Arapçada İsim Cümlesi ve Fiil Cümlesi Arasındaki Semantik Farklar: Kur’an-ı Kerim Üzerine Uygulamalı Bir Araştırma

Year 2021, Volume: 62 Issue: 1, 225 - 249, 31.05.2021

Muhammed Rizk Shoeır

https://doi.org/10.33227/auifd.551463

Cited By: 2

Abstract

Arapçada bir durumu veya eylemi isim ya da fiil cümlesiyle ifade etmek arasında önemli farklar vardır. Ne var ki çoğu dilci, cümleye başlarken isim ya da fiil kullanılmasının yol açtığı bu farklılıkları sadece şekilsel olarak ele almaktadır. Bu tercihin cümlenin delaleti açısından ne anlam ifade ettiğine ise değinmemektedirler. Hâlbuki söz konusu farklılıklar musned ileyhin isim veya fiil olarak gelmesiyle doğrudan ilintilidir. Arapçada musned ileyh cümle yapısının esas unsurudur. İsim ve fiilin delâlet ettiği anlamlar farklılık arz ettiğinden, musned ileyhin isim veya fiil olmasına bağlı olarak cümlenin anlamı da değişmektedir. İki merfūʿ isimden meydana gelen isim cümleleri, fiil cümlelerinin aksine süreklilik anlamı taşır. Ḫaberi fiil cümlesi olarak gelen isim cümleleri ise sabitlik ve sürekliliğe ek olarak yenilenmeyi ifade eder. Fiil cümlesi ise isim cümlesinin aksine değişkenlik anlamı taşır. Zira fiiller isimlere kıyasla değişken olup süreklilik anlamı taşımazlar. Ayrıca isim cümlesi fiil cümlesine kıyasla daha fazla ek alır. Zira isim cümlesinin haberi hem isim hem de fiil olarak gelebilmektedir. İsim cümlesinin haberi fiil olarak geldiğinde fiile bağlı ekler de cümlede yer alır. İsim cümlesinin ilk ögesi olan mubtedaʾ da bazı durumlarda ek alabil-mektedir. Bütün bunlar isim cümlesindeki anlam zenginliğine delâlet eden göstergelerden-dir. Cümleye isim veya fiille başlanması, ifadede yer alan öğelerin hangisine öncelik verildi-ğine delalet eder. Ayrıca bu tercih, konuşmacının ifade tarzına etki eden şartlara uygun tepki verme gayreti ile ilgilidir. Bu çalışmada isim ve fiil cümlesi arasındaki en önemli semantik farkları ortaya koymak için Kur’an ayetleri özelinde uygulamalı bir tartışma yapılmıştır. Böylece dilbilimcilerin ve müfessirlerin konu hakkındaki görüşleri de değer-lendirilmiştir.

Keywords

Cümle, İsim Cümlesi, Fiil Cümlesi, Dilsel Konum, Anlambilim

الفروق الدِّلاليَّة بين الجملة الاسميَّة والجملة الفعليَّة: دراسة تطبيقيَّة في القرآن الكريم

Abstract

إنَّ هناك فروقًا مهمَّة بين التَّعبيرين: التَّعبير بالجملة الاسميَّة، والتَّعبير بالجملة الفعليَّة، فالكثيرون من اللُّغويين لا يذكرون هنا إلا الجانب الشَّكلي للكلمة المتقدّمة دون الإشارة إلى ما وراء هذا الشَّكل من جوانب دلاليَّة؛ وهذه الفروق تعتمد على المسند إليه أاسم هو أم فعل؟ فإذا كان المسند إليه اسمًا فإنَّ دلالته تختلف عن كونه فعلاً، والجملة تبنى عليه لأنَّه أساسها، وبالتَّالي فإنَّ دلالة الجملة كلّها تتغيّر؛ فالجملة الاسميَّة إذا تكوَّنت من اسمين مرفوعين دلَّت على الدَّوام والاستمرار بخلاف الجملة الفعليَّة؛ فالاسميَّة تدلُّ على الثُّبوت وذلك إذا كانت اسميَّة محضة- أي خالية من فعل- فإنْ كانت غير محضة- وهي الَّتي يكون فيها الخبر جملة فعليَّة- فإنَّها تفيد مع الثُّبوت التَّجدّد، وقد تفيد الاستمرار التَّجدّدي، أمَّا الجملة الفعليَّة فإنَّها بخلاف هذا؛ حيث تدلُّ على التَّغير والتَّبدل في الأمر. الجملة الاسميَّة أكثر لواحق؛ حيث إنَّها قد تتركب من اسم وفعل، فكلُّ ما يكون الفعل في جملتها من لواحق تحمله معه، وبجانب هذه اللَّواحق للخبر في الجملة الاسميَّة توجد لواحق أحيانًا للاسم الأوَّل المرفوع فيها، وبذلك يتَّضح أنَّ لواحق الجملة الاسميَّة تتعدّد تعدّدًا واسعًا، ممَّا يجعلها أكثر اتِّساعًا للمعاني. كما أنَّ التَّقدّم للاسم أو الفعل مرتبط بأهمية المتقدِّم بالنِّسبة للعناصر أو الأطراف المشاركة في الموقف اللُّغوي؛ فدلالة هذا التَّقدّم ترتد إلى محاولة المتكلِّم تلبية احتياجات الظُّروف المؤثِّرة في الموقف اللُّغويِّ. وتجدر الإشارة إلى أنَّ البحث متوَّج بإطار تطبيقي في آيات القرآن الكريم للاستدلال من خلال على بيان أهمِّ الفروق الدِّلاليَّة بين الجملتين- الاسميَّة والفعليَّة- وذلك من خلال الاستعانة بآراء اللُّغويين والمفسِّرين لإيضاح الفكرة وتأكيدها.

Keywords

الجملة, الجملة الاسميَّة, الجملة الفعليَّة, الموقف اللُّغويّ, الدِّلالة

Semantic Differences Between the Noun Sentences and the Verbal Sentences: An Applied Study in the Holy Qur’an

Abstract

There are important differences between the two expressions, namely, nominal sentences and verbal sentences. Many linguists mention only the formal differences between the two. The semantic differences between these two ways of expression are usually neglected. However, these differences are directly related to whether musnad ilayh is in the form of noun or verb, as the musnad ilayh is the main constituent in the sentence structure. The meaning of the sentences differs depending on whether the sentence in question begins with a noun or a verb. The noun sentences express the constancy in the meaning, as the nouns express stableness in the meaning compared to the verbs. Unlike verbal sentences, the nominal sentences consisted of two Marfuʿ names, indicate continuity and constancy. The noun sentences whose predicate is in the form of the verbal sentence, indicate renewal in addition to the stableness and constancy. In contrast to the nominal sentences, the verbal sentences express changeability and instability in meaning, as the verbs do not have stable-ness in meaning. Besides, nominal sentences might have prefixes and suffixes more than verbal sentences do, because the predicate of nominal sentences can be in the form of the verbal sentence too. When the predicate of a nominal sentence is in the form of a verbal sentence, all prefixes, and suffixes that are dependent on the verb take part in the sentence. And the mubtedaʾ, the first component of the nominal sentence, might have prefixes and suffixes too. All these features point to the variety and abundance in the meaning of nomi-nal sentences. Hence, to begin a sentence with either a name or a verb depends on which component of the sentence is wanted to be emphasized. This paper aims to bring into dis-cussion the most significant differences between the nominal and verbal sentences by focusing on the Quranic verses. In doing so, the views of the linguists and mufassirun are also evaluated.

Keywords

Sentence, Nominal Sentence, Verbal Phrase, Linguistic Position, Semantics

References

• ʿAbdullaṭīf, Muḥammed Ḥamāse. Bināʾu’l-Cumleti’l-ʿArabiyye. 2. bsk. Kuveyt: Dāru’l-Ḳalem, 1982.
• Bedrān, ʿAbdulḳādir b. Aḥmed. Cevāhiru’l-Efkār ve Meʿādinu’l-Esrāri’l-Mustaḫrace min Kelāmi’l-ʿAzīzi’l-Cebbār. Tah. Zuheyr eş-Şāvīş. Beyrut: el-Mektebu’l-İslāmī, 1991.
• el-Biḳāʿī, İbrāhīm b. ʿUmer. Naẓmu’d-Durer fī Tenāsubi’l-Āyāt ve’s-Suver. Kahire: Dāru’l-Kitābi’l-İslāmī, 1984.
• el-Buseylī, Ebū’l-ʿAbbās et-Tūnisī. Nuket ve Tenbīhāt fī Tefsīri’l-Ḳurʾāni’l-Mecīd. (Mimmā İḫteṣarahū min Taḳyīdihi’l-Kebīr ʿan Şeyḫihi el-İmām İbn ʿArafe ve Zāde ʿaleyhi) bi Ẕeylihi: (Tekmiletu’n-Nuket li-İbn Ġāzī el-ʿUs̱mānī). Tah. Muḥammed eṭ-Ṭaberānī. ed-Dāru’l-Beyḍāʾ: Maṭbaʿatu’n-Necāḥ el-Cedīde, 2008.
• Cemāleddīn, Muṣṭafā. el-Baḥs̱u’n-Naḥvī ʿinde’l-Uṣūliyyīn. Kahire: Dāru’l-Hicre li’n-Neşr ve’t-Tevzīʿ, 1980.
• Chomsky, Noam. Cevānib min Naẓariyyeti’n-Naḥv. Terc. Murteḍā Cevād Bāḳır. Irak: Vizāretu’t-Taʿlīmi’l-ʿĀlī ve’l-Baḥs̱i’l-ʿİlmī, tsz.
• el-Curcānī, ʿAbdulḳāhir. Delāʾilu’l-İʿcāz. Nşr. Maḥmūd Muḥammed Şākir. Kahire: Mektebetu’l-Ḫāncī, 1375.
• Ḍayf, Şevḳī. Tecdīdu’n-Naḥv. 3. bsk. Kahire: Dāru’l-Meʿārif, tsz.
• Ebū Ḥayyān el-Endelusī. el-Baḥru’l-Muḥīṭ fī’t-Tefsīr. Tah. Ṣıdḳī Muḥammed Cemīl. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1420.
• Ebū’l-Mekārim, ʿAlī. el-Cumletu’l-Fiʿliyye. Kahire: Dāru’s̱-S̱eḳāfeti’l-ʿArabiyye, tsz.
• Ebū’l-Mekārim, ʿAlī. İʿrābu’l-Efʿāl. 3. bsk. Kahire: Dāru Ġarīb, 1992.
• Ebū Mūṣā, Muḥammed. Ḫaṣāʾiṣu’t-Terākīb: Dirāse Taḥlīliyye li-Mesāʾili ʿİlmi’l-Meʿānī. 7. bsk. Kahire: Mektebetu Vehbe, tsz.
• el-Ebyārī, İbrāhīm b. İsmāʿīl. el-Mevsūʿatu’l-Ḳurʾāniyye. Byy.: Muʾessesetu Sicilli’l-ʿArab, 1405.
• el-Ermī, Muḥammed el-Emīn. Tefsīru Ḥadāʾiḳi’r-Rūḥ ve’r-Reyḥān fī Revāyī ʿUlūmi’l-Ḳurʾān. Nşr. Hāşim Muḥammed ʿAli. Beyrut: Dāru Tavḳi’n-Necāt, 2001.
• el-Ḫafācī, Şihābuddīn Aḥmed. Ḥāşiyetu’ş-Şihāb ʿalā Tefsīri’l-Beyḍāvī. Beyrut: Dāru Ṣādır, tsz.
• Ḥasan, ʿAbbās. en-Naḥvu’l-Vāfī. 11. bsk. Kahire: Dāru’l-Meʿārif, tsz.
• Ḥavvā, Saʿīd. el-Esās fī’t-Tefsīr. 6. bsk. Kahire: Dāru’s-Selām, 1424.
• Heyet. et-Tefsīru’l-Vaṣīṭ li’l-Kurʾāni’l-Kerīm. Kahire: el-Heyʾetu’l-ʿĀmme li-Şuʾūni’l-Meṭābiʿi’l-Emīriyye. Kahire: 1973-1993.
• el-Huḍayr, ʿAbdulkerīm b. ʿAbdullāh. et-Taʿlīḳ ʿalā Tefsīri’l-Ḳurtubī li Muhammed b. Ahmed el-Ḳurṭubī. Mevḳiʿu’ş-Şeyḫ el-Ḫuḍayr.
• el-Huḍayr, ʿAbdulkerīm b. ʿAbdullāh. et-Taʿlīḳ ʿalā Tefsīri’l-Celāleyn li Celāliddīn el-Maḥallī ve Celāliddīn es-Suyūṭī. Mevḳiʿu’ş-Şeyḫ el-Ḫuḍayr.
• İbn ʿAcībe, Ebū’l-ʿAbbās. el-Baḥru’l-Medīd fī Tefsīri’l-Ḳurʾāni’l-Mecīd. Tah. Aḥmed ʿAbdullāh el-Ḳuraşī Raslān. Kahire: Ḥasen ʿAbbās Zekī, 1419.
• İbn ʿĀşūr, Muḥammed eṭ-Ṭāhir. et-Ṭaḥrīr ve’t-Tenvīr. Tunus: ed-Dāru’t-Tūnisiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn ʿAṭiyye, Ebū Muḥammed ʿAbdulḥaḳḳ. el-Muḥarraru’l-Vecīz fī Tefsīri’l-Kitābi’l-ʿAzīz. Tah. ʿAbdusselām ʿAbduşşāfī Muḥammed. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1422.
• İbn Ebī Ḥātim, Ebū Muḥammed ʿAbdurraḥmān. Tefsīru’l-Ḳurʾāni’l-ʿAẓīm. 3. bsk. Tah. Esʿad Muḥammed eṭ-Ṭayyib. Riyad: Mektebetu Nizār Muṣṭafā el-Bāz, 1419.
• İbn Ḥamza, Yaḥyā. eṭ-Ṭırāz li-Esrāri’l-Belāġa ve ʿUlūmi Ḥaḳāʾiḳi’l-İʿcāz. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿAṣriyye, 1423.
• İbn Hişām, Cemāluddīn ʿAbdullāh b. Yūsuf. Muġnī’l-Lebīb. Tah. Muḥammed Muḥyīddīn ʿAbdulḥamīd. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿAṣriyye, tsz.
• İbn Kes̠īr, Ebū’l-Fidāʾ İsmāʿīl. Tefsīru’l-Kurʾāni’l-ʿAẓīm. Tah. Muḥammed Ḥuseyn Şemsuddīn. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419.
• İbnu’s-Serrāc, Ebū Bekr Muḥammed b. es-Serīʿ. el-Uṣūl fī’n-Naḥv. 2. bsk. Tah. ʿAbdulḥuseyn el-Fetlī. Dımaşk: Muʾessesetu’r-Risāle, 1985.
• el-Ḳaddūmī, Sāmī Vedīʿ Şehhāde. et-Tefsīru’l-Beyānī li-mā fī Sūreti’n-Naḥl min Deḳāʾiḳi’l-Meʿānī. Amman: Dāru’l-Vaḍḍāḥ, tsz.
• el-Maḥallī, Celāluddīn ve Celāluddīn es-Suyūṭī. et-Taʿlīḳ ʿalā Tefsīri’l-Celāleyn. Şrh. ʿAbdulkerīm b. ʿAbdullāh el-Ḫuḍayr. Durūs muferraġa min mevḳiʿi’ş-şeyḫ el-Ḫuḍayr.
• el-Muberred, Ebū’l-ʿAbbās Muḥammed b. Yezīd. el-Muḳteḍab. Tah. Muḥammed ʿAbdulḫāliḳ ʿUḍayme. Kahire: ʿĀlemu’l-Kutub, tsz.
• el-Muḳaddim, Muḥammed Aḥmed İsmāʿīl. Tefsīru’l-Ḳurʾāni’l-ʿAẓīm. Maṣdaru’l-Kitāb: Durūs Ṣavtiyye. http://www.islamweb.net. (el-Kitāb muraḳḳam āliy-yen, ve raḳmu’l-cuz’ huve raḳmu’d-ders - 204 dersen)
• Naḥle, Maḥmūd. Niẓāmu’l-Cumle fī Şiʿri’l-Muʿallaḳāt. Riyad: Dāru’r-Riyāḍ, 1985.
• en-Nīsābūrī, Niẓāmuddīn el-Ḥasen. Ġarāʾibu’l-Ḳurʾān ve Reġāʾibu’l-Furḳān. Tah. Zekeriyyā ʿUmeyrāt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1416.
• en-Nuʿmānī, Ebū Ḥafṣ Sirācuddīn ʿUmer b. ʿAlī. el-Lubāb fī ʿUlūmi’l-Kitāb. Tah. ʿĀdil Aḥmed ʿAbdulmevcūd ve ʿAlī Muḥammed Muʿavviḍ. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1998. er-Rāciḥī, ʿAbduh. Durūs fī’l-Meẕāhibi’n-Naḥviyye. Kahire: Dāru’n-Nahḍati’l-ʿArabiyye, 1980.
• Saʿd, Maḥmūd Tevfīḳ Muḥammed. “Naẓariyyetu’n-Naẓm ve Ḳırāʾatu’ş-Şiʿr ʿinde ʿAbdilḳāhir el-Curcānī,” 1425, https://www.ketabpedia.com (12.10.2019).
• es-Sāmerrāʾī, Fāḍıl Ṣāliḥ. el-Cumletu’l-ʿArabiyye: Teʾlīfuhā ve Aḳsāmuhā. 2. bsk. Am-man: Dāru’l-Fikr, 2007.
• es̠-S̱eʿālibī, Ebū Zeyd ʿAbdurraḥmān. el-Cevāhiru’l-Ḥisān fī Tefsīri’l-Ḳurʾān. Tah. Muḥammed ʿAli Muʿavviḍ ve ʿĀdil Aḥmed ʿAbdulmevcūd. Beyrut: Dāru İḥyāʾi’t-Turās̱i’l-ʿArabī, 1418.
• es-Semīn el-Ḥalebī, Ebū’l-ʿAbbās Şihābuddīn. ed-Durru’l-Maṣūn fī ʿUlūmi’l-Kitābi’l-Meknūn. Tah. Aḥmed Muḥammed el-Ḫarrāṭ. Dımaşk: Dāru’l-Ḳalem, tsz.
• Sībeveyhi, Ebū Bişr ʿAmr b. ʿUs̠mān. el-Kitāb. Tah. Muḥammed ʿAbdusselām Hārūn. Beyrut: Dāru’l-Cīl, 1991.
• es-Suyūṭī, Ebū’l-Faḍl Celāluddīn. el-Eşbāh ve’n-Neẓāʾir fī’n-Naḥv. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1984.
• es-Suyūṭī, Ebū’l-Faḍl Celāluddīn. el-İḳtirāḥ fī ʿİlmi Uṣūli’n-Naḥv. Tah. ʿAbdulḥakīm ʿAṭiyye. Dımaşk: Dāru’l-Beyrūtī, 2006.
• es-Suyūṭī, Ebū’l-Faḍl Celāluddīn. Hemʿu’l-Hevāmiʿ Şerḥu Cemʿi’l-Cevāmiʿ fī ʿİlmi’l-ʿArabiyye. Şrh. Muḥammed Bedruddīn en-Naʿsānī. Kahire: el-Mektebetu’l-Ezheriyye, 1327.
• eş-Şaʿrāvī, Muḥammed Mutevellī. Tefsīru’ş-Şaʿrāvī: el-Ḫavāṭir. Kahire: Meṭābiʿu Aḫbāri’l-Yevm, tsz.
• eş-Şinḳīṭī, Muḥammed el-Emīn. Eḍvāʾu’l-Beyān fī Īḍāḥi’l-Ḳurʾān bi’l-Ḳurʾān. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1995.
• Ṭabāne, Bedevī Aḥmed. Muʿcemu’l-Belāġati’l-ʿArabiyye. Libya: Menşūrātu Cāmiʿati Ḳāryūnus, 1975.
• et-Tebrīzī, Ebū Zekeriyyā Yaḥyā b. ʿAlī el-Ḥaṭīb. Şerḥu Dīvāni’l-Ḥamāse li-Ebī Temmām. Tah. Ġarīd eş-Şeyḫ. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2000.
• el-Vāḥidī, Ebū’l-Ḥasen ʿAlī en-Nīsābūrī. et-Tefsīru’l-Basīṭ. Riyad: Cāmiʿatu’l-İmām Muḥammed b. Suʿūd el-İslāmiyye, 1430.
• ez-Zuġbī, Muḥammed ed-Desūḳī. “Mefhūmu’l-İsnād ve Erkānu’l-Cumle ʿinde Sībe-veyh,” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Cāmiʿatu ʿAyn Şems, Kahire, 1981.
• ez-Zuḥaylī, Vehbe b. Muṣṭafā. et-Tefsīru’l-Munīr fī’l-ʿAḳīde ve’ş-Şerīʿa ve’l-Menhec. 2. bsk. Dımaşk: Dāru’l-Fikri’l-Muʿāṣır, 1418.
• ez-Zuḥaylī, Vehbe b. Muṣṭafā. et-Tefsīru’l-Vaṣīṭ. Dımaşk: Dāru’l-Fikr, 1422.