Between Criticism and Defense: The Reasons Behind the Compilation of Abū Ḥanīfa’s Musnads During the 4th Century of the Hijra

Year 2025, Volume: 66 Issue: 2, 691 - 711, 30.11.2025

Oğuzhan Yıldız

https://doi.org/10.33227/auifd.1630603

Abstract

In the Islamic tradition of authorship, almost every type of book has been written with specific objectives in mind. Many works of ḥadīth literature also reflect this characteristic. In particular, it is known that works in the genres of jāmiʿ and sunan were composed with the aim of producing jurisprudential knowledge centered on ḥadīth as opposed to raʾy-based jurisprudence, becoming arenas of intellectual struggle between Ahl al-Ḥadīth and Ahl al-Raʾy. Similarly, musnad-type works were also authored with specific purposes, though these purposes varied according to the intellectual and scholarly orientations of the authors, as well as the needs of the time and context. On a more specific level, it is observed that figures from both Ahl al-Ḥadīth, and Ahl al-Raʾy, followers of Abū Ḥanīfa, compiled musnad works in the imam’s name. Considering the relationship between these two schools, the question arises whether these musnads were authored with the same purpose in mind. In order to reach the correct answer, the Musnads of Abū Ḥanīfa must be examined with consideration of the authors’ respective schools of thought, and a judgment should be made thereafter. Previous researchers who have addressed the musnads of Abū Ḥanīfa have generally neglected to approach the issue from this perspective. Our study, on the other hand, focuses on the reasons behind the compilation of the Musnads of Abū Ḥanīfa by addressing individually the works that have either survived from the 4th/10th century to the present or about which we have some information or inferred conclusions. As a result of the conducted examinations, it has been concluded that the Musnads authored by the Ahl al-Raʾy were written with the intention of defending him by presenting Abū Ḥanīfa’s ḥadīth scholarship; whereas among those compiled by the Ahl al-Ḥadīth, some were composed with the aim of criticism namely, to demonstrate that the Imam’s knowledge of ḥadīth was inadequate and his retention (ḍabṭ) was weak while others, conversely, were written to establish his position in the science of ḥadīth, serving in a sense as a form of defense.

Keywords

Ḥadīth , Musnad , Abū Ḥanīfa , Ahl al-Ḥadīth , Ahl al-Raʾy , Ḥanafī , Reason for Compilation.

Tenkit ve Müdafaa Arasında: Hicri Dördüncü Asır Ebū Ḥanīfe Musnedlerinin Telif Sebepleri

Abstract

İslam telif geleneğinde hemen her tür kitap belirli amaçlar doğrultusunda kaleme alınmıştır. Hadis edebiyatı ürünlerinin de birçoğu bu özelliği barındırmaktadır. Özellikle cāmiʿ ve sunen türü eserlerin, reʾy fıkhına karşı hadis merkezli fıkhî bilgi üretme hedefiyle, Ehl-i hadis ve Ehl-i reʾy arasındaki fikrî mücadeleye sahne olduğu bilinmektedir. Musned türü eserlerin de belirli amaçlar gözetilerek telif edildiği görülmektedir; ancak bu amaçlar, müelliflerin ilmî ve fikrî yapıları ile zaman ve ortamın ihtiyaçlarına göre değişebilmektedir. Daha özele inildiğinde hem Ehl-i hadis’ten hem de Ebū Ḥanīfe’nin takipçileri olan Ehl-i reʾy’den bazı isimlerin imam adına musned telif ettikleri müşahede edilmektedir. İki ekol arasındaki ilişkiler dikkate alındığında söz konusu musnedlerin aynı amaca matuf telif edilip edilmediği sorusu akla gelmektedir. Doğru cevaba ulaşabilmek için Ebū Ḥanīfe musnedlerinin, müelliflerin ekolleri dikkate alınarak incelenmesi ve sonrasında bir yargıya varılması gerekmektedir. Ebū Ḥanīfe musnedlerine daha önce eğilen araştırmacılar konuyu bu açıdan ele almayı genelde ihmal etmiştir. Çalışmamız ise 4./10. asırdan günümüze ulaşan ya da hakkında bazı bilgi veya çıkarımlara sahip olduğumuz eserleri ayrı ayrı konu edinmek suretiyle Ebū Ḥanīfe musnedlerinin telif sebeplerine odaklanmıştır. Yapılan incelemeler neticesinde Ehl-i reʾy tarafından kaleme alınan musnedlerin Ebū Ḥanīfe’nin hadis birikimini ortaya koymak amacıyla onu müdafaa etmek sadedinde; Ehl-i hadis tarafından derlenenlerin ise bir kısmının imamın hadis bilgisinin yetersiz ve zabtının zayıf olduğunu ispat etmek yani tenkit amacıyla, bir kısmının da tam aksine hadis ilmindeki yerini tespit etmek, bir bakıma savunma adına telif edildiği sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Hadis , Musned , Ebū Ḥanīfe , Ehl-i Hadis , Ehl-i Reʾy , Hanefî , Sebeb-i Telif.

References

• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2011.
• Bedir, Murteza. Ebu Hanife: Entelektüel Biyografi. Ankara: Ay Yayınları, 2018.
• el-Bekrī, Ḥamza. “İntiḳādātu’d-Dāreḳuṭniyyi’l-Ḥadīs̱iyyetu li-Ebī Ḥanīfe fī Kitabi’s-Sunen.” İslam Araştırmaları Dergisi 32 (2014), 1-37.
• el-Behrāʾicī, Laṭīfurraḥmān. “Muḳaddime.” Feḍāʾilu Ebī Ḥanīfe. Mlf. İbn Ebi’l-ʿAvvām, Ebū’l-Ḳāsım ʿAbdullah b. Muḥammed. Mekke: el-Mektebetu’l-ʾİmdādiyye, 2010.
• el-Behrāʾicī, Laṭīfurraḥmān. “Muḳaddime.” Musnedu’l-İmāmi’l-Aʿẓam. Mlf. el-Ḥāris̱ī, Ebū Muḥammed ʿAbdullāh b. Muḥammed es-Sebezmūnī el-Buḫārī. Mekke: el-Mektebetu’l-ʾİmdādiyye, 2010.
• el-Behrāʾicī, Laṭīfurraḥmān. “Muḳaddime.” Musnedu’l-İmāmi’l-Aʿẓam Ebī Ḥanīfe. Mlf. Ebū Nuʿaym, Aḥmed b. ʿAbdullāh el-İṣfahānī. Beyrūt: Dāru İbn Ḥazm, 2021.
• el-Behrāʾicī, Laṭīfurraḥmān. “Muḳaddime.” Musnedu’l-İmām Ebī Ḥanīfe. Mlf. İbnu’l-Muḳrī, Ebū Bekr Muḥammed b. İbrāhīm. İstanbul: Dāru’s-Semmān, 2020.
• Brown, Jonathan. The Canonization of al-Bukhari and Muslim. Leiden: Brill, 2007.
• Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Christopher Melchert ve Mezheb: Gelenekçi Bir Oryantalistin İslam Hukuk Tarihi ve Ehl-i Sünnet Yorumu.” Sünni Düşüncenin Teşekkülü. Mlf. Christopher Melchert. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Çoban, Ramazan. “Ebû Hanîfe Müsnedleri ve Hârizmî’nin Câmiu’l-Mesânîd’i.” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2018.
• ed-Dāreḳuṭnī, Ebu’l-Ḥasen ʿAlī b. ʿÖmer. el-ʿİlelu’l-Vāride fi’l-Eḥādīs̱i’n-Nebeviyye. Riyaḍ: Dāru Ṭaybe, 1985.
• ed-Dāreḳuṭnī, Ebu’l-Ḥasen ʿAlī b. ʿÖmer. es-Sunen. Beyrūt: Muʾessesetu’r-Risāle, 2004.
• Dickinson, Eerik. “Aḥmad b. al-Ṣalt and his Biography of Abū Ḥanīfa.” Journal of the American Oriental Society 116:3 (1996), 406-417.
• Ebū Nuʿaym, Aḥmed b. ʿAbdullāh el-İṣfahānī. Kitābuʾḍ-Ḍuʿafā. Dımaşḳ: Dāru’l-Ḳalem, 2010.
• Ebū Nuʿaym, Aḥmed b. ʿAbdullāh el-İṣfahānī. Musnedu’l-İmām Ebī Ḥanīfe. Tah. Muḥammed ʿAbduşşehīd en-Nuʿmānī. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2015.
• Eren, Muhammet Emin. “Re’y Ehlinin Fakihinden Bir Muhaddis İnşa Etmek: ʿAbdulḳādir el-Ḳuraşī’nin (ö. 775/1373) Ebū Ḥanīfe Biyografisinin Tahlili.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 62:2 (2021): 289-343.
• el-Evrekzeʾī, Muḥammed Emīn. Mesānīdu’l-İmām Ebī Ḥanīfe. Karaçi: Meclisu’d-Daʿve, 1978.
• Görücüoğlu, Erkam. “el-Hârisî ve Müsnedü Ebî Hanife Adlı Eserinin Hadis İlmi Açısından Değerlendirilmesi.” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2018.
• el-Ḥamevī, Ebū ʿAbdillāh Yāḳūt b. ʿAbdillāh. Muʿcemu’l-Buldān. Beyrūt: Dāru Ṣādır, 1995.
• el-Ḥāris̱ī, Ebū Muḥammed ʿAbdullah b. Muḥammed es-Sebezmūnī el-Buḫarī. Keşfu’l-Ās̱āri’ş-Şerīfe fī Menāḳıbi’l-İmām Ebī Ḥanīfe. 2 c. İstanbul: Mektebetu’l-’İrşād, 2020.
• el-Ḥāris̱ī, Ebū Muḥammed ʿAbdullāh b. Muḥammed es-Sebezmūnī el-Buḫarī. Musnedu Ebī Ḥanīfe. Tah. Ebū Muḥammed el-Esyūtī. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2008.
• el-Ḥāris̱ī, Ebū Muḥammed ʿAbdullāh b. Muḥammed es-Sebezmūnī el-Buḫarī. Musnedu’l-İmāmi’l-Aʿẓam Ebī Ḥanīfe. Tah. Laṭīfurraḥmān el-Behrāʾicī. Mekke: el-Mektebetu’l-’İmdādiyye, 2010.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Müsned”. DİA, 32:101-103.
• İbn ʿAdī, Ebū Aḥmed ʿAbdullāh. el-Kāmil fī Ḍuʿafāiʾr-Ricāl. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1997.
• İbn Ḥibbān, Ebū Ḥātim Muḥammed b. Ḥibbān b. Aḥmed et-Temīmī. el-Mecrūḥīn. 3 c. Ḥaleb: Dāru’l-Vaʿy, 1976.
• İbnu’l-Muḳrī, Ebū Bekr Muḥammed b. İbrāhīm. Musnedu’l-İmām Ebī Ḥanīfe. İstanbul: Dāru’s-Semmān, 2020.
• el-Kevs̱erī, Muḥammed Zāhid. Te’nību’l-Ḫaṭīb. Ḳāhire: yy, 1990.
• el-Ḳudūrī, Ebu’l-Ḥuseyn Aḥmed b. Muḥammed el-Baġdādī. Şerḥu Muḫtaṣari’l-Kerḫī. Ḥavallī: Esfār li-Neşri Nefīsi’l-Kutub ve’r-Resāʾili’l-ʿİlmiyye, 2022.
• Melchert, Christopher. The Formation of the Sunni Schools of Law, 9th-10th Centuries C.E. Leiden: Brill, 1997.
• en-Nuʿmānī, ʿAbdurreşīd. “Kitabü’l-âsâr Mukaddimesi.” Çev. Mehmet Özşenel. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1996), 233-251.
• en-Nuʿmānī, ʿAbduşşehīd. “Muḳaddime.” Musnedu’l-İmām Ebī Ḥanīfe. Mlf. Ebū Nuʿaym, Aḥmed b. ʿAbdullāh el-İṣfahānī. İslamābād: Mecmeʿu’l-Buhūs̱i’l-İslamiyye, 2000.
• Özpınar, Ömer. Hadis Edebiyatının Oluşumu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• es-Sehmī, Ebu’l-Ḳāsım Ḥamza. Tārīḫu Curcān. Beyrūt: ʿĀlemu’l-Kutub, 1987.
• et-Tirmiẕī, Ebū ʿİsā Muḥammed b. ʿİsā. el-Cāmiʿu’l-Kebīr (Sunenu’t-Tirmiẕī). Tah. Şuʿayb el-’Arnaūṭ. Beyrūt: er-Risāletu’l-ʿĀlemiyye, 2017.
• Topgül, Muhammed Enes. Rivayetten Râviye: Cerh-Taʿdîl Hükümleri Nasıl Oluştu? İstanbul: İFAV Yayınları, 2019.
• eẕ-Ẕehebī, Şemseddīn Muḥammed b. Aḥmed. Siyeru Aʿlāmi’n-Nubelā. 30 c. Beyrūt: Muʾessesetu’r-Risāle, 1985.