Ebu’l-Ulâ Mardin’in Karma (Muhtelit) Mahkemeler Hakkındaki Görüşleri

Year 2025, Volume: 74 Issue: 3, 1759 - 1794, 28.10.2025

Aslıhan Akdeniz

https://doi.org/10.33629/auhfd.1657429

Abstract

Osmanlı Devleti’nde Tanzimat sonrasında adliye teşkilâtı bakımından birçok yenilik yapılmıştır. Bu dönem aynı zamanda çok sayıda sıkıntıyı da beraberinde getirmiştir. Bu çalışmada Osmanlı’nın son dönem hukukçularından Ebu’l-ulâ Mardin’in karma mahkemeler ve yabancı hâkim tayini ile ilgili görüşlerine yer verilmiştir. Bu görüşler kendisinin bizzat kaleme aldığı, Sırât-ı Müstakîm adlı dergide “Muhtelit Mahkemeler” başlığıyla yayınlanan makalesi çerçevesinde ele alınmıştır. Ayrıca çalışmada kısaca Ebu’l-ulâ Mardin’in hukukçu kimliği ve karma mahkemelerin gelişim süreci ile ilgili bilgiler de yer almaktadır. Karma mahkemeler ve yabancı hâkim tayini konusunu devletin bağımsızlığı noktasından ele alan Mardin, konunun kapitülasyonların genişlemesi ve devletin kapitülasyon politikası bağlamında ele alınması gerektiğine işaret etmiştir. Ayrıca mahkeme hâkimlerinin resmî dile hâkim olmalarının önemini vurgulamıştır. Bu doğrultuda görüşlerini altı madde hâlinde sıralayan Mardin, karma mahkemelerin, devletin bağımsızlık hakkını ihlâl etmesi, toplumun ihtiyacı ile uyumsuz olması, uygulanma imkânının bulunmaması, toplumun şeref, haysiyet ve millî sevgisi itibarıyla başvurulamaz olması, yabancılara verilen imtiyazları genişletmesi, yabancılara verilen imtiyazlar konusunda devletin geçirdiği tarihî devirler bakımından son dönemin ihtiyaçlarına zıt olması nedenleriyle uygun olmadığını beyan etmiştir.

Keywords

Karma (Muhtelit) Mahkemeler , Ebu’l-ulâ Mardin , Tanzimat , Osmanlı Mahkemeleri , Yabancı Hâkim

References

• Akipek, Ömer İlhan. “Ülke-Dışılık.” AÜHFD 24, no. 1 (1967): 27-38. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001357.
• Bozkurt, Gülnihâl. Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939). Türk Tarih Kurumu, 1996.
• Cemaleddin, Halil ve Hırand Asador. Ecânibin Memâlik-i Osmâniye’de Haiz Oldukları İmtiyâz-ı Adliye. Hukuk Matbaası, 1331.
• Ceylan, Ayhan. “Osmanlı Döneminde Mısır’da Hukukî Modernleşme (XIX. Yüzyıl).” Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, no. 5, (2008): 65-86. Erişim 25 Şubat 2025. https://cdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=osmanlidoneminde-misir%E2%80%99da-hukuk%C3%AE-modernlesme-(xix.-yuzyil)- --ayhan-ceylan.pdf.
• Durhan, İbrahim. “Tanzimat Döneminde Osmanlı Yargı Teşkilatındaki Gelişmeler.” EÜHFD XII, no. 3-4 (2008): 55-111. Erişim 25 Şubat 2025. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ebyuhfd/issue/63089/958933.
• Düstur 1, Matbaa-i Âmire, 1289.
• Düstur 1. Tertip 4, Matbaa-i Âmire, 1299.
• Ebu’l-ulâ Mardin. “‘Muhtelit Mahkemeler’ Makale-i Hukukiyesine Fer‘.” Sırât-ı Müstakîm, no. 12, (17 Şevval 326/30 Teşrîn-i evvel 324): 182.
• Ebu’l-ulâ Mardin. “Muhtelit Mahkemeler.” Sırât-ı Müstakîm, no. 11, (10 Şevval 326/23 Teşrîn-i evvel 324): 165-170.
• Ekinci, Ekrem Buğra. Osmanlı Mahkemeleri Tanzimat ve Sonrası. Arı Sanat, 2017.
• Karakoç, İrem. Hukuk Tarihinde Vatandaşlık-Yabancılık Statüsü. Yetkin Yayınları, 2012.
• Karataş, Abdullah Vefa. Tanzimat Dönemi Yargılama Hukukunda İstinaf. Adalet Yayınevi, 2024.
• Kenanoğlu, Macit. Ticaret Kanunnâmesi ve Mecelle Işığında Osmanlı Ticaret Hukuku. Lotus, 2005.
• Kesikbaş, Ömer, A. Haluk Kurnaz ve Şeref İba, ed. Osmanlı’dan Günümüze Türk Anayasa Metinleri. TBMM Basımevi, 2023.
• Kılınç, Ahmet, ed. Osmanlı Hukukçuları Gözünden Tabiiyet Hukuku. Adalet Bakanlığı Yayınları, 2021.