Finansal İşlem Vergileri Hakkında Genel Bir Değerlendirme ve Türkiye için Bazı Öneriler

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 303 - 322, 29.03.2022

Ökkeş Kısa Kısa , Canatay Hacıköylü

https://doi.org/10.18037/ausbd.1095178

Öz

Finansal serbestleşmenin ülkeler açısından ekonomik büyümenin sağlayıcısı olacağı düşüncesi nedeniyle ülkeler, finansal serbestleşme sürecine katılmış ve sermaye üzerindeki mali yükümlülükleri azaltmışlar ya da kaldırmışlardır. Ancak finansal serbestleşme süreci, her zaman bütün ülkelerin yararına olmamış, bazı ülkelerin ekonomileri kırılgan hale gelmiştir. Ekonomik kırılganlıkları artan ülkelerin kriz yaşaması durumunda, küreselleşme sebebiyle de diğer ülkelerin de krizlerden etkilenmesi kolaylaşmıştır. Bu nedenle finansal serbestleşme ve küreselleşmenin, ekonomilere verdiği olumsuz etkiyi minimize etmek amacıyla finansal işlemler üzerine mali yükümlülüklerin konulmasının, var olan sorunlara çözüm üreteceği düşünülmeye başlanılmıştır. Birçok ekonomist, finansal işlemler üzerine yüklenecek mali yükümlülükler hakkında yazılar yazmış ve birçok ülke de krizlerle karşılaşmamak için değişik şekillerde vergi ya da farklı yükümlülükler uygulamıştır. Bu çalışmada, finansal işlemler üzerindeki yükümlülüklerin amacı, ekonomistlerin yapmış oldukları öneriler ve Türkiye ve seçilmiş bazı ülkelerdeki finansal işlemler üzerindeki mali yükümlülükler incelenmiştir. Sonuç kısmında ise Türkiye için bazı önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Finansal İşlemler, Finansal Serbestleşme, Finansal İşlem Vergisi

Kaynakça

• 8 Seri No’lu Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliği, (1975, 17 Kasım). Resmi Gazete (Sayı: 15386). Erişim Adresi: https://www.gib.gov.tr/gibmevzuat.
• 27 Seri No’lu Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliği, (1995, 17 Mart), Resmi Gazete (22230), Erişim Adresi: https://www.gib.gov.tr/gibmevzuat.
• 4970 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı, (2021, 24 Aralık). Resmi Gazete (Sayı: 31700). Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/12/20211225-3.pdf.
• Adaklı, A. (2006). Vergi hukuku ve Türk vergi sistemi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Akreditif Mektupları (t.y.). (Sayı: B.07.1.GİB.0.02.62/6206). Erişim Adresi: https://www.gib.gov.tr/gibmevzuat.
• Almenberg, J. ve Wiberg, M. (2012). Taxing financial transactions. Sveriges Riksbank Economic Review, 1(1), 84-102. Erişim adresi: http://archive.riksbank.se/Documents/Rapporter/POV/2012/ rap_pov_120210_eng.pdf#page=85.
• Avrupa Komisyonu. (2007). Türkiye 2007 ilerleme raporu. Brüksel: COM (2006) 663.
• Aydın, F. (2005). Kaynak kullanımını destekleme fonu (KKDF) yorum ve açıklamalar. Ankara: Gelir Kontrolörleri Derneği.
• Bayrak, S. ve Tan, M. (2006). Menkul kıymet gelirlerinin vergilendirilmesi. Ankara: TÜRMOB Yayınları-284.
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. (2005). Türk bankacılık sektöründe aracılık maliyetleri. ARD Çalışma Raporları. 2005/10. Erişim adresi: https://docplayer.biz.tr/18928962-Ard-calisma-raporlari-2005-10.html.
• Burman L.E. Gale W.G. Gault S. Kım, B. Nunns J. ve Rosenthal S. (2016). Financial transaction taxes in theory and practice. National Tax Journal, 69(1), 171-216. Erişim adresi: https://www.urban.org/sites/default/files/alfresco/publication-pdfs/2000287-Financial%20Transaction -Taxes-in-Theory-and-Practice.pdf.
• Campbell, J. Y. ve Frooth K. (1993). International experiences with securities transaction taxes. J.E. Frankel (Ed.). The internationalization of equity markets içinde (s.277-308). National Bureau of Economic Research, Inc.
• Çakıcı, Ö. ve Ceylan, M. (2014). Banka ve sigorta muameleleri vergisi. İstanbul: TBB Yayını, Yayın No:301.
• Çetin, M. (2010). Finansal serbestleşme ve ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye örneği (Yüksek Lisan Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Damga Vergisi Kanunu (1964, 1 Temmuz), Resmi Gazete (11751), Erişim Adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.488.pdf.
• Edizdoğan, N. Çetinkaya, Ö. ve Gümüş, E. (2011). Kamu maliyesi. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Eichengreen, B. ve Wyplosz, C. (1993). The unstable EMS. Brookings Papers on Economic Activity, (1), 51-143. Erişim adresi: file:///C:/Users/erenk/Downloads/The_unstable_EMS.pdf.
• Erdoğdu, M.M. (2007). Türkiye’nin mali kriz riskini azaltabilecek vergi politikaları. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hakemli Dergisi Öneri, 7(27), 259-279. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/962292.
• Ergülen, G. (1988). Banka ve sigorta işlemlerinin vergilendirilmesi. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Erol, A. (2007). Tüm yönleriyle banka ve finansçılar için vergi. Ankara: Yaklaşım Yayıncılık.
• Ghosh, A.R. ve Qureshi, M.S. (2016). What’s in a name? that which we call capital controls. IMF Working Paper. 2016/25, 1-44. Erişim adresi: https://ideas.repec.org/p/imf/imfwpa/2016-025.html.
• Gregorio, J.D. Edwards, S. ve Valdes, R.O. (1998). Controls on capital inflows: Do they work?. Journal of Development Economics, 63, 59-83. doi: 10.3386/w7645.
• Güler, B. Keleş, E. ve Uçar, Ö. (2012). Finansal işlem vergileri ve avrupa birliği uygulaması (Teknik rapor). Avrupa Birliği Başkanlığı web sayfasından erişildi: https://www.ab.gov.tr/siteimages/birimler/empb/yayinlar/finansal_islem_vergisi_emb_print_version.pdf (Erişim Tarihi: 19.02.2021).
• Habermeier, K. ve Kirilenko, A. (2003). Securities transaction taxes and financial markets. J. Weaver, R. Dodd ve J. Baker (Ed.) Debating The Tobin Tax New Rules for Global Finance içinde (s.165-180). Washington: Automated Graphic Systems.
• Hansson, F. (2012). Should EU implement its present proposal of a financial transaction tax?. Linnaeus Universty School of Business and Economics. Erişim adresi: http://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:538632/FULLTEXT01.pdf.
• Hawkins, M. ve Mccrae, (2002). Stamp duty on share transactions: ıs there a case for change?. London: The Institute for Fiscal Studies, 33, 1-31. doi: 10.1920/co.ifs.2002.0089.
• Johnson, S. Kochhar, K. Mıtton, T. ve Tamırısa, N. (2006). Malaysian capital controls: macroeconomics and ınstitutions. IMF Working Paper, 06(51), 1-49. Erişim adresi: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=892942.
• Jomo, K.S. (2005). Malaysia’s september 1998 controls: Background, context, impacts, comparisions implications, lessons. United Nations Conference on Trade and Development, G-24 Discussion Paper Series,No. 36, 1-31. Erişim adresi: file:///C:/Users/erenk/Downloads/gdsmdpbg2420053_en.pdf.
• Karadağ, N.Ç. (2014) Finansal araçların vergilendirilmesi, ihtiyari beyan ve sağladığı vergi avantajları. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(2), 205-224. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/48548.
• Kararnameye ilişkin Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu Hakkında 6 Sıra No’lu Tebliğ, (1989, 16 Ağustos). Resmi Gazete (Sayı: 20264). Erişim Adresi: https://www.gib.gov.tr/fileadmin/mevzuatek/kkdf_mevzuat/6_TEBLIG.htm.
• Keynes, J.M. (1936). General theory of employment, interest and money. Macmillan: Cambridge University Press.
• Kırman, A. (1995). Banka ve sigorta muameleleri vergisi. Ankara.
• Kırman, A. (1997). 488 sayılı damga vergisi kanunu şerhi. (2. b.). Ankara
• Matheson, T. (2011). Taxing financial transactions: ıssues and evidence. IMF Working Paper, 11(54), 1-48. doi:10.5089/9781455220984.001.
• Mcculloch, N. ve Pacillo, G. (2011). The tobin tax: a reivew of the evidence. Institute of Development Studies University of Sussex, (58) 1-57. doi:10.1111/j.2040- 0217.2011.00068_2.x.
• OXERA, (2006). The cost of capital: an ınternational comparision (Teknik rapor). Oxera web sayfasından erişildi: https://www.londonstockexchange.com/companies-and-advisors/main-market/documents/ cost-of-capital-aninternational-comparison.pdf.
• OXERA, (2007). Stamp duty: ıts ımpact and the benefits of ıts abolotion (Teknik rapor). Oxera web sayfasından erişildi: https://www.oxera.com/insights/reports/stamp-duty-its-impact-and-the-benefits-of-its-abolition/.
• Öncel, M. Kumrulu, A. ve Çağan, N. (2001) Vergi hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Öncel, M. Kumrulu, A. ve Çağan, N. (2006). Vergi hukuku. (14. b.). Ankara: Turhan Kitabevi.
• Schulmeister, S. (2011). Implementation of a general financial transactions tax. WIFO Studies, WIFO Number: 41992, 1-60. Erişim adresi: https://ideas.repec.org/b/wfo/wstudy/41992.html.
• Schulmeıster, S. Schratzenstaller, M. ve Picek, O. (2008), A general financial transaction tax motives, revenues, feasibility and effects. Austria Institute of Economic Research Working Paper, No.A-1103, 1-71. Erişim adresi: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1714395.
• Seyhan, F. (2008). Finansal işlem vergileri ve Türkiye’de banka sigorta muameleleri vergisi uygulaması (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Shome, P. (2011). Financial transaction taxes. New Delhi: Indian Council for Research on International Economic Relations.
• Söylemez, A.O. ve Demirci, S. (2013). Uluslararası sermaye akımlarının kontrolü ve Avrupa Birliği’nin konuya yaklaşımı hakkında bir inceleme. Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, 21(1), 85-109. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1284.
• Spahn, P.B. (1995). International financial flows and transaction taxes: survey and options. IMF Working Papers, 95(60), 1-59. Erişim adresi: https://www.elibrary.imf.org/downloadpdf/journals/ 001/1995/060/article-A001-en.pdf.
• Spahn, P.B. (1996). The tobin tax and exchange rate stability. Finance &Development: Guest Article, 33(2), 24-27. Erişim adresi: https://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/1996/06/pdf/spahn.pdf.
• Swan, P.L. ve Westerholm, P. J. (2001). The impact of transaction costs on turnover and asset prices; the cases of sweden’s and finland’s security transaction reductions. LTA, 2(3), 213-241. Erişim adresi: http://lta.lib.aalto.fi/2003/2/lta_2003_02_a7.pdf.
• Swedish Social Democrats in the European Parliament. The relevance of the swedish case in the current FTT debate (Teknik rapor). Avrupa Birliği web sayfasından erişilmiştir: https://www.abbl.lu/content/uploads/2017/06/the-relevance-of-the-swedish-case-in-the-current-ftt-debate.pdf.
• Şen, H. ve Sağbaş, İ. (2016). Vergi teorisi ve politikası. Ankara: Kalkan Matbaacılık.
• Şen, İ. (2005). Menkul kıymet gelirlerinin tam mükellef gerçek ve tüzel kişiler yönünden vergilendirilmesi ve bu gelirler üzerindeki vergi yüklerinin karşılaştırılması (Uzmanlık Yeterlilik Tezi). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Muhasebe Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Şen, S. (2015). Finansal serbestleşme, kriz ve finansal işlem vergileri (Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Şen, S. ve Tokatlıoğlu, M. (2016), Finans İşlem Vergileri ve Avrupa Birliği. Maliye Dergisi, 170, 71-79. Erişim adresi: https://kutuphane.dogus.edu.tr/mvt/pdf.php.
• Tanrıverdi, S. (2010). Banka muameleleri vergisinin bankacılık sektöründe rekabeti bozucu etkileri ve bir model önerisi. Ankara:BDDK Aroks Doküman Merkezi.
• Tobin, J. (1978). A proposal for international monetary reform. Eastern Economic Journal, 4(3/4), 153-159. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/20642317.
• Türk Lirası Mevduat ve Katılım Hesaplarına Dönüşümün Desteklenmesi Hakkında Tebliğ, (2021, 21 Aralık). Resmi Gazete (Sayı: 31696 Mükerrer). Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/12/20211221M1-1.htm.
• Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği. (2012). Türkiye bankacılık ve finans meclisi sektör raporu 2011 (Teknik rapor). Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği web sayfasından erişilmiştir: https://www.tobb.org.tr/Documents/yayinlar/SermayePiyasasiRapor.pdf.
• Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği Vergi ve Teşvik Çalışma Grubu. (2003). Sermaye Piyasasının Geliştirilmesine Yönelik Vergi Düzenlemeleri Hakkında Rapor (Teknik rapor).
• Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği web sayfasından erişilmiştir: https://www.tspb.org.tr/wpcontent/uploads/2015/06/AIM_Yayin_ve_Raporlar _Calisma_Gruplari_Vergi_ve_Tesvik_Calisma_Grubu1.pdf.
• Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği. (2018). Sermaye Piyasasının Geliştirilmesine Yönelik Öneriler ve Eylemler (Teknik rapor). Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği web sayfasından erişilmiştir: https://www.tspb.org.tr/wpcontent/uploads/2018/09/Sermaye_Piyasasinin_Gelistirilmesine_Yonelik_Oneriler_veEylemler_Eylul_21092018_opt.pdf.
• Tunçsiper, B. Yılmaz, G. ve İlban, M.O. (2007). Türk bankacılığı sorunları üzerine bir araştırma: Balıkesir örneği. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(0), 69-89. Erişim adresi: http://dspace.balikesir.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12462/4981/bedriye-tuncsiper3.pdf?sequence=1&isAllowed=y.
• Türkiye Bankalar Birliği. (2002). Türkiye ekonomisi ve Türk bankacılık sistemi (TBB’nin değerlendirme ve önerileri). Bankacılar Dergisi, (43), 3-17. Erişim adresi: https://www.tbb.org.tr/Dosyalar/Arastirma_ve_Raporlar/Ekonomi.doc.
• Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği. (2003). Bankacılık sektöründe yeniden yapılan konusunda öneriler (Teknik rapor). Türk Sanayicileri ve İş İnsanları web sayfasından erişilmiştir: https://tusiad.org/tr/yayinlar/raporlar/item/1911-bankacilik-sektorunde-yeniden-yapilanma-konusun da-oneriler.
• Vergi Konseyi Finansal İş ve İşlemlerin Vergilendirmesi Alt Çalışma Komitesi. (2004). Para ve sermaye piyasalarının vergilendirilmesi. (1. b.). İstanbul: Türk Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği.
• Wang, G.H. ve Yau, J. (2012). Would a financial transaction tax affect financial market activity? ınsights from future markets. Policy Analysis, (72), 1-23. Erişim adresi: https://www.cato.org/policy-analysis/would-financial-transaction-tax-affect-financial-market-activity-insights-futures