
• Həsənov, B. (2022). Şuşa şəhərində demoqrafik vəziyyət (XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəlləri). İçinde Şuşa – 270: Arxeologiyası, tarixi, etnoqrafiya və antropologiyası: Respublika elmi konfransının tezisləri (ss. 44–46). AMEA A.A. Bakıxanov adına Tarix İnstitutu.
• Həsənov, H. (2022). Şuşa şəhərinin sosial-iqtisadi inkişafı tarixindən (XIX–XX əsrin əvvəlləri). İçinde Şuşa – 270: Arxeologiyası, tarixi, etnoqrafiya və antropologiyası: Respublika elmi konfransının tezisləri (ss. 45–47). AMEA A.A. Bakıxanov adına Tarix İnstitutu.
• Hürriyet. (1990, Ocak 25).
• Hürriyet. (1990, Ocak 26).
• İsmayılov, A. (2010). Sumgayıt – SSCB’nin çöküşünün başlangıcı (Çev. E. Memmedova). Çaşıoğlu Matbaası.
• Kaufman, S. J. (1998, Mart). Ethnic fears and ethnic war in Karabagh. Annual Meeting of the International Studies Association, Minneapolis, MN.
• Kuduban, Ş. D. A., & Kaya, M. (2017). Karabağ’ın siyasi serüveni: İslam öncesinden Sovyet idaresine. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ERZSOSDE), 10(1), 113–124.
• Los Angeles Times. (1988, Kasım 27). Soviet soldiers blocked dozens of Azerbaijani massacre attempts in continuing communal violence.
• Mahmudov, Y. M., & Şükürov, K. K. (2009). Vətən tarixi (Cilt 4/1).
• Milliyet. (1990a, Ocak 20).
• Milliyet. (1990b, Ocak 21).
• Milliyet. (1990, Ocak 22).
• Milliyet. (1992, Mart 5).
• Milliyet. (1992, Mart 6).
• Mustafayev, Ə. (2015). Ermənilərin Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsində törətdikləri kütləvi qırğınlar: Xocalı soyqırımı. İçinde Azərbaycan və Şərqi Anadoluda türk-müsəlman əhaliyə qarşı soyqırımları (1914–1920) II beynəlxalq elmi konfransın materialları (ss. 281–285).
• Parks, M. (1988, Kasım 27). Soviet tells of blocking slaughter of Armenians. Los Angeles Times. https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1988-11-27-mn-1060-story.html
• Rehimov, R. (2024, Ocak 20). Azerbaycan’ın bağımsızlığına giden yol: Kanlı Ocak. Anadolu Ajansı Dünya. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/azerbaycanin-bagimsizligina-giden-yol-kanli-
• Şıktaş, C. (1992, Mart 5). Ermeniler Nahçıvan’a da saldırdı. Milliyet, s. 6.
• Şəhidlər. (2024, Ocak 26). Azərbaycan Respublikası Xocalı Rayon İcra Hakimiyyəti. http://xocali-ih.gov.az/az/page/38.html
• Taubman, P. (1988, Kasım 25). Soviets ask halt in ethnic unrest in 2 republics. The New York Times, s. A1.
• Tuncerli, Ö. (2019). Dağlık Karabağ sorunu kapsamında 1988 Sumgayıt olayları. Ulisa: Uluslararası Çalışmalar Dergisi, 3(2), 132–144.