Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Sürdürülebilirlik Bilinci Açısından İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 500 - 531, 30.07.2023

Fatma Özge Bayram , Tuba Cengelci Köse

https://doi.org/10.34056/aujef.1201038

Cited By: 1

Öz

Sürdürülebilirlik, çevre ile insan etkileşiminde çevrenin en doğal haliyle korunması, insanın çevre üzerindeki olumsuz etkilerini çevreyi geri kazanabilmek adına düzenlemesi biçiminde tanımlanabilir. Çevresel konuların ele alınmasında ve çevreye yönelik bilinç kazandırılmasında önemli bir yere sahip olan sosyal bilgiler dersi öğrencilerde çevreye karşı bilgi, tutum ve katılım sağlamayı amaçlamaktadır. Sosyal bilgiler dersinin bu amaçlarını gerçekleştirmesinde önemli materyallerden biri de ders kitaplarıdır. Bu kapsamda gerçekleştirilen çalışma ile sosyal bilgiler dersinde eğitim materyallerinden olan ders kitaplarının sürdürülebilirlik bilincine yer verme durumu açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın veri kaynağını 2020-2021 eğitim öğretim yılında okutulmak üzere basılmış 4., 5., 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitapları oluşturmaktadır. Nitel araştırma yaklaşımının benimsendiği bu araştırmada doküman incelemesi kullanılmıştır. Araştırma sonuçları sosyal bilgiler 4., 5., 6. ve 7. sınıf ders kitaplarında sürdürülebilirlik bilincine yönelik ünite ve konulara yer verildiğini ancak bu içeriğin sürdürülebilirlik bilinci kazandırma bağlamında sınırlı olduğunu göstermektedir. 4., 5., 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında sürdürülebilirlik bilincini kazandırmayı amaçlayan çalışmaların ise açık uçlu sorular, okuma parçaları, proje çalışmaları, çoktan seçmeli sorular ve araştırma soruları olarak çeşitlendirildiği görülmüştür. Araştırmadan elde edilen sonuçlara dayalı olarak sosyal bilgiler ders kitaplarında sürdürülebilirlik bilincini kazandırmaya yönelik ünite, konu ve çalışmaların sayısının artırılması ile sosyal bilgiler ders kitaplarının diğer derslerin kitapları ile karşılaştırılarak incelenmesi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ders kitabı, sosyal bilgiler, sürdürülebilirlik

Examining Social Studies Textbooks in Terms of Sustainability Awareness

Öz

Sustainability can be defined as the environment’s being protected in its most natural state in human-environment interaction, and the humans’ regulating their negative effects on the environment in order to recover the environment. The social studies course, which has an important role in pointing out the environmental issues and raising awareness about the environment, aims to help students acquire knowledge, attitudes and participation towards the environment. One of the important materials in the achieving of these goals of the social studies course is the textbooks. With this study, it was aimed to examine the course books, which are one of the basic educational materials in the social studies course, in terms of sustainability awareness. The data source of the research consists of 4th, 5th, 6th, and 7th grade social studies course books published to be taught in the 2020-2021 academic year. In this qualitative research document analysis was used. Findings showed that sustainability awareness is emphasized in the in the 4th, 5th, 6th, and 7th grade social studies however, it can be stated that this content is limited in the context of raising awareness of sustainability. Additionally, it was concluded that the studies aiming to raise awareness of sustainability in the 4th, 5th, 6th and 7th grade social studies course books were diversified as open-ended questions, reading passages, project studies, multiple choice questions, and research questions. Based on the results obtained from the research, it has been suggested to increase the number of units, topics and studies to raise awareness of sustainability in social studies course books and to examine social studies course books by comparing them with the textbooks of other courses.

Anahtar Kelimeler

Textbook, social studies, sustainability

Kaynakça

• Açıl, Ö., Güvenç, H., Hayta, A. ve Kılıç, S. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: Devlet Kitapları.
• Aşıcı, A. A. (2013). Economic growth and its impact on environment: A panel data analysis. Ecological Indicators, 24, 324–333. Doi: https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2012.06.019
• Azrak, Y. (2022). Sosyal bilgiler dersinde sürdürülebilir kalkınma: Sosyal bilgiler öğretmenlerinin ve ortaokul öğrencilerinin görüşleri. e-Kafkas Journal of Educational Research, 9(3), 792-835.
• Baltacı, A. (2017). Nitel veri analizinde Miles-Huberman modeli. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (AEÜSBED), 3(1), 1-15.
• Birleşmiş Milletler Türkiye. (2016). Sürdürülebilir kalkınma amaçları. https://turkiye.un.org/tr/sdgs adresinden 22.02.2023 tarihinde erişildi.
• Biström E. & Lundström, R. (2021) Textbooks and action competence for sustainable development: an analysis of Swedish lower secondary level textbooks in geography and biology. Environmental Education Research, 27(2), 279-294. Doi: 10.1080/13504622.2020.1853063
• Çoban, A. ve Temir, M. (2018). Türkiye’de sosyal bilgiler ders kitaplarında çevre eğitiminin yeri. Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 21-34. Doi: 10.16990/SOBIDER.4009
• Çolak, K., Kaymakcı, S. ve Akpınar, M. (2015). Sosyal bilgiler ders kitaplarında ve öğretmen adaylarının görüşlerinde yenilenebilir enerji kaynaklarının yeri. Eğitim Bilimleri Dergisi, 41, 59-76. Doi: https://doi.org/10.15285/ebd.88939
• Demirezen, S. ve Kaya, E. (2022). Sosyal bilgiler ve fen bilimleri öğretim programı ve ders kitaplarında çevre konuları. Eğitim ve Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 5(2), 240-265. Doi: 10.52974/jena.1200514
• Dere, İ. ve Aktaşlı, İ. (2019). 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında bilinçli tüketicilik. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 42, 283-302.
• Erbaş, A. A. (2021). Sosyal bilgiler öğretim programındaki değerlerin sosyal bilgiler ders kitaplarına yansımaları. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11(1), 23-40. Doi: 10.48146/odusobiad.779737
• Evirgen, Ö. F., Özkan, J. ve Öztürk, S. (2021). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: Devlet Kitapları.
• Herremans, I. M., & Reid, R. E. (2002). Developing awareness of the sustainability concept. The Journal of Environmental Education, 34(1), 16-20. Doi: https://doi.org/10.1080/00958960209603477
• Karakuş, S. ve Şeyihoğlu, A. (2021). 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarındaki “çevre sorunları” konulu etkinliklerin disiplinlerarası öğretim yaklaşımı yönünden incelenmesi. EKEV Akademi Dergisi, 88, 451-466.
• Karatekin, K. (2011). Sosyal bilgilerde çevre eğitimi. R. Turan, A. M. Sünbül ve H. Akdağ (Edt.). Sosyal bilgiler öğretiminde yeni yaklaşımlar – II içinde (s. 270-285). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Koca, N. ve Yıldırım, R. (2016). Öğrencilerde doğal kaynakları koruma bilincinin gelişmesine katkısı açısından sosyal bilgiler dersi 6. sınıf “Ülkemizin kaynakları” ünitesinin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(46), 586-599.
• Kowasch, M. (2017). Resource exploitation and consumption in the frame of education for sustainable development in german geography textbooks. RIGEO, 7(1), 48-79. http://www.rigeo.org/vol7no1/Number1Spring/RIGEO-V7-N1-3.pdf adresinden 04.11.2022 tarihinde erişildi.
• Kuş, Z., Merey, Z., ve Karatekin, K. (2013). İlköğretim 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 11(25), 183-214.
• Le Grange, L. (2013). The politics of needs and sustainability education. R. B. Stevenson, M. Brody, J. Dillon, & A. E. J. Wals (Eds.), in International handbook of research on environmental education (pp. 126–132). London: Routledge Press.
• Mentiş Taş, A. ve Özkaral, T. C. (2016). Sosyal bilgiler 4-5. sınıf programı ve ders kitaplarının sürdürülebilirlik kavramı açısından incelenmesi. Researcher, 4(1), 61-73.
• Merriam, S. B. (2018). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber. S. Turan (Çev. Edt.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB], (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 4, 5, 6 ve 7. sınıflar). Ankara. http://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812103847686-SOSYAL%20B%C4%B0LG%C4%B0LER%20%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMI%20.pdf adresinden 18.03.2022 tarihinde erişildi.
• Munda, G. (1997). Environmental economics, ecological economics, and the concept of sustainable development. Environmental Values, 6(2), 213–233. Doi: 10.3197/096327197776679158
• Özdemir, M. ve Gökçe, N. (2019). 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabının çevre eğitimi açısından incelenmesi. Medeniyet Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3(1), 61-75.
• Sartori, S., Latrônico, F. & Campos, L. (2014). Sustainability and sustainable development: a taxonomy in the field of literature. Ambiente & sociedade, 17, 01-22.
• Sauvé, L. (2005). Currents in environmental education: Mapping a complex and evolving pedagogical field. Canadian Journal of Environmental Education, 10, 11–37.
• Selby, D. (2008). The firm and shaky ground of education for sustainable development. J. Gray-Donald, & D. Selby (Eds.). In Green frontiers: Environmental educators dancing away from mechanism, (pp. 59-76). Rotterdam: Sense. Doi: https://doi.org/10.1163/9789087904654_006
• Tanrıverdi, B. (2009). Sürdürülebilir çevre eğitimi açısından ilköğretim programlarının değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 34(151). 89-103.
• Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Orman Bakanlığı. (2004). Türkiye çevre atlası. Ankara. https://webdosya.csb.gov.tr/db/ced/icerikler/turk-yecevreatlas--20180514084340.pdf adresinden 22.02.2023 tarihinde erişildi.
• Tüysüz, S. (2021). İlkokul sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: Tuna Matbaacılık.
• UNESCO. (2017). UNESCO moving forward the 2030 agenda for sustainable development. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000247785 adresinden 04.11.2022 tarihinde erişildi.
• United Nations. (1987). Report of the world commission on environment and development: our common future. UN. https://digitallibrary.un.org/record/139811#record-files-collapse-header adresinden 24.01.2023 tarihinde erişildi.
• United Nations. (2015). Transforming our world: The 2030 agenda for sustainable development. https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N15/291/89/PDF/N1529189.pdf?OpenElement adresinden 07.02.2023 tarihinde erişildi.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, C., Kaplan, F., Kuru, H. ve Yılmaz, M. (2021). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: Devlet Kitapları.