An Unprotected Cultural Property: An Evaluation on the Current Situation and Conservation of Mustafa Kemal Pasha's First Headquarters in Erzurum

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 44 - 61, 29.12.2022

Alican Berber

Öz

During the National Struggle, the historical mansion affiliated to the Command of Fortified Area, which hosted the 3rd Army Inspector Mustafa Kemal Pasha, who came to Erzurum on July 3, 1919, is known as “Atatürk’s first headquarters in Erzurum”. According to the Law No. 2863 on the Protection of Cultural and Natural Properties, the historical mansion in Erzurum, which is an “immovable” cultural property, is chosen as a research area due to the fact that it is in a derelict condition today and cannot be protected despite the registration decision. The main purpose of this research is to question why the historical mansion, known as Atatürk’s first headquarters in Erzurum, is still not preserved and turned into a museum despite the registration decision. In this direction, a gradual method was followed in accordance with the purpose of the research; by conducting a field survey, the current state and function of the identified historical structure were documented with photographs taken. In-depth interviews were conducted with the authorized persons and institutions related to the historical building, adhering to semi-structured questions, and all the collected data were analyzed with the descriptive analysis method. Findings obtained as a result of document analysis; were supported by old photographs, memoirs, historical sources and news in the local and national press. In the light of all the information and findings, answers to the research questions were sought, and it was found out that the project of the historical mansion had been prepared but no action could be taken due to insufficient funds. In addition, ideas and suggestions related to the preservation and transfer of this historical structure, which is an immovable cultural property, to future generations, were put forward.

Anahtar Kelimeler

Cultural Heritage, Cultural Property, Turkish National Movement, Fortified Area Command, Inspectorate Headquarters, Atatürk Museums

Korunamayan Bir Kültür Varlığı: Mustafa Kemal Paşa’nın Erzurum’daki İlk Karargâhının Mevcut Durumu ve Korunması Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Millî Mücadele döneminde, 3 Temmuz 1919 tarihinde Erzurum’a gelen 3. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa’yı misafir eden Müstahkem Mevkii Kumandanlığına bağlı tarihi konak, “Atatürk’ün Erzurum’daki ilk karargâhı” olarak bilinmektedir. 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na göre, “taşınmaz” kültür varlığı olan Erzurum’daki tarihi konak, günümüzde metruk bir vaziyette olması ve tescil kararına rağmen hala korunamaması gibi sebeplerden dolayı araştırma alanı olarak seçilmiştir. Bu araştırmanın esas amacı, Atatürk’ün Erzurum’daki ilk karargâhı olarak tanınan tarihi konağın, tescil kararına rağmen hala niçin korunamadığı ve neden müze haline getirilemediğini sorgulamaya çalışmaktır. Bu doğrultuda, araştırmanın amacına uygun olarak aşamalı bir yöntem izlenmiş; saha araştırması yürütülerek, tespit edilen tarihi yapının mevcut durumu ve fonksiyonu çekilen fotoğraflarla belgelenmiştir. Tarihi yapıyla ilgili yetkili kişi ve kurumlarla, yarı yapılandırılmış sorulara bağlı kalınarak derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiş ve toplanan tüm veriler, betimsel analiz yöntemi ile analiz edilmiştir. Doküman analizi sonucu elde edilen bulgular; tespit edilen eski fotoğraflar, hatıratlar, tarihi kaynaklar ile yerel ve ulusal basında çıkan haberlerle desteklenmiştir. Tüm bilgi ve bulgular ışığında araştırma sorularına yanıtlar aranmış, tarihi konağın projesinin hazırlandığı ancak ödenek yetersizliği nedeniyle herhangi bir işlemin yapılamadığı öğrenilmiştir. Ayrıca taşınmaz kültür varlığı olan bu tarihi yapının, korunması ve gelecek kuşaklara aktarılmasına yönelik düşünce ve öneriler ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Miras, Kültür Varlığı, Millî Mücadele, Erzurum, Müstahkem Mevkii Kumandanlığı, Müfettişlik Karargâhı, Atatürk Müzeleri

Kaynakça

• Ahunbay, Z. 2014. Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon (7. Baskı). İstanbul: Yem Yayın.
• Aliağaoğlu, A. & Temurçin, K. 2004. Miras Turizmi Açısından Atatürk Evleri, Erdem Dergisi, 14(41), s. 119-138.
• Anonim 2011. Tarihi Konak Depo Olarak Kullanılıyor. http://www.erzurumgazetesi.com.tr/haber/Tarihi-konak-depo-olarak-kullaniliyor/56677 (Erişim Tarihi: 11.11.2022).
• Anonim 2016. Atatürk’ün Kaldığı Konağı Satın Alan Konuştu. https://www.hurriyet.com.tr/ataturkun-kaldigi-konagi-satin-alan-konustu-37313953 (Erişim Tarihi: 11.11.2022).
• Anonim 2017. Cumhuriyetin Temelleri Bu Evde Atıldı. https://erzurumportali.com/shf/2077/cumhuriyetin-temelleri-bu-evde-atildi (Erişim Tarihi: 11.11.2022).
• Anonim 2018. Tarihi konak tinerci mekânı oldu. https://www.milliyet.com.tr/gundem/tarihi-konak-tinerci-mek-ni-oldu-2730759 (Erişim Tarihi: 11.11.2022).
• Anonim 2020. Orijinali Dururken!. https://www.gazetepusula.net/2020/07/03/orijinali-dururken/ (Erişim Tarihi: 12.11.2022).
• Anonim 2021a. Ata Konak, gün yüzüne çıkacak. https://www.erzurumajans.com/ata-konak-gun-yuzune-cikacak_112642.html (Erişim Tarihi: 12.11.2022).
• Anonim 2021b. Ata Konak, gün yüzüne çıkacak. https://www.haberturk.com/erzurum-haberleri/85695787-ata-konak-gun-yuzune-cikacak (Erişim Tarihi: 12.11.2022).
• Anonim 2021c. Yazar Güngör: Erzurum’u bu utançtan kurtarın. https://www.erzurumpost.com/yazar-gungor-erzurum-u-bu-utanctan-kurtarin_6927.html (Erişim Tarihi: 12.11.2022).
• Atatürk, G. M. K. 2007. Nutuk (4. Baskı). Ankara: Elips Kitap.
• Aydoğan, E. 1997. Mustafa Kemal’in Erzurum’a İlk Yolculuğu. Atatürk Dergisi, 2 (1), s. 1-22.
• Berber, A. 2021. Meteoroloji Genel Müdürlüğü Binası’nın (Ziraat Mektebi) Kültürel Miras Bakımından Önemi ve Korunması Konusunda Bir Değerlendirme. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 8 (2), 12-30.
• Can, M. 2009. Kültürel Miras ve Müzecilik (Çalışma Raporu). Kültür ve Turizm Bakanlığı. Eylül 2009.
• Dursunoğlu, C. 2000. Milli Mücadelede Erzurum (İkinci Basım). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Erzurum Valiliği, 2014. Hatıralarda Erzurum (Der: Fikret Öztürk) (2. Baskı). İstanbul: Tablet İletişim.
• İSMEP Rehber Kitaplar, 2014. Kültürel Mirasın Korunması. İstanbul Valiliği, İstanbul Proje Koordinasyon Birimi (İPKB). (Akademik Danışman: Zeynep Gül Ünal). İstanbul.
• Kansu, M. M. 1997. Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber I. Cilt (4. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Karabekir, K. 2020. Paşaların Hesaplaşması, İstiklâl Harbine Neden Girdik. Nasıl Girdik, Nasıl İdare Ettik? (Yay. Haz. Faruk Özerengin) (4. Baskı). İstanbul: Truva Yayınları.
• Kocatürk, U. 2007. Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü (2. Basım). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 1983. Kanun Numarası 2863, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2863.pdf (Erişim Tarihi: 11.11.2022).
• Madran, E. ve Özgönül, N. 2005. Kültürel ve Doğal Değerlerin Korunması. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası.
• Menç, H. 1992. Millî Mücadele Yıllarında Amasya: Portreler, Belgeler. Ankara: Yeşilırmak Yayınları.
• Millî Savunma Bakanlığı, 2020. Millî Mücadele Albümü (Yay. Haz. Hüsnü Özlü) (3. Baskı). Ankara: Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Yayınları.
• Oranlı, Z. ve Metin, A. 1967. Atatürk’ün Şimdiye Kadar Yayınlanmamış Anıları. Ankara: Alkan Matbaası.
• Önder, M. 1975. Atatürk’ün Yurt Gezileri. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Önder, M. 1993. Atatürk Evleri Atatürk Müzeleri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
• Sağlam, T. 2021. Bir Caddenin Oluşum Evreleri: Erzurum Cumhuriyet Caddesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(3), 1171-1199.
• Sarıhan, Z. 1993. Kurtuluş Savaşı Günlüğü I (Açıklamalı Kronoloji) Mondros’tan Erzurum Kongresi’ne (30 Ekim 1918-22 Temmuz 1919). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Turgut, H. (Der.) 2020. Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları (23. Basım). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• UNESCO, 1972. Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme, https://whc.unesco.org/en/conventiontext/ (Erişim Tarihi: 11.11.2022).
• Uz, S. 2007. Müze Evler. 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, s. 267-283.
• Yeşilbursa, C. C. 2013. Altıncı Sınıf Öğrencilerinin Somut Kültürel Mirasa Yönelik Görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(2), s. 405 – 420.
• Yurdakul, Y. 2009. Atatürk’ten Hiç Yayınlanmamış Anılar (8. Baskı). İstanbul: Truva Yayınları.