Roma Hukukunda Çift Taraflı Davalar

Year 2025, Volume: 74 Issue: 3, 1421 - 1446, 28.10.2025

Setenay Baytemir Tarhan

https://doi.org/10.33629/auhfd.1762994

Abstract

Kural olarak davanın tarafları arasında karşıtlık söz konusudur. Bununla birlikte, davanın taraflarının ortak bir amaç etrafında birleştiği ve taraflar arasında herhangi bir karşıtlığın bulunmadığı davalar da vardır. Özellikle paylaştırma davalarında, yargılama sonucunda verilen hüküm her iki taraf için aynı sonucu doğurmaktadır. Kökeni Roma hukukuna dayanan ve doktrinde “çift taraflı dava” kavramıyla ifade edilen bu tür davalarda, tarafların her biri aynı anda hem davacı hem davalı konumundadır. Roma hukukunun birincil kaynaklarında çift taraflı üç dava olarak actio familiae erciscundae, actio communi dividundo ve actio finium regundorum zikredilmektedir. Çalışmada öncelikle Roma hukukunda actio (dava) ile ius (hak) arasındaki ilişki ve Roma medeni usûl hukukunun ana hatları üzerinde durulmaktadır. Roma hukukunda çift taraflı dava kavramına ilişkin genel açıklamalardan sonra, actio familiae erciscundae, actio communi dividundo ve actio finium regundorum’un özellikleri ve actio duplex niteliği ele alınmaktadır. Bu çerçevede, Corpus Iuris Civilis’in Digesta bölümü ile Gaius’un ve Iustinianus’un Institutiones eserlerindeki metinler incelenmektedir.

Keywords

Roma Hukuku , Çift Taraflı Dava , Actio Duplex , Ortaklığın Giderilmesi Davası , Birlikte Mülkiyet

Actiones Duplices in Roman Law

Abstract

In principle, lawsuits are characterized by an adversarial relationship between the parties. Nevertheless, certain types of actions exist in which the parties pursue a common objective and no true opposition arises between them. This situation is generally encountered in partition proceedings, where the judgment rendered at the end of the proceedings produces the same result for both parties. Rooted in Roman law and expressed in doctrine by the concept of the “actio duplex” such cases place each party simultaneously in the position of both plaintiff and defendant. In the primary sources of Roman law, three actions are identified as actiones duplices: actio familiae erciscundae, actio communi dividundo and actio finium regundorum. This study first addresses the relationship between ius and actio in Roman law, along with the main features of Roman civil procedure. It then examines the general characteristics and actio duplex nature of the three actions mentioned above. In this context, the relevant texts in the Digesta as well as in the Institutiones of Gaius and Justinian are analyzed.

Keywords

Roman Law , Iudicia Duplicia , Actio Duplex , Actio Communi Dividundo , Co-ownership

References

• Alangoya, Yavuz, Kâmil Yıldırım ve Nevhis Deren Yıldırım. Medenî Usul Hukuku Esasları. Beta, 2009.
• Arangio-Ruiz, Vincenzo. “Studi Formulari.” Bullettino dell’Istituto di Diritto Romano 32 (1922): 5-60
• Arangio-Ruiz, Vincenzo. La Società in Diritto Romano. Casa Editrice Dott. Eugenio Jovene, 1950.
• Arslan, Ramazan, Ejder Yılmaz, Sema Taşpınar Ayvaz ve Emel Hanağası. Medenî Usul Hukuku. Yetkin Yayınları, 2020.
• Atak, Ali Selkor. “Consortium Ercto Non Cito.” İçinde Prof. Dr. Belgin Erdoğmuş’a Armağan, Beta, 2011.
• Atalı, Murat, İbrahim Ermenek ve Ersin Erdoğan. Medenî Usûl Hukuku. Yetkin Yayınları, 2020
• Berger, Adolf. Encyclopedic Dictionary of Roman Law. The American Philosophical Society Press, 1953.
• Bretone, Mario. “Consortium e Communio.” LABEO 6, (1960): 163- 215.
• Buckland, William Warwick. “Finium Regundorum.” Revue Historique de Droit Français et Étranger 15 (1922): 741-750.
• Budak, Ali Cem ve Varol Karaaslan. Medenî Usul Hukuku. Adalet, 2020.
• Diliberto, Oliviero. Materiali per la Palingenesi delle XII Tavole, Edizioni AV, 1992.
• Erdoğmuş, Belgin. Roma Eşya Hukuku. Der Yayınları, 2022.
• Evangelisti, Marina. “Riflessioni sulla Natura e L’evoluzione del Ius Prohibendi.” KOINΩNIA Rivista dell’Associazione Internazionale di Studi Tardoantichi 41 (2017): 423-448
• Frezza, Paolo. “Actio Communi Dividundo.” Rivista Italiana per le Scienze Giuridiche 7 (1932): 3-142
• Frezza, Paolo. “L’istituzione della Collegialità in Diritto Romano.” İçinde Studi in Onore di Siro Solazzi nel Cinquantesimo Anniversario del suo Insegnamento Universitario. Casa Editrice Dott. Eugenio Jovene, 1948.
• Gönenç, Fulya İlçin. Roma Hukukunda Şirket Akti. Der Yayınları, 2004.
• Görgün, Şanal, Levent Börü, Barış Toraman ve Mehmet Kodakoğlu. Medenî Usûl Hukuku. Yetkin Yayınları, 2020.
• Kale, Serdar. Medeni Yargılamada Taraf Ehliyeti. On İki Levha Yayıncılık, 2010.
• Karadeniz Çelebican, Özcan. Roma Eşya Hukuku. Turhan Kitabevi, 2015.
• Karadeniz Çelebican, Özcan. Roma Hukuku. Yetkin Yayınları, 2010.
• Karslı, Abdurrahim, Medeni Muhakeme Hukuku. Filiz Kitabevi, 2020.
• Kaser, Max. Roman Private Law. Çeviren: Rolf Dannenbring. Gutenberg Book Printers, 1984.
• Köroğlu, Anıl. Medenî Usûl Hukuku Bakımından Ortaklığın Giderilmesi Davası (Çift Taraflı Dava Teorisi Işığında Bir İnceleme). On İki Levha Yayıncılık, 2020.
• Kuru, Baki. Medenî Usul Hukuku El Kitabı Cilt I. Yetkin Yayınları, 2020.
• Maschi, Carlo Alberto. Disertiones, Ricerche Intorno alla Divisibilità del Consortium nel Diritto Romano Antico. Società Editrice Vita e Pensiero, 1935.
• Pekcanıtez, Hakan. Medenî Usul Hukukunda Fer’i Müdahale. Ankara Üniversitesi Basımevi, 1992.
• Pekcanıtez, Hakan, Muhammet Özekes, Mine Akkan ve Hülya Taş Korkmaz. Pekcanıtez Usûl Medenî Usûl Hukuku Cilt I. On İki Levha Yayıncılık, 2017.
• Querzoli, Serena. I Testamenta e gli Officia Pietatis Tribunale Centumvirale, Potere Imperiale e Giuristi tra Augusto e i Severi. Loffredo Editore, 2000.
• Söğütlü, Özlem. Roma Özel Hukuku. Seçkin, 2021.
• Tahiroğlu, Bülent ve Belgin Erdoğmuş. Roma Usul Hukuku. Filiz Kitabevi, 1994.
• Tanrıver, Süha. Medenî Usûl Hukuku Cilt I. Yetkin Yayınları, 2024.
• Taş Korkmaz, Hülya. Medenî Usûl Hukukunda İradî Taraf Değişikliği. Yetkin Yayınları, 2014.
• Topal, Önder. Medeni Yargılama Hukuku Bağlamında Çift Yönlü Dava Olarak Ortaklığın Giderilmesi (İzale-î Şüyü) Davası. Yetkin Yayınları, 2020.
• Tramontano, Tiziana. “L’adiudicatio del Communi Dividundo Iudicium e i Titolari di Diritti Reali Limitati.” Doktora Tezi, Università degli Studi di Padova, 2015.
• Türkoğlu Özdemir, Gökçe. “Roma Medeni Usul Hukukunda Formula Yargılaması.” Dokuz Eylül Hukuk Fakültesi Dergisi 7, 1 (2005): 167-212
• Türkoğlu Özdemir, Gökçe, Roma Usul Hukukunda “Plus Petitio” Yasağı ve Medeni Usul Hukukundaki Davayı Genişletme ve Değiştirme Yasağına Olan Etkileri. Seçkin, 2004.
• Umur, Ziya. Roma Hukuku Eşya Hukuku. Filiz Kitabevi, 1983.
• Umur, Ziya. Roma Hukuku Lügatı. Fakülteler Matbaası, 1975.
• Westrup, Carl Wium. Introduction to Early Roman Law, Comparative Sociological Studies, The Patriarchal Joint Family, III. Patria Potestas. Oxford University Press, 1939.
• Varvaro, Mario. “Alcune Considerazioni Sulla Ricostruzione delle Formule delle Azioni Divisorie.” İçinde Scritti per il Novantesimo Compleanno di Matteo Marrone, Ed. Giacomo D’Angelo, Monica De Simone ve Mario Varvaro. G. Giappichelli Editore, 2019.