Türkiye’yi Doğu ve Batı Kavramları Üzerinden Konumlandırmak: Kültürel Kodlar ve Formel Jeopolitik Söylemler

Year 2024, Volume: 22 Issue: 2, 410 - 440, 31.10.2024

Belçim Öztürk , Nurettin Özgen

https://doi.org/10.33688/aucbd.1516117

Abstract

Bu çalışma, Türkiye’nin Doğu ve Batı arasında nasıl konumlan(dırıl)dığını, değişen jeopolitik yörüngesine dair tahayyüllere yönelik söylem ve anlatılara odaklanmaktadır. Spesifik olarak, Türkiye’de Doğu ve Batı kavramlarını inşa eden jeopolitik ve kültürel zihniyetin, nasıl bir Doğu-Batı tahayyülü yarattığını araştırmaktır. Türkiye’de Doğu ve Batı üzerine yapılan tartışmalar, tarihsel, politik ve kültürel geçmişi bagajında taşımakla beraber, güncel olay ve olgulara ilişkin söylemler üzerinde de söz sahibidir. Bu eğilim bazı dönemlerde değişmiş olsa da Türkiye coğrafyasına ilişkin tasvirlerin ontolojik kurulumu çoğunlukla Doğu ve Batı inşası üzerine kuruludur. Bu çalışma nitel araştırma desenine göre kurgulanmıştır. Çalışmanın örneklem grubunu, İstanbul Üniversitesi ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi'nin İlahiyat, Edebiyat ve Siyasal Bilgiler/İktisadi ve İdari Bilimler Fakültelerinde öğrenim gören 240 katılımcı oluşturmaktadır. Elde edilen veriler MAXQDA paket programı aracılığıyla çözümlenmiştir. Analizler, Doğu ve Batı tahayyül biçimi ile politik söyleme konu olan jeopolitik tahayyüller arasında ilişki olduğunu göstermektedir.

Keywords

Türkiye Jeopolitiği, Batılılaşma, Doğu, Batı, Coğrafi Tahayyül

Supporting Institution

Bu çalışma, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Beşeri ve İktisadi Coğrafya bilim dalında yürütülen ve Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından desteklenen (Proje ID: 2469) "Coğrafyalara Dair Doğu ve Batı İmgesi" başlıklı Yüksek Lisans tezinden üretilmiştir.

Project Number

2469

References

• Ahmad, F. (2019). Bir Kimlik Peşinde Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Akşin, S. (2007). Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Belge, M. (2007). Batılılaşma: Türkiye ve Rusya. İçinde Bora, T., Gültekin, M. (Ed), Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık. İstanbul, İletişim Yayınları, 43-56.
• Berkes, N. (2019). Türk düşününde Batı sorunu. İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• Berktay, F. (2007). Doğu ile Batı'nın Birleştiği Yer: Kadın Kimliğinin Kurgulanışı. İçinde Bora, T., Gültekingil, M. (Ed) Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık , İstanbul, İletişim Yayınları, 275-286.
• Bilgin, P. (2004). A return to ‘Civilisational Geopolitics’ in the Mediterranean? Changing geopolitical images of the European Union and Turkey in the Post-Cold War Era. Geopolitics, 2(9), 269-291. doi:10.1080/14650040490442863
• Bilgin, P. (2007). ‘‘Only strong states can survive in Turkey’s Geography’’: The uses of ‘‘geopolitical truths’’ in Turkey. Political Geography (26), 740-756. doi: 10.1016/j.polgeo.2007.04.003
• Bonura, C. J. (1998). The occulted geopolitics of nation and culture: situating political culture within the construction of geopolitical ontologies. In Tuathail, G. O., Dalby, S. (Ed), Rethinking Geopolitics, New York: Routledge, 86-106.
• Brzezinski, Z. (1997). Büyük Satranç Tahtası. İstanbul: İnkılap Kitabevi
• Büyükanıt, Y. (2008, 28 Ağustos), Orgeneral Yaşar Büyükanıt'ın Genelkurmay Başkanlığı Devir-Teslim Töreninde Konuşması. 04.07.202 tarihinde https://www.ataturktoday.com/30AgustosZaferHaftasi2008.htm#30%20Agustos%20Mesaji%20-%20Ataturk%20Cumhuriyeti%20TSK'ya%20emanet%20etti adresinden edinilmiştir.
• Cantez, E. (1987). Osmanlı İmparatorluğunda batılılaşma hareketi ve getirdikleri. Psikoloji Çalışmaları. 15, 47-48.
• Cavlan, T. (2010). Yeni Osmanlıcılık: Batı'dan kopuş mu? Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 126-155. https://www.researchgate.net/profile/Turan_Cavlan/publication/313117912_Yeni_Osmanlicilik_Batidan_Kopus_mu/links/589cb038a6fdcc3e8bea37cf/Yeni-Osmanlicilik-Batidan-Kopus-mu.pdf adresinden edinilmiştir.
• CIA, (2022). The World Factbook Middle East. 01.07.2024 tarihinde https://www.cia.gov/the-world-factbook/about/ archives/2022/middle-east/ adresinden edinilmiştir.
• Dalby, S. (1998). Geopolitics and global security: Culture, identity, and the ‘pogo’ syndrome. In Tuathail, G., Dalby, S., Rethinking Geopolitics, New York: Routledge, 295-314.
• Davutoğlu, A. (2014). Stratejik Derinlik, İstanbul: Küre Yayınları.
• Dijkink, G. (1996). National Identity and Geopolitical Visions. New York: Routledge.
• Diken, E. T. (2020). "İmparatorluk"un Siyasi Coğrafyası: Oryantalizm ve bölgeselleştirme ekseninde Arap isyanları ve Türkiye. İçinde Yeşiltaş, M., Durgun, S., Bilgin, P. (Ed) Türkiye Dünya'nın Neresinde? Hayali Coğrafyalar, Çarpışan Anlatılar, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 179-205.
• Doods, K. (2007). Geopolitics: A Very Short Introduction. New York: Oxford Press.
• Doğanyılmaz, D. (2013). Turkey: Where East and West Meet. In Adiong, N. M. (Ed.) International Relations and Islam: Diverse Perspectives, Newcastle: Cambridge Scholars Publishing, 39-59.
• Dural, H.P., Tuzkaya, F., Koç, E. (2018). Üniversite öğrencilerinin Doğu-Batı temsilleri: Ayrımlar, eleştiriler, talepler, Türk Psikoloji Yazıları, 21, https://psikolog.org.tr/tr/yayinlar/dergiler/1031828/tpy1301996120180000m000013. pdf adresinden edinilmiştir.
• Durgun, S. (2018). Memalik-i Şahane'den Vatan'a. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Durgun, S. (2020). Okul coğrafyasında Türkiye anlatılarının inşası ve bugünü. İçinde Yeşiltaş, M., Durgun, S., Bilgin, P., (Ed) Türkiye Dünyanın Neresinde? Hayali Coğrafyalar, Çarpışan Anlatılar. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Dündar, A. M. (2019). Meiji Japonya’sına 150. yılından Bakışlar: Seçilmiş makaleler. Ankara Üniversitesi Yayınları. 633. 03.08. 2024 tarihinde http://apam.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/485/2019/02/Meiji Japonyas%C4%B1na-150.-Y%C4%B1l%C4%B1ndan-Bak%C4%B1%C5%9Flar-Se%C3%A7ilmi%C5%9F-Makaleler.pdf adresinden edinilmiştir.
• Efegil, E. (2016). AK Parti hükümetinin Orta Doğu Politikası ve ABD yönetimi ile Batılı uzmanların eleştirileri, Gazi Akademik Bakış, 45-58. doi: 10.19060/gav.320656
• Erşen, E. (2021). The evolution of ‘Eurasia’ as a geopolitical concept in post–cold war Turkey, Geopolitics, 1(18), 24-44. doi: 10.1080/14650045.2012.665106
• Eryücel, E. (2020). Türkiye'de militer devlet anlayışının inşasında jeopolitik söylem. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(13), 466-476. doi: 10.17218/hititsosbil.809422
• FAO, (2012). Regional Overview of Middle East. 02.07.2024 tarihinde https://www.fao.org/aquastat/en/countries-and-basins/regional-overviews/middle-east adresinden edinilmiştir.
• Filiz, Ş. (2021). Kamu diplomasisi bağlamında S-400 Anlaşması’nın uluslararası yayın kuruluşları üzerinden incelenmesi: VOA, RT VE TRT World Örnekleri. Erciyes İletişim Dergisi, 8 (2), 777-793.
• Flint, C. (2006). Introduction to Geopolitcs. New York: Routledge.
• Gökmen, M., Socio, M. D., Falah, G. W. (2012). Yukarıdan Jeopolitik: ABD-Türkiye ikili ilişkilerinin bir incelemesi, 1947-2000. İçinde Gökmen, M., Purcell, D., Culcası, K., Socıo, M. D., Brown, M. S. (Ed). Batı medyasının Ortadoğu tasavvuru: Popüler jeopolitik, Oryantalizm ve Uluslararası ilişkiler, İstanbul: İlke Yayıncılık, 139-167.
• Göle, N. (2006). İslamın demokratik hak davası. İçinde Yerasımos, S. (Ed.), Türkler: Doğu ve Batı, İslam ve Laiklik. Doruk Yayınları.
• Gülersoy, A.E. (2019). Değişen dünya düzeni içinde Türkiye. Herkes İçin Coğrafya. 2, 1-4. http://www.geoced.org/wp-content/uploads/2019/06/Degisen_Dunya_Duzeni_Icinde_Turkiye_A.E.GULERSOY.pdf adresinden edinilmiştir.
• Gülersoy, A. E. (2005). Şark-Garp ekseninde jeopolitik oyunlar ve Ermeni sorunu. Jeopolitik Aylık Strateji Dergisi, 4 (20), 62-66. https://www.academia.edu/47721036/Sark_Garp_Ekseninde_Jeopolitik_Oyunlar_ve_Ermeni_Sorunu_2005_adresinden edinilmiştir.
• Hamel, J., Dufour, S., Fortin, D. (1993). Case Study Methods. Sage Publications.
• Hentsch, T. (2008). Hayali Doğu: Batı'nın Akdenizli Doğu'ya Politik Bakışı. Metis Yayınları
• İnalcık, H. (2016). Türklük Müslümanlık ve Osmanlı Mirası. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Kahraman, H. B. (2007), Bir zihniyet, kurum ve kimlik kurucusu olarak batılılaşma, İçinde Bora, T. Gültekingil, M. (Ed) Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, İstanbul: İletişim, 125-141. Kalın, İ. (2017). İslam ve Batı. İstanbul: TDV Yayınları.
• Karakoyunlu, B., Yardım, M. (2023). Ütopya ve Gerçeklik Arasında Gençlerin Oryantalizm Algısı. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Karakaş, A.V., Yılmaz, M. (2023). Birleşik Krallık dergisi the Week’te yayınlanan Rusya-Ukrayna Savaşı’na dair karikatür temsiller. Coğrafi Bilimler Dergisi. 21 (1), 100-120. doi:10.33688/aucbd.1254592
• Karpat, K. H. (2006). Osmanlı'da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma. Ankara: İmge Yayınevi.
• Karpat, K. H. (2012). Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Köçer, M. (2003). Osmanlı Devlet'inde Türkçülük akımının ortaya çıkması. Fırat Üniversitesi Doğu Araştırmaları Dergisi, 1(3), 10-13. https://dergipark.org.tr/tr/pub/fudad/issue/46972/589503 adresinden edinilmiştir.
• Lacoste, Y. (2020). Coğrafya Her şeyden Önce Savaş Yapmaya Yarar. İstanbul: Ayrıntı.
• Larrabee, S. F. (2010). Turkey's new geopolitics. Survival, 2(52), 157-180. doi:10.1080/00396331003764686
• Lewis, B. (1993). Modern Ortadoğu Nasıl Kuruldu?, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Livaneli, Z. (2021). Muhafazakâr=Doğu, Modern=Batı mı? 02 14, 2024 tarihinde Oksijen: https://gazeteoksijen.com/yazarlar/zulfu-livaneli/muhafazakardogu-modernbati-mi-36539 adresinden edinilmiştir.
• Mardin, Ş. (1991). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oran , B. (1990). Atatürk Milliyetçiliği. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Öz, E. Eresa, İ. (2013). Avrupa Birliği’ne Alternatif Şanghay İş Birliği Örgütü ve Türkiye ilişkisi. Gümrük &Ticaret Dergisi, 1, 35-48
• Özcan , G. (2020). Türkiye Siyasetinde Jeopolitik Söylem.İçinde Türkiye Dünyanın Neresinde? Hayali Coğrafyalar, Çarpışan Anlatılar. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 119-155.
• Özgen, N. (2016). A critical approach to discipline of human geography as an apparatus for state hegemony in Turkey. Journal of Geography ın Higher Education, 40(1), 131-153. doi: 0.1080/03098265.2015.1116061
• Özgen, N. (2020). Mental designs on the Middle East concept. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 41, 36-58.
• Özgen, N. (2022a). Ideological productions in human geography as an apparatus of the state/power. Geografiska Annaler Series B-Human Geography, 104, 1-12.doi: 10.1080/04353684.2022.2055607
• Özgen, N. (2022b). Nitel araştırmalarda verilerin toplanması ve analizi. İçinde Özgen, N. (Ed.) Beşerî Coğrafyada Araştırma Yöntemleri ve Teknikler, Ankara: Pegem Akademi, 157-198.
• Özgen, N., Güngördü, S. (2019). Eleştirel jeopolitik: Yer politikalarını yeniden okumak. İçinde Gönençgil, B., Ertek, T.A., Akova, İ., Elbaşı, E. (Ed.), 1st Istanbul International Geography Congress Proceedings Book, İstanbul: Istanbul University Press, 913-922.https://cdn.istanbul.edu.tr/file/JTA6CLJ8T5/818B0C9ACDAC4F0298AD9CF6AC16AE27 adresinden edinilmiştir.
• Özkan, B. (2019). Türkiye'de Milli Vatanın İnşası. İstanbul: Kırmızıkedi Yayınevi.
• Peker, R. (1935). Partinin yeni programı için kurultayda R. Peker’in söylevi. Ülkü, 28, 247-259. Said, E. (2020). Medyada İslam, Metis Yayınları
• Smith, A. (1994). Milli Kimlik. Ankara: İletişim Yayınları.
• Toker, N., Tekin, S. (2007). Batıcı Siyasi Düşüncenin Karakteristikleri ve Evreleri. İçinde Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, İstanbul: İletişim Yayınları, 82-94.
• Tuathail, G., Dalby, S. (1998). Rethinking Geopolitics. New York: Routledge.
• Tuathail, G. (1998). Postmodern Geopolitics? The modern geopolitical imagination and beyond. In Tuathail, G., Dalby, S. (Ed.), Rethinking Geopolitics, New York: Routledge, 16-39.
• Tuathail, G. O. (1994). (Dis)placing Geopolitics: Writing on the Maps of Global Politics. Environment and Planning D: Society and Space, 5(12), 525-546. doi:10.1068/d120525
• Tuathail, G., Agnew, J. (1998). Geopolitics and discourse: Practical geopolitical reasoning in American Foreign Policy. In Dalby, S., Routledge, P., Tuathail, G. (Ed.), The Geopolitics Reader, London: Routledge, 78-92.
• Yanık, L. (2009) The Metamorphosis of Metaphors of Vision: “Bridging” Turkey's Location, Role and Identity After the End of the Cold War, Geopolitics, 14(3), 531-549 doi:10.1080/14650040802693515
• Yeşiltaş, M. (2012). Türkiye'yi konumlandırmak: Jeopolitik zihniyet ve Türkiye'de ordu. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Doktora Tezi.
• Yeşiltaş, M. (2013). The transformation of the geopolitical vision in Turkish foreign policy. Turkish Studies, 1(14), 661-681.doi:10.1080/14683849.2013.862927
• Yeşiltaş, M. (2014). Stratejik derinlik'in jeopolitik tahayyülü. Türkiye Ortadoğu Araştırmaları Dergisi, 1(1), 25-56. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/159009 adresinden edinilmiştir. Yeşiltaş, M. (2020). "Coğrafya kaçınılmazdır:" Militarizm, istisnacılık ve Türkiye'de ordu merkezli jeopolitik zihniyetin inşası. İçinde Yeşiltaş, M., Durgun, S., Bilgin, P. (Ed.) Türkiye Dünyanın Neresinde? Hayali Coğrafyalar, Çarpışan Anlatılar, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 63-95.
• Yeşiltaş, M., Durgun, S. (2020). Coğrafya ve jeopolitiği tartışmak: Eleştirel bir değerlendirme. İçinde Yeşiltaş, M., Durgun, S., Bilgin, P. (Ed.) Türkiye Dünyanın Neresinde? Hayalı Coğrafyalar, Çarpışan Anlatılar, İstanbul: Koç üniversitesi Yayınları, 9-37.
• Yılmaz, M. (2011). Ortadoğu’da su sorunu kapsamında Türkiye’nin sınıraşan sularının jeopolitik önemi. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi VI. Ulusal Coğrafya Sempozyumu, Ankara, 315- 327. http://tucaum.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/280/2015/08/semp6_36.pdf adresinden edinilmiştir.
• Zachariades, A. (2018). Identity and Turkish foreign policy in the AK Party Era. E-International Relations. London School of Economics. https://www.e-ir.info/pdf/73315 adresinden edinilmiştir.
• Zürcher, E. J. (2018). Modernleşen Türkiye'nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.