AİHM’İN ÇEVRE İÇTİHATLARININ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ DAVALARINA UYGULANABİLİRLİĞİ

Yıl 2023, Cilt: 72 Sayı: 3, 1007 - 1054, 26.10.2023

Merve Alçık Engürülü

https://doi.org/10.33629/auhfd.1226641

Öz

Çevre hakkını ayrıca ve açıkça düzenlemeyen Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin (Sözleşme veya AİHS) denetim mekanizması olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM) önüne çevre ile ilgili uyuşmazlıklar sıklıkla gelmektedir. Mahkemenin bugüne kadar çevresel meselelerle ilgili vermiş olduğu kararlar özellikle yaşam hakkı, özel ve aile hayatına saygı hakkı ile ilişkilendirilmektedir. Ayrıca Mahkemenin yargı yetkisine dair içtihatları bulunmaktaysa da sınır aşan çevresel zararlara dair yargı yetkisine ilişkin henüz verilmiş bir karar bulunmamaktadır. Yanı sıra son zamanlarda Mahkemeye iklim değişikliğinin zararlı etkileri sebebiyle Sözleşmedeki haklarının ihlal edildiğinden bahisle davalar da açılmaktadır. AİHM önüne gelen iklim değişikliği davaları yeni bir olgu olmasına karşılık henüz bu konuda Mahkeme tarafından verilmiş bir karar bulunmamaktadır.
İklim değişikliği davaları, iklim değişikliğinin zamana yayılan kümülatif etkileri sebebiyle, zarar riskinin ve mağduriyetin kanıtlanması; sınır aşan çevresel zararların meydana gelmesiyle devletlerin yargı yetkisinin belirlenmesi açısından zorluklar taşımaktadır. Bu makale mahkemenin daha önceden verdiği çevre içtihatlarının derdest olan iklim değişikliği davalarında uygulanabilirliğini özellikle sınır aşan çevresel zararlar karşısında mahkemenin yargı yetkisini nasıl belirleyeceği, başvurucuların mağdur statüsünü nasıl değerlendireceği ve yaşam hakkı ile özel ve aile hayatının korunması hakkının ihlal edilip edilmediğini inceleme yöntemi açısından ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

İklim Değişikliği Davaları, Sınır Aşan Çevresel Zararlar, Yetki Alanı, Mağdur Sıfatı, Özel ve Aile Hayatına Saygı Hakkı

Kaynakça

• Arslan Öncü, Gülay. “Özel Yaşama ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı.” İç. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, ed. Sibel İnceoğlu, 301-333. Ankara: Avrupa Konseyi, 2013.
• Bilir, Faruk. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Yargı Yetkisi ve Ermeni Soykırımını İnkârı Suç Sayan Düzenleme.”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 14 no.2 (2006): 299-343.
• Boyar, Oya. “Devletin Pozitif Yükümlülükleri ve Dolaylı Yan Etki.” İç. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, ed. Sibel İnceoğlu, 53-81. Ankara: Avrupa Konseyi, 2013.
• Braig, Katharina Franziska and Stoyan Panov. “The Doctrine of Positive Obligations as a Starting Point for Climate Litigation in Strasbourg: The European Court of Human Rights as a Hilfssheriff in Combating Climate Change?.” Journal of Environmental Law & Litigation, no.35 (2020): 261-298.
• Cedervall Lauta, Kristian and Jens Elo Rytter. “A Landslide on a Mudslide? Natural Hazards and The Right to Life Under the European Convention on Human Rights.” Journal of Human Rights and the Environment 7, no.1 (2016): 111-131.
• Cournil, Christel. “Les Prémisses de Révolutions Juridiques ? Récent Contentieux Climatiques Européens.” Revue Française de Droit Administratif, no.05 (2021): 957-966.
• De Frouville, Olivier. “Les Droits de l’Homme au Service de l’Urgence Climatique?.” Journal Européen Des Droits de l’Homme no.2 (2022): 170-192.
• Duymaz, Erkan. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Çevrenin Korunmasına Katkısı.” İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, no.47 (2012): 121-160.
• Feria-Tinta, Monica. “The Future of Environmental Cases in The European Court of Human Rights: Extraterritoriality, Victim Status, Treaty Interpretation, Attribution, Imminence and ‘Due Diligence’ in Climate Change Cases.” Journal of Human Rights and Environment 13, Special Issue (2022): 172-194.
• Gouritin, Armelle. “Potential Liability of European States Under the ECHR for Failure to Take Appropriate Measures with a View to Adaptation to Climate Change.” In Climate Change Liability, edited by Michael Faure and Marjan Peeters, 134-165. Cheltenham: Edward Elgar, 2011.
• Güneş, Ahmet Mithat. Çevre Hukuku. Ankara: Adalet Yayınevi, 2019.
• Harris, David, Michael O’Boyle, Ed Bates, and Carla Buckley. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, Çevirenler Mehveş Bingöllü Kılcı ve Ulaş Karan. Ankara: Avrupa Konseyi, 2013.
• Hartmann, Jacques and Marc Willers QC. “Protecting Rights Through Climate Change Litigation Before European Courts.” Journal of Human Rights and The Environment 13, no.1 (2022): 90-113.
• Kaboğlu, İbrahim Ö. ve Nihan Yancı Özalp. Çevre Hakkı. İstanbul: Tekin Yayınevi, 2021.
• Kelleher, Orla. “Incorporating Climate Justice into Legal Reasoning: Shifting Towards a Risk-Based Approach to Causation in Climate Litigation.” Journal of Human Rights and The Environment 13, no.1 (2022): 290-317.
• Keller, Helen and Corina Heri. “The Future is Now: Climate Cases Before the ECtHR.” Nordic Journal of Human Rights 40, no.1 (2022): 1-22.
• Kobylarz, Natalia. “The European Court of Human Rights: An Underrated Forum for Environmental Litigation.” in Sustainable Management of Natural Resources Legal Instruments and Approaches edited by Helle Tegner
• Anker Birgitte and Egelund Olsen, 5: 99-120. European Environmental Law Forum. Cambridge: Intersentia, 2018.
• Konuk Sommer, Bahar. “Çevre ve İnsan Hakları İlişkisine Yeni Bir Yaklaşım: Amerikalılar Arası İnsan Hakları Mahkemesi’nin Oc-23/17 Sayılı Tavsiye Görüşü.” İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11, no.1 (2020):384-393.
• Le Bris Catherine. “Droits de l’Homme et Droits de l’Humanité au Regard de la Crise Climatique.” Journal Européen Des Droits de l’Homme, no.2 (2022) : 137-153.
• Lewis, Bridget. “Children’s Human Rights-based Climate Litigation at the Frontiers of Environmental and Children’s Rights.” Nordic Journal of Human Rights 39, no.2 (2021):180-203.
• Maxwell, Lucy, Sarah Mead and Dennis Van Berkel. “Standards for Adjudicating The Next Generation of Urgenda-Style Climate Cases.” Journal of Human Rights and The Environment 13, no.1 (2022): 35-63.
• Müllerová, Hana. “Environment Playing Short-Handed: Margin of Appreciation in Environmental Jurisprudence of the European Court of Human Rights.” Review of European, Comparative & International Environmental Law 24, no.1 (2015):83-92.
• Niska, Therese Karlsson. “Climate Change Litigation and the European Court of Human Rights - A Strategic Next Step?.” The Journal of World Energy Law & Business 13, no.4 (2020): 331–342.
• Nordlander, Linnéa. “Litigating Climate Change in The Arctic: The Potential of Sámi Human Rights Claims.” Journal of Human Rights and The Environment 13, no.2 (2022): 416-440.
• Rocha, Armando and Rômulo Sampaio. “Climate Change Before the European and Inter-American Courts of Human Rights Comparing Possible Avenues Before Human Rights Bodies.” Review of European, Comparative & International Environmental Law 32, no.2 (2023): 279-289.
• Sands, Philippe, Jacqueline Peel, Adriana Fabra and Ruth Mackenzie. Principles of International Environmental Law, Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
• Voigt, Christina. “The Climate Change Dimension of Human Rights: Due Diligence and States’ Positive Obligations.” Journal of Human Rights and Environment 13, Special Issue (2022):152-171.
• Yancı Özalp, Nihan. “Çevresel Haklara İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Yaklaşımı.” Anayasa Hukuku Dergisi 2, no.3 (2013): 53-93.
• Yılmaz Turgut, Nükhet. “The European Court Of Human Rights And The Right To The Environment.” Ankara Law Review 4, no.2 (2007):1-24.
• Yurtcanlı Duymaz, Seda. “Çevre Örgütlerinin Çevresel Yönetime Katılma Sürecinde Dayandığı Haklar.” Türkiye Barolar Birliği Dergisi 26, no.107 (2013): 173-198.
• Yüzer Eltimur, Dilara. AİHS Kapsamında Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunmasında Devletin Pozitif Yükümlülükleri, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2019.