REFLECTIONS OF SOCIAL PROCEDURAL LAW ON CIVIL PROCEDURAL AND SUBSTANTIVE LAW

Year 2025, Volume: 74 Issue: 2, 905 - 938, 19.09.2025

Efe Dırenisa

https://doi.org/10.33629/auhfd.1685648

Abstract

Under the efforts of Franz Klein, the social conception of procedural law—reflected in the 1895 Austrian Code and supporting an active judicial role—spread to other legal systems as conditions and needs evolved. Law No. 6100 on Civil Procedure (CCP) also has reflections of this approach. Some principles are criticized on the grounds that they weaken this understanding. However, when the articles and principles in our law are evaluated as a whole with their purposes and exceptions, it is concluded that the social conception of procedural law is reflected in various provisions of the CCP. In this study, firstly, the emergence and development of the social procedural law conception will be discussed, and then some reflections of this conception on procedural law and substantive law will be mentioned. In this context, the regulations in the civil jurisdiction will be prioritized; the connection of the principles of litigation in the Turkish Code of Civil Procedure with the conception of social procedural law will be examined and the impact of this conception on the law of evidence will be analyzed. Relevant legal regulations from other fields will also be considered where applicable.

Keywords

Social procedural law approach , Procedural law , Substantive law , Principle of ex officio investigation , The right to a fair trial

Medenî Usûl Hukukunda Sosyal Devlet İlkesinin Yansımaları

Abstract

İlk defa Avusturyalı ünlü hukukçu Franz Klein’ın öncülüğünde, 1895 tarihli Avusturya Medenî Usûl Kanunu’yla normatif temele kavuşan ve yargılamada hâkimin aktif role sahip olması gerektiğini savunan sosyal usûl hukuku anlayışı, değişen zaman ve ihtiyaçlarla birlikte diğer devletlerin kanunlarına da girmiştir. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda (HMK) da bu anlayışın yansımaları mevcuttur. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’ndaki bazı ilkeler ise bu anlayışı zayıflattığı gerekçesiyle eleştiri konusu olmuştur. Ancak Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun farklı düzenlemeleri ile ilkeleri, bunların amaçları ve istisnalarıyla bir bütün olarak değerlendirildiğinde, sosyal usûl hukuku anlayışının Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun çeşitli hükümlerinde kabul edilmiş olduğu görülmektedir. Bu çalışmada öncelikle sosyal usûl hukuku anlayışının ortaya çıkışı ve gelişimi ele alınacak, sonrasında bu anlayışın usûl hukuku ile maddî hukuka bazı yansımalarına değinilecektir. Bu kapsamda öncelik medenî yargıdaki düzenlemelere yer verilecek; özellikle Hukuk Muhakemeleri Kanunu’ndaki yargılama ilkelerinin sosyal usûl hukuku anlayışıyla bağlantısı irdelenecek ve bu anlayışın ispat hukuku alanındaki etkisi incelenecektir. Yeri geldikçe hukukumuzun farklı alanlarına ilişkin sosyal usûl hukuku anlayışıyla uyumlu düzenlemelere temas edilecektir.

Keywords

Sosyal usûl hukuku anlayışı , Usûl hukuku , Maddî hukuk , Kendiliğinden araştırma ilkesi , Hakkaniyete uygun yargılama

References

• Akkan Mine. Pekcanıtez Usûl Medenî Usûl Hukuku. 15. Bası, On İki Levha, 2017.
• Akkaya Tolga. Medenî Usul Hukukunda Delillerin Hasredilmesi. Anadolu Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Alangoya Yavuz. Medenî Usul Hukukunda Vakıaların ve Delillerin Toplanmasına İlişkin İlkeler. Fakülteler Matbaası, 1979.
• Alangoya Yavuz. “İsviçre’de Yeni Federal Medeni Usul Kanununa Doğru,” içinde Makaleler. Beta, 2012.
• Alangoya Yavuz. “Anayasanın Medenî Usul Hukukuna Etkisi (1983 Milletlerarası Usul Kongresinin Bir Konusu).” içinde Makaleler. Beta, 2012.
• Alangoya Yavuz, M. Kâmil Yıldırım ve Nevhis Deren-Yıldırım. Medenî Usul Hukuku Esasları. 8. Bası, Alkım, 2011.
• Arslan Ramazan, Ejder Yılmaz, Sema Taşpınar Ayvaz ve Emel Hanağası. Medenî Usul Hukuku. 9. Bası, Yetkin, 2023.
• Aşık İbrahim. “Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na Göre Yetki Sözleşmesi.” Türkiye Barolar Birliği Dergisi, No. 97 (2011): 11-48.
• Atalay Oğuz. Medeni Usul Hukukunda Menfi Vakıaların İspatı. Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 2001.
• Atalı Murat, İbrahim Ermenek ve Ersin Erdoğan. Medenî Usûl Hukuku. 5. Bası, Yetkin, 2022.
• Bolayır Nur. “Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na Göre Yetki Sözleşmeleri.” İstanbul Barosu Dergisi 85, No: 5 (2011): 131-147.
• Brehm Wolfgang. Die Bindung des Richters an den Parteivortrag und Grenzen freier Verhandlungswürdigung. Mohr Siebeck, 1982.
• Brehm Wolfgang. “Vor §1.” içinde Stein/Jonas Kommentar zur Zivilprozessordnung, Bd. 1, 23. Auflage, edited by Reinhard Bork ve Herbert Roth. Mohr Siebeck, 2014.
• Çiftçi Pınar. Medenî Yargılama Hukukunda İspat Hakkı ve Sınırlamaları. Adalet, 2018.
• Ermenek İbrahim. Arabuluculuk Sürecinde Zayıfın Korunması. Yetkin, 2021.
• Karaaslan Varol. Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi. 2. Bası, Adalet, 2019.
• Kehrberger Roman F. Die Materialisierung des Zivilprozessrechts. Mohr Siebeck, 2019. Klein Franz. Pro futuro: Betrachtungen über Probleme der Civilproceßreform in Oesterreich. Deuticke, 1891.