Türk Devletleri Teşkilatı Ülkelerinin İhracat Performanslarının Karşılaştırılması: CRITIC ve LOPCOW Tabanlı CoCoSo Uygulaması

Year 2025, Volume: 25 Issue: 2, 155 - 165

Nizamettin Öztürkçü

https://doi.org/10.25294/auiibfd.1748138

Abstract

Bu çalışmada Türk Devletleri Teşkilatı üye ülkelerinin (Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkiye, Özbekistan) 2019-2023 yılları arasındaki ihracat performansları, Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemleri kullanılarak karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. İhracat performansının değerlendirilmesinde net ihracat değeri, kişi başına ihracat, ihracat birim değer endeksi, ihracatta dünya pazar payı, ihracat büyüme oranı, yüksek teknoloji ihracatı, mal ihracatının GSYİH içindeki payı ve ihracat ürün çeşitliliği kriterleri esas alınmıştır. Çalışmada öncelikle kriterlerin ağırlıklandırılmasında CRITIC, LOPCOW ve bu iki yöntemin bütünleştirilmesi ile oluşturulan ortak ağırlıklandırma yöntemi kullanılmıştır. Ardından ülkelerin sıralamalarının belirlenmesi için CoCoSo yöntemi uygulanmıştır. Analiz sonucunda Azerbaycan tüm yöntemlerde genel olarak en yüksek ihracat performansına sahip ülke olarak ilk sırada yer almıştır. Kazakistan ise genellikle ikinci sırada bulunmuş, Özbekistan üçüncü, Kırgızistan ve Türkiye ise sırasıyla dördüncü ve beşinci sırada yer almıştır. Elde edilen bulgular, ihracat performansını etkileyen en önemli kriterlerin ürün çeşitliliği, ihracat birim değer endeksi ve net ihracat değeri olduğunu göstermiştir. Çalışma, ÇKKV yöntemleri ile bölgesel ekonomik örgüt üyelerinin ihracat performanslarının analizine katkı sağlamakta ve özellikle Türk Devletleri Teşkilatı ülkeleri için mevcut eksik alanların geliştirilmesi yönünde rehberlik sunmaktadır.

Keywords

İhracat Performansı , CRITIC , LOPCOW , Ortak Ağırlıklandırma , CoCoSo , ÇKKV , Türk Devletleri Teşkilatı

Comparison of Export Performance of Organization of Turkic States: CRITIC and LOPCOW Based CoCoSo Application

Abstract

In this study, the export performance of the member countries of the Organization of Turkic States (Azerbaijan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Türkiye, Uzbekistan) between 2019 and 2023 was analysed comparatively using Multi-Criteria Decision-Making (MCDM) methods. The evaluation of export performance was based on the following criteria: net export value, export per capita, export unit value index, global market share in exports, export growth rate, high-tech exports, the share of goods exports in GDP, and export product diversity. In the study, the CRITIC and LOPCOW methods were first used to weight the criteria, followed by a common weighting method created by integrating these two methods. The CoCoSo method was then applied to determine the rankings of the countries. As a result of the analysis, Azerbaijan ranked first as the country with the highest overall export performance in all methods. Kazakhstan generally ranked second, Uzbekistan third, Kyrgyzstan and Türkiye fourth and fifth, respectively. The findings indicate that the most important criteria affecting export performance are product diversity, export unit value index, and net export value. The study contributes to the analysis of export performance among members of regional economic organisations using MCDM methods and provides guidance on developing current gaps, particularly for the countries of the Organization of Turkic States.

Keywords

Export Performance , CRITIC , LOPCOW , Common Weighting , CoCoSo , MCDM , Organization of Turkic States

References

• Acaravcı, A., & Kargı, G. (2015). Türkiye’de ihracatın çeşitlendirilmesi ve ekonomik büyüme. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 1(1), 1-16. https://doi.org/10.20979/ueyd.182891
• Akay, Ö. (2021). Yüksek teknoloji ihracatında Türkiye’nin yeri ve belirleyicileri. Duzce University Journal of Science and Technology, 9(4), 1128-1141. https://doi.org/10.29130/dubited.861464
• Akçapa, M. (2023). Türk Devletleri Teşkilatı’nın tarihsel gelişimi: Teşkilatın dünü, bugünü ve yarını. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11(34), 473-491. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1223099
• Avşar, İ. İ. (2025). Countries by export performance: G7, China and Türkiye. Trends in Business and Economics, 39(2), 158-180. https://doi.org/10.16951/trendbusecon.1536037
• Aydemir, M. F. (2024). Product concentration and diversification in international trade: A comparison between Türkiye and China. Tarsus Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(2), 151-166. https://dergipark.org.tr/en/pub/tauubf/issue/87925/1504675
• Ayvaz Güven, E. T. (2021). İhracata dayalı büyüme modeli: Türkiye örneği (1980-2020). Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(1), 63-70. http://aksarayiibd.aksaray.edu.tr/tr/pub/issue/60890/881999#article_cite
• Balcılar, M., Bal, H., Algan, N., & Demiral, M. (2014). Türkiye’nin ihracat performansı: İhracat hacminin temel belirleyicilerinin incelenmesi 1995-2012. Ege Akademik Bakış, 14(3), 451-462. https://doi.org/10.21121/eab.2014318030
• Bulut, E., & Yaşar, Z. R. (2023). Determinants of export performance in emerging market economies: New evidence from a panel quantile regression model. İstanbul İktisat Dergisi, 73(1), 453-472. https://doi.org/10.26650/ISTJECON2022-1213878
• Caglio, C. (2017). Trade liberalization and export performance: A literature review. Revue d'économie politique, 127(1), 25-46. https://shs.cairn.info/revue-d-economie-politique-2017-1-page-25?lang=en
• Chakrabartty, S. N., & Sinha, D. (2023). A Single measure of overall export performance. Margin: The Journal of Applied Economic Research, 16(3-4), 278-308. https://doi.org/10.1177/09738010231153057
• Çelik, E., & Çatuk, C. (2023). Uluslararası ticarette ihracat ve işletmelerin ihracat performansını etkileyen faktörler. Uzun, E. & Özbaş, H. (Eds.), Uluslararası ticaret ve lojistik kapsamında yönetim, finans ve muhasebe yaklaşımları (pp. 51-75). DOI: https://doi.org/10.58830/ozgur.pub270
• Çınar, Y., & Uzun, Y. U. (2023). Köklü geçmişten güçlü geleceğe Türk Devletleri Teşkilatı: Küresel ekonomik-siyasal potansiyeli ve teşkilatın geleceğine dair öngörüler. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(Özel Sayı), 141-156. https://doi.org/10.33206/mjss.1296831
• Dağlı, S., & Kuvvetli, B. İ. (2023). Farklı kriter ağırlıklandırma teknikleri ve CoCoSo yöntemi ile katılım bankalarının performans değerlendirmesi. Çukurova Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 38(4), 917-931. https://doi.org/10.21605/cukurovaumfd.1410252
• Diakoulaki, D., Mavrotas, G., & Papayannakis, L. (1995). Determining objective weights in multiple criteria problems: The critic method. Computers & Operations Research, 22(7), 763-770. https://doi.org/10.1016/0305-0548(94)00059-H
• Ecer, F. (2020). Çok kriterli karar verme: Geçmişten günümüze kapsamlı bir yaklaşım. Seçkin Yayınevi.
• Ecer, F., & Pamucar, D. (2022). A novel LOPCOW‐DOBI multi‐criteria sustainability performance assessment methodology: An application in developing country banking sector. Omega Elsevier, 112, 1-17. https://doi.org/10.1016/j.omega.2022.102690
• Goncalves, R., & Richtering, J. (1987). Intercountry comparison of export performance and output growth. Developing Economies, 25(1), 3–18. https://doi.org/10.1111/J.1746-1049.1987.TB00096.X
• Gouveia, S., & Santos, M. (2018). Export performance of southeastern european countries. Karasavvoglou, A., Goić, S., Polychronidou, P., & Delias, P. (Eds), Economy, finance and business in southeastern and central europe (pp.195-211). https://doi.org/10.1007/978-3-319-70377-0_14
• Gökdoğan, O. (2016). İhracatta KDV iade sisteminin incelenmesi ve bir uygulama (Yüksek Lisans Tezi). Nişantaşı Üniversitesi.
• Hussaini, N., Anuradha, B., & Desai, K. (2021). Linkage between enterpreneurial orientation and export performance of south asian countries. International Journal of Entrepreneurship, 25(3), 1-8. https://www.abacademies.org/articles/linkage-between-entrepreneurial-orientation-and-export-performance-of-south-asian-countries-10247.html
• International Monetary Fund (IMF). (2025). GDP, current prices. https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPD@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD
• Işık, N., Engeloğlu, Ö., & Karaoğlan, S. (2017). Evaluation of the export performance of emerging market economies with fuzzy ahp and topsıs method. Anadolu University Journal of Social Sciences, 18(3), 113-128. https://doi.org/10.18037/ausbd.552531
• İmamoğlu, İ. K., & Coşkun, H. (2023). The future of export-based growth policies in the turkish economy: An econometric simulation approach. Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (17), 39-56. https://doi.org/10.29157/etusbed.1265732
• Kahreman, Y. (2024). D8 ülkelerinin ekonomik performanslarının CRITIC/LOPCOW-CoCoSo modeli ile değerlendirilmesi. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(1), 534-559. https://doi.org/10.53443/anadoluibfd.1340466
• Karabıyık, C., & Kutlu Karabıyık, B. (2018). OECD ülkelerinin uluslararası ticaret performans değerlendirmesi: TOPSIS ve AHP yaklaşımları. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 239-251. https://doi.org/10.21547/jss.267381
• Karagöz, K. (2016). Determining factors of Turkey's export performance: an empirical analysis. Procedia economics and finance, 38, 446-457. https://doi.org/10.1016/S2212-5671(16)30216-7
• Krishnan, A. R., Kasim, M. M., Hamid, R., & Ghazali, M. F. (2021). A modified CRITIC method to estimate the objective weights of decision criteria. Symmetry, 13(6), 973. https://doi.org/10.3390/sym13060973
• Kuşat, N. (2019). Karşılaştırmalı ihracat performansı (CEP) indeksine göre Türkiye’nin AB28 aday ülkeleri karşısındaki rekabet gücü (2006-2016). Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 37(1), 111-133. https://doi.org/10.17065/huniibf.364137
• Majerova, I., & Nevima, J. (2014). Influence of national competitiveness indicators on the export performance of the visegrad group plus countries. Law, Economics and Social Issues Review, 9(1), 19-36. https://doi.org/10.2478/danb-2018-0002
• Mimouni, M., Fontagne, L., & Kircbach, F. V. (2007). The trade performance index technical notes.
• Pioch, M. (2017). BRICS in trade clusters: the prospects of convergent trade policies of large emerging economies. St Petersburg University Journal of Economic Studies, 33(2), 282-302. https://cyberleninka.ru/article/n/brics-in-trade-clusters-the-prospects-of-convergent-trade-policies-of-large-emerging-economies/viewer
• Rosal, I. D. (2019). Export diversification and export performance by destination country. Bulletin of Economic Research, 71(1), 58-74. https://doi.org/10.1111/boer.12181
• Sarıca, B. (2024). Yeni bölgeselcilik tartışmaları perspektifinde Türk Devletleri Teşkilatı. Avrasya İncelemeleri Merkezi. https://avim.org.tr/public/images/uploads/files/Berna%20Sar%C4%B1ca%20Rapor.pdf
• Sultanova, G., & Naser, H. (2024). The impact of information and communication technologies on export diversification: Evidence from developing countries. The Journal of International Trade & Economic Development, 1–35. https://doi.org/10.1080/09638199.2024.2419406
• Şeker, A. (2019). Teknolojik gelişme ve yüksek teknoloji ihracatının ekonomik karmaşıklık endeksi üzerindeki etkisi: Türkiye örneği. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 26(2), 377-395. https://doi.org/10.18657/yonveek.581397
• Trade Map, (2025). Export-import values. https://www.trademap.org/Index.aspx
• Türk Devletleri Teşkilatı Tarihçesi. (2025, 17 June). https://www.turkicstates.org/tr/organizasyon-tarihcesi. (Accessed on June 17, 2025).
• UNCTAD. (2025). Merchandise: Product concentration and diversification indices of exports and imports, annual (analytical). https://unctadstat.unctad.org/datacentre/dataviewer/US.ConcentDiversIndices
• WITS. (2025). Trade summary for Uzbekistan. https://wits.worldbank.org/countrysnapshot/en/UZB/textview
• Wierts, P., Kerkhoff, H. V., & Haan, J. D. (2014). Composition of exports and export performance of eurozone countries. Journal of Common Market Studies, 52(4), 928-941. https://doi.org/10.1111/jcms.12114
• World Bank. (2025a). Gender statistics, population. https://databank.worldbank.org/source/gender-statistics/Series/SP.POP.TOTL
• World Bank. (2025b). World development indicators, export unit value index. https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators/Series/TX.UVI.MRCH.XD.WD
• World Bank. (2025c). High-technology exports (% of manufactured exports). https://data.worldbank.org/indicator/TX.VAL.TECH.MF.ZS
• World Bank. (2025d). GDP per capita (current US$). https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD
• Yaşar, E., & Ünlü, M. (2023). Üniversitelerde sürdürülebilirliğin incelenmesi: LOPCOW ve MEREC tabanlı CoCoSo yöntemleriyle çevreci üniversitelerin analizi. İşletme Akademisi Dergisi, 4(2), 125-142. https://doi.org/10.26677/TR1010.2023.1246
• Yaşar, F., & Bolat, İ. (2023). BRICS countries and Turkey's economic performance investigated using foreign trade data using the TOPSIS method. Erzincan University Journal of Social Sciences Institute, 16(2), 181-194. https://doi.org/10.46790/erzisosbil.1371542
• Yazdani, M., Zarate, P., Kazimieras Zavadskas, E., & Turskis, Z. (2019). A combined compromise solution (CoCoSo) method for multi-criteria decision-making problems. Management Decision, 57(9), 2501-2519. https://doi.org/10.1108/MD-05-2017-0458
• Zavadskas, E. K., & Podvezko, V. (2016). Integrated determination of objective criteria weights in MCDM. International Journal of Information Technology & Decision Making, 15(02), 267-283. https://doi.org/10.1142/S0219622016500036