Celālzāde Muṣṭafā Çelebi'ye Atfedilen Hediyyetü'l-Müʾminīn Risalesine Dair: Selīmnāme Mukaddimesi

Year 2025, Volume: 66 Issue: 1, 329 - 382, 31.05.2025

Halim Yar

https://doi.org/10.33227/auifd.1603677

Abstract

Nişāncı Celālzāde Muṣṭafā (ö. 975/1567) Kanuni döneminin en önemli diplomatlarından birisi olup birçok eser kaleme almış, çeviriler yapmış, nesirdeki ustalığıyla tanınmış bir yazardır. Celālzāde’nin nişancılık görevinden emekliliğe ayrıldığı 964/1556-57 sonrasında, eserlerinin arttığı görülmektedir. Bu dönemde yazdığı düşünülen ve ikincil kaynaklarda Hediyyetü’l-Müʾminīn ismiyle anılan metin; İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, NEKTY07204 numarada kayıtlıdır. Bir sebeb-i teʾlīfi olmadığından metnin hangi türe ait olduğu anlaşılamamaktadır. İkincil kaynaklarda konusu dolayısıyla metnin bir dinî ahlaki risale olduğu belirtilir. Metnin ḥamdele, ṣalvele ve İslam büyüklerine övgüye dair bir içeriğe sahipliğinden ötürü bir mukaddime olabileceği göze çarpar. Önceden incelenmediğini gördüğümüz Hediyyetü’l-Müʾminīn’i şekil ve içerik yönünden araştırmayı ve metnini ortaya koymayı düşündük. Celālzāde’nin diğer eserlerini tetkikimiz neticesinde nüshanın aslında Selīmnāme’nin mukaddimesi olduğunu tespit ettik. Selīmnāme’nin mukaddimesi hakkında şu ana kadar iki tane çalışma yapılmıştır. Ahmet Uğur’un makalesinde çevriyazı kullanılmakla birlikte mukaddime tamamlanmamış, ikinci çalışma olan Selīmnāme metninin yayınında ise çevriyazı kullanılmamıştır. Her iki çalışmada da içerik incelemesi yapılmamıştır. Biz bu makalede öncelikle yazarın hayatı ve eserleri hakkında kısa bilgiler sunacağız. Müstensiḫ tarafından Hediyyetü’l-Müʾminīn şeklinde yeniden isimlendirilen söz konusu mukaddimenin hem mensur hem manzum bölümlerinin şeklî unsurlarını, yazarın mensur ve manzum üslubu ile içerik incelemesini de vereceğimizden dolayı bu iki çalışmadan ayrılacağız. Söz konusu metnin; aslında başka eser olduğu tespiti aşamalarımızı gösterecek, mukaddimenin eğer bir müstakil eser olsaydı türü ne olurdu hakkında çıkarsamalarda bulunacağız. Selīmnāme kitabı ile elimizdeki nüshayı karşılaştırdığımız ve kitapta hatalı bulduğumuz yerleri bir çizelgede serdedeceğiz.

Keywords

Türk İslam Edebiyatı, Celalzāde Muṣṭafā Çelebi, Naṣīḥatnāme, Münācāt, Selīmnāme

On the Treatise on the Hadiyyat al-Muʾminīn Attributed to Jalālzāde Muṣṭafā Çelebi: An Introduction to Selīmnāma

Abstract

Nishānci Jalālzāde Muṣṭafā (d. 975/1567) was one of the most important diplomats of the Suleiman the Magnificent period, and was a writer who wrote many works, made translations, and was prominent with his prose. It is seen that Jalālzāde's literary production increased after he retired from his duty as tughraī (imperial scribe) in 964/1556-57. The text, thought to have been written during this period and referred to as Hadiyyat al-Muʾminīn in secondary sources, is registered at number NEKTY07204 in the Istanbul University Library. Since there is no introduction, it is not clear to which genre the text belongs. In secondary sources, it is stated that the subject of the text is a religious-moral treatise. It is noteworthy that the text can be considered as an introduction, as it contains praise, eulogy and exaltation towards Islamic important figures. In this article, we thought of examining Hadiyyat al-Mu’minīn, which we saw had not been examined before, in terms of form and content and presenting its text. When we examined Jalālzāde's other works, we determined that the copy was actually the introduction of Selīmnāma. There have been two studies on the introduction of Selīmnāma so far. In one of these studies, transcription was used in the article but the introduction was not completed, and in the second study, transcription was not used in the publication of the Selīmnāma’s text. In this article, we will first give brief information about the author's life and works. We will examine the formal elements of both the prose and verse sections of the introduction in question. We will give information about Jalālzāde's prose and verse style and the content of the work. Therefore, we will present something different from these two studies. We will show the steps we followed to determine that the text in question was actually another work and make inferences about which genre it would be considered if it were an independent work. We will compare the book of Selīmnāma with the copy we have and list the places we found to be wrong in the book in a table.

Keywords

Turkish Islamic Literature, Jalālzāde Muṣṭafā Celebi, Naṣīḥatnāma, Munādjāt, Selīmnāma.

References

• Arslan, Harun. “Celâlzâde Mustafa’nın Tercüme-i Meâricü’n-Nübüvve Adlı Eseri Metin-Sözlük-Özel Adlar Dizini-Esmâ-yı Latîfe.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi: İstanbul, 2013.
• Arslan, Mustafa. “Mitik Tasavvurun Siyer Kültürüne Etkileri: Muîneddin el-Miskin’in Meâricü’n-Nübbüvve fî Medârici’l-Fütüvve’si Örneği.” Milel ve Nihal 15:1 (2018): 58-77.
• ʿĀşıḳ Çelebi. Meşāʿiru’ş-Şuʿarā. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2018.
• Babinger, Franz. Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Baran, Burhan. “Cevāhiru’l-Ahbar Fī Hasāili’l-Ahyār İnceleme Metin.” Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır, 2011.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 c. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Canım, Rıdvan. Divan Edebiyatında Türler. Ankara: Grafiker Yayınları, 2011.
• Celālzāde Muṣṭafā Çelebi. Hediyyetü’l-Müʾminīn. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, no. 7204, 1-26.
• Celālzāde Muṣṭafā Çelebi. Meʿāric-i Nebevī Muḫtaṣar. İstanbul Araştırmalar Enstitüsü Yazmaları, no. 31, 1-31.
• Demirtaş, Funda. “Celālzāde Mustafa Çelebi Tabakatu’l-Memālik ve Derecātu’l-Mesālik.” Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi: Kayseri, 2009.
• Doğru, Rabia. "Hediyetu’l-Müminīn (Nişānī)." Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/hediyetu-l-mu-minin-nisani. (18.12.2024)
• Ḥüseyin Ayvansarāyī. Vefeyāt-ı Ayvansarayī. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2017.
• Ḳınalızāde Ḥasan Çelebi. Teẕkiretü’ş-Şuʿarā. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2017.
• Köksal, Fatih, Cihan Okuyucu ve Ahmet Kartal. Osmanlı Nesri. Ankara: Kesit Yayınları, 2012.
• Kumru, Coşkun. “Koca Nişāncı Celālzāde Çelebi ve Eserlerine Toplu Bir Bakış.” Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi 4:1 (2014): 201-213.
• Laṭīfī. Teẕkiretü’ş-Şuʿarā ve Tebṣıratu’n-Nuẓamā. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2018.
• Macit, Muhsin. “Münācāt.” DİA. 31:562-564.
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmānī. 4 c. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Muṣṭafā Cārullāhzāde. Beyānī Tezkiresi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2017.
• Nevʿīzāde Atāʾī. Ḥadāʾiḳu’l-Ḥaḳāʾiḳ fī Tekmileti’ş-Şaḳāʾiḳ. 2 c. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Öz, Necmi. “Celâlzâde’nin Kānunnâmesi’nin Tetkik ve Tahlili.” Mezuniyet Tezi, İstanbul Üniversitesi: İstanbul, 1966.
• Pala, İskender. “Nasihatnāme.” DİA. 32: 409-410.
• Peçevī İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi. 2 c. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
• Riyāżī Muḥammed Efendi. Riyāẓu’ş-Şuʿarā. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2017.
• Sehī Bey. Heşt Bihişt. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2017.
• Saraç, Yekta. Klasik Edebiyat Bilgisi Belagat. İstanbul: 3F Yayınevi, 2007.
• Uğur, Ahmet ve Mustafa Çuhadar. Selīmnāme. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Onaltıncı Asır Ortalarınca Yaşamış Olan İki Büyük Şahsiyet Tosyalı Celālzāde Mustafa ve Salih Çelebiler.” Belleten 22: 87 (1958): 391-441.
• Ünver, İsmail. “Çevri Yazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler.” Türkoloji Dergisi 11: 1 (1993): 51-89.