Bir İktisat Politikası Aracı Olarak Tağşiş ve Devalüasyon: Bir Nitelik Karşılaştırması

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 2, 435 - 468, 27.06.2022

Halime Alkan Emin Ertürk

https://doi.org/10.18037/ausbd.1136317

Öz

Madeni para sisteminin geçerli olduğu tarihsel dönemlerden günümüz modern ekonomilerinin kâğıt para rejimine kadar geçen tarihsel süreçte, insanlar tarafından çeşitli amaçlarla para kullanımı giderek yaygınlaşmış ve daha karmaşık bir hale gelmiştir. Bu süreçte aynı zamanda “paranın değerinin düşürülmesi”, sık tercih edilen bir iktisat politikası olmuştur. Literatürde “paranın değerinin düşürülmesi” anlamında “tağşiş” ve “devalüasyon” terimleri kullanılmaktadır. Bunlar yer yer aynı anlamı çağrıştırmakta, ancak esasen bazı açılardan birbirlerinden farklılaşmaktadır. Temel olarak tağşiş, madeni para sistemlerinde kullanılan bir uygulama olarak para otoriteleri tarafından madeni paraların değerli maden içeriğinin düşürülmesi demektir ve tağşiş sonrasında parada meydana gelen değer kaybı somuttur. Kâğıt para sistemlerinde kullanılan devalüasyon ise sabit kur rejiminde yine para otoriteleri tarafından paranın değerinin düşürülmesi demektir. Ancak devalüasyonun temsili para sisteminde geçerli olmasına bağlı olarak söz konusu değer kaybı bu kez soyut olarak gerçekleşmektedir. Bu kapsamda çalışmada tağşiş ve devalüasyon uygulamalarının niteliksel özellikleri kıyaslanarak bunları gerekli kılan koşulların ve uygulama sonrasında ortaya çıkan sonuçların karşılaştırılması amaçlanmaktadır. Bu çerçevede öncelikle her iki politikanın da özellikleri ve işleyiş mekanizmaları açıklanmış, ardından karşılaştırmalı analiz yöntemiyle ortak özellikleri ve farklı yönleri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tağşiş, Devalüasyon, Madeni Para Sistemi, Kâğıt Para Sistemi

Kaynakça

• Agenor, P.-R. (1991). Output, devaluation and the real exchange rate in developing countries. Weltwirtschaftliches Archiv, 127(1), 18-41. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/40439967
• Alexander, S. S. (1959). Effects of a devaluation: A simplified synthesis of elasticities and absorption approaches. The American Economic Review, 49(1), 22-42. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/1808056
• Allen, M. (2016). Currency depreciation and debasement in Medieval Europe. D. Fox ve W. Ernst (Yay. haz.). Money in the Western Legal Tradition: Middle Ages to Bretton Woods (s. 41-52) içinde. Oxford: Oxford University Press .
• Başbakanlık Osmanlı Arşiv, Cevdet-Darphane (C.DRB. (1819). Dosya No: 29. Gömlek No: 1434.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hatt-ı Hümâyûn (HAT). (1788). Dosya No: 11. Gömlek No: 412.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hatt-ı Hümâyûn (HAT). (1835). Dosya No: 568. Gömlek No: 27846.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hatt-ı Hümâyûn.(1789). Dosya No: 1442. Gömlek No: 59247.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrade-i Dahiliyye. (1874). Dosya No: 682. Gömlek No: 47524.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrade-i Meclis-i Mahsus. (1861). Dosya No: 132. Gömlek No: 5677.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mühimme Defteri. (1582). Dosya No: 48, Gömlek No: 31.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mühimme Defteri. (1709). Dosya No: 116. Gömlek No: 914.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mühimme Defteri. (1730). Dosya No: 136, Gömlek No: 103.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Arşivi. (1882). Dosya No: 18, Gömlek No: 31.
• Berument, H. ve Paşaoğulları, M. (2003). Effects of the real exchange rate on output and inflation: Evidence from Turkey. The Developing Economies, XLI(4), 401-435. https://doi.org/10.1111/j.1746-1049.2003.tb01009.x
• Bilson, J. O. ve Hooke, A. (1983). Overview. International Monetary Fund Staff Papers 30(1) Conference on Exchange Rate Regimes and Policy Interdependence (s. 185-207) içinde. Washington, D.C.: Palgrave Macmillan Journals. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/i294965
• Borensztein, E.ve Gregorio, J. (1999). Devaluation and inflation after currency crises. International Monetary Fund. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/245906019_Devaluation_and_Inflation_after_Currency_Crises
• Branson, W. H. (1983). Economic structure and policy for external balance. International Monetary Fund Staff Papers 30(1) Conference on Exchange Rate Regimes and Policy Interdependence (s. 39-66) içinde. Washington, D.C.: Palgrave Macmillan Journals https://doi.org/10.2307/3866875
• Butcher, K. (2015) Debasement and the decline of Rome. Roger Bland ve Dario Calomino (Eds). Studies in ancient coinage in honor of Andrew Burnett (s. 181-205) içinde. London: SPINK.
• Chilosi, D. ve Volckart, O. (2010). Good or bad money: Debasement, society and the state in the Late Middle Ages. London: Department of Economic History, London School of Economics and Political Science.
• Chown, J. F. (1996). A history of money from AD 800. London and New York: Routledge.
• Cipolla, C. M. (1981). Before the industrial revolution: European society and economy, 1000-1700 (2 bs.). London: Methuen.
• Cipolla, C. M. (1993). Beşinci yüzyıldan onyedinci yüzyıla Akdeniz dünyasında para, fiyatlar ve medeniyet. (A. İ. Karacan, Çev.) İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Clarkson, L. A. (1971). The pre-industrial economy in England 1500-1750. London: B. T. Batsford Ltd.
• Connolly, M. ve Taylor, D. (1967). Testing the monetary approach to devaluation in developing countries. Journal of Political Economy, 84(4), 849-860.
• Cooper, R. N. (1969). Currency devaluation in developing countries: A cross-sectional assessment (Rapor no: 72). Yale, New Haven: Yale University Economic Growth Center Discussion.
• Cooper, R. N. (1971). Currency devaluation in developing countries (Cilt Princeton Essays on International Finance 86 ). Princeton, N. J.: Princeton University Press.
• Daniel, H. (1989). Do devaluations improve the trade balace? The evidence revisited. Economic Inquiry, XXVII, 27(1), 143-168.
• Deyell, J. S. (2012). Precious metals, debasements and cowrie shells in the medieval Indian monetary systems, c. 1200-1575. J. H. Munro (Ed.). Money in the Pre-Industrial World (s. 163-216) içinde. New York: Routledge.
• Dirimtekin, H. (1982). Makro iktisat. Eskişehir: Bizim Kitapevi. Domaç, İ. (1997). Are devaluations contractionary? Evidence from Turkey. Journal of Economic Development, 22(2), 145-163. Erişim adresi: http://jed.or.kr/full-text/22-2/Domac.PDF
• Dornbusch, R. (1973). Devalution, money and nontraded goods. The American Economic Review, 63(5), 871-880. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/1813910
• Dornbusch, R. (1987). Exchange rates and prices. The American Economic Review, 77(1), 93-106. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/1806731
• Drummond, I. M. (1987). The gold standard and the international monetary system 1900-1939. Basingstoke: Macmillan Education.
• Edwards, S. ve Santaella, J. (1993). Devaluation controversies in the developing countries: lessons from The Bretton Woods era. M. Bordo, ve B. Eichengreen (Yay. haz.). A Retrospective on the Bretton Woods System: Lessons For International Monetary Reform (s. 405-460) içinde. Chicago: University of Chicago Press.
• Eichengreen, B. J. (2008). Globalizing capital history a history of the international monetary system (Second Edition b.). Princeton: Princeton University Press.
• Eichengreen, B. ve Rose, A. (1999). Contagious currency crises: channels of conveyance. T. Ito, ve A. Krueger (Yay. haz.). Changes in Exchange Rates in Rapidly Developing Countries Theory, Practice and Policy Issues (s. 29-55) içinde. Chicago: The Chicago University Press.
• Einzig, P. (1970). The history of foreign exchange (2 b.). New York: The Macmillan Press.
• Einzig, P. (1972). A textbook on monetary policy. London: The Macmillan Press.
• Elliott, C. P. (2014). The acceptance and value of Roman silver coinage in the second and third centuries AD. The Numismatic Chronicle, 174, 129-152. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/44710189
• Ertürk, E. (2010). Uluslararası iktisat. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Fisher, I. (1946). Paranın satın alma gücü, bu satın alma gücünün tayini ve kredi, faiz ve buhranla ilgisi. (M. H. Onaran, Çev.) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Frankel, J. A. ve Wei, S.-J. (1995). Emerging currency blocks. H. Berger (Yay. haz.). The International Monetary System Its Institutions and Its Future (s. 111-153) içinde. Verlag Berlin-Heidelberg: Springer.
• Glasmann, D. ve Redish, A. (1988). Currency depreciation in early modern England and France. Explorations in Economic History(25), 75-91. https://doi.org/10.1016/0014-4983(88)90023-X
• Güran, N. (1987). Döviz kuru sistemler ve ekonomik denge. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• Güran, T. (1995). İktisat tarihi. İstanbul: Acar Matbaacılık Yayıncılık Hizmetleri Ambalaj Sanayii ve Ticaret A.Ş.
• Gylfason, T. ve Risager, O. (1984). Does devaluation improve the current account? European Economic Review(25), 37-64. https://doi.org/10.1016/0014-2921(84)90070-9
• Gylfason, T. ve Schmid, M. (1983). Does the devaluaiton cause stagflation. The Canadian Journal of Economics, 16(4), 641-654. https://doi.org/10.2307/135045
• Hansen, A. H. (1961). Para teorisi ve maliye politikası (2 b.). (A. Kılıçbay, Çev.) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Hanson, J. A. (1983, February). Contractionary devaluation, substitution in production and consumption, and the role of labor market. Journal of International Economics, 14(1), 179-189. https://doi.org/10.1016/0022-1996(83)90029-6
• Harl K. W. (2012). From Aurelian to Diocletian: financing imperial recovery by coinage debasements and fiduciary currencies. J. H. Munro (Ed.). Money in the Pre-Industrial World (s. 163-216) içinde. New York: Routledge.
• Hawtrey, R. G. (1950). Currency and credit (4 b.). London: Longmans, Green.
• Heaton, H. (1985). Avrupa iktisat tarihi I. (M. A. Aydoğuş, Çev.) Ankara: Teori Yayınları.
• Hicks, J. (1977). A theory of economic history (3 bs.). London: Oxford University Press.
• Hiç, M. (1982). Para teorisi. İstanbul: Ar Yayınları.
• Hirschman, A. O. (1949). Devaluation and the trade balance: A note. The Review of Economics and Statistics, 31(1), 50-53. https://doi.org/10.2307/1927193
• Hoffmeyer, E. (1992). The international monetary sstem an essay in interpretation. Amsterdam: Elsevier Science Publishers.
• Hughes, A., Crump, C. G. ve Johnson, C. (1987). The debasement of the coinage under Edward III. The Economic Journal, 7(26), 185-198. https://doi.org/10.2307/2957239
• Kaldor, N. (1983). Devaluation and adjustment in developing countries. Finance & Development, 20(2), 35-37. Erişim adresi: file:///C:/Users/HP/Downloads/[Finance%20&%20Development]%20Devaluation %20and%20adjustment%20in%20developing%20countries_%20Guest%20article.pdf
• Kaleli H. (2002). Osmanlı madeni para rejiminde enflasyona yol açması bakımından tağşişler ve sebepleri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, 7(2), 189-206. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/195073
• Kamin, S. B. (1988). Devaluation, external balance and macroeconomic performance: a look at the numbers (Rapor no: 62). New Jersey: Princeton Studies in International Finance. Erişim adresi: https://ies.princeton.edu/pdf/S62.pdf
• Kaplanis, C. (2003). The debasement of the "Dollar of the Middle Ages". The Journal of Economic History, 63(3), 768-801. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/3132307
• Karaman, K. ve Pamuk, Ş. (2016). Osmanlı Devleti ve Avrupa devletlerinde tağşişler ve nedenleri (1326-1844). ODTÜ Gelişme Dergisi(43), 229-256. Erişim adresi: https://open.metu.edu.tr/bitstream/handle/11511/58210/845-5037-1-PB.pdf
• Katseli, L. T. (1983). Devaluation: A critical appraisal of the IMF's policy prescriptions. The American Economic Review, 73(2), 359-363. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/1816870
• Kindleberger, C. P. (1970). Uluslararası iktisat. (N. Serin, Çev.) Ankara: Doğan Yayınevi.
• Krugman, P. R. ve Obstfeld, M. (2003). International economics theory and policy (6th Edition b.). Boston: Pearson Education, Inc.
• Krugman, P. R. ve Taylor, L. (1978). Contractionary effects of devaluation. Journal of International Effects, 8(3), 445-456. https://doi.org/10.1016/0022-1996(78)90007-7
• Laffer, A. B. (1974). Balance of payments and exchange rate system. Financial Analysts Journal, 30(4), 26-32. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/4529714
• Lane, F. C. ve Mueller, R. (1985). Money and banking in medieval and Renaissance Venice volume 1 coins and moneys of account. Baltimore: The John Hopkins University Press.
• Machlup, F. (1955). Relative prices and aggregate spending in the analysis of devaluation. American Economic Review, 45(3), 255-278.
• Mankiw, N. G. (2010). Makroekonomi (6 b.). (Ö. F. Çolak, Çev.) Ankara: Efil Yayınevi.
• Mayhew, N. J. (1995). Population, money supply, and the velocity of circulation in England, 1300-1700. Econmic History Review, XLVIII(2), 238-257. https://doi.org/10.2307/2598402
• Mayhew, N. J. (2012). Silver in England 1600-1800: coinage outputs and bullion exports from the records of the London Tower Mint and The London Company of Goldsmiths. J. R. Munro (Yay. haz.). Money in the Pre-Industrial World: Bullion, Debasements and Coin Substitutes (s. 97-110) içinde. New York: Routledge Taylor & Francis.
• McKinnon, R. I. (1981). The exchange rate and macroeconomic policy: Changing postwar perceptions. Journal of Economic Literature, 19(2), 531-557. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/2724155
• McKinnon, R. I. (1993). The rules of the game: international money in historical perspective. Journal of Economic Literature, 31(1), 1-44. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/2728149
• McKinnon, R. I. ve Onho, K. (1999). The syndrome of the ever-higher yen, 1971-1995: American mercantile pressure on Japanese monetary policy. T. Ito ve A. Krueger (Yay. haz.). Changes in Exchange Rates in Rapidly Developing Countries Theory, Practice and Policy Issues (s. 341-376) içinde. Chicago: The University Chicago Press.
• Mendoza, E. G., Uribe, M. ve NBER. (2000). Devaluation risk and the business-cycle implications of exchange-rate management. Carnegie-Rochester Conference Series on Public Policy, 53(1), 239-296. https://doi.org/10.1016/S0167-2231(01)00032-X
• Miles, M. A. (1979). The effects of devaluation on the trade balance and the balance of payments: Some new results. Journal of Political Economy, 87(3), 620-620. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/1832025
• Milesi-Ferretti, G. M. ve Razin, A. (1999). Current account deficits and capital flows in East and Latin America: Are the early nineties different from the early eighties? T. Ito ve A. Krueger (Yay. haz.). Changes in Exchange Rates in Rapidly Developing Countries Theory, Practice and Policy Issues (s. 57-107) içinde. Chicago: The Chicago University Press.
• Miskimin, H. A. (2008). The economy of later Renaissance Europe 1460-1600. Cambridge: Cambridge university Press.
• Monroe, A. E. (1965). Monetary theory before Adam Smith. Gloucester: Mass. Peter Smith.
• Morgan, E. V. (1965). A history of money. Baltimore: Penguin Books.
• Motomura, A. (1994). The best and the worst of currencies: Seigniorage and currency policy in Spain, 1597-1650. The Journal of Economic History, 54(1), 104-127. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/2122693
• Mundell, R. (1995). Prospects for the international monetary system its institutions . H. Genberg (Yay. haz.). The International Monetary System Its Institutions and Its Future (s. 21-46) içinde. Verlag Berlin-Heidelberg: Springer.
• Mundell, R. (2000). Currency areas, exchange rate systems and international monetary reform. Journal of Applied Economics, III(2), 217-256. https://doi.org/10.1080/15140326.2000.12040550
• Munro, J. R. (2003). Wage-stickiness, monetary changes, and real incomes in Late-Medieval England and The Low Countries, 1300-1500: Did Money Matter. Research in Economic History, 21, 185-297. Erişim adresi: https://www.economics.utoronto.ca/munro5/REH21MunroWageStickiness.pdf
• Munro, J. R. (2009). Warfare, liquidity crises, and coinage debasements in Burgundian Flanders, 1384-1482: Monetary or Fiscal Remedies? Toronto: University of Toronto Department of Economics.
• Munro, J. R. (2010). The coinages and monetary policies of Henry VIII (R. 1509-1547): Contrasts Between Defensive and Agressive Debasements. Toronto: Department of Economics University of Toronto.
• Munro, J. R. (2012). The technology and economics of coinage debasements in Medieval and Early Modern Europe: with special reference to the Low Countries and England. J. R. Munro(Yay. haz.). Money in the Pre-Industrial World: Bullion, Debasements and Coin Substitutes (s. 15-32) içinde. New York: Routledge Taylor & Francis.
• Nam, S.-W. ve Kim, S.-J. (1999). Devaluation of Korea's exchange rate policy. T. Ito ve A. Krueger (Yay. haz.). Changes in Exchange Rates in Rapidly Developing Countries Theory, Practice and Policy Issues (s. 235-267) içinde. Chicago: The University of Chicago.
• Nurkse, R. (1956). The relation beetween home investment and external balance in the light of British experience, 1945-1955. The Review of Economics and Statistics, 38(2), 121-154. https://doi.org/10.2307/1925478
• Öçal, T. (1978). Para teorisi doktriner gelişim, teori, analiz (2 b.). Ankara: Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayını.
• Pamuk, Ş. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda paranın tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2007). Osmanlı-Türkiye iktisadi tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları .
• Polak, J. J. (1947). Exchange depreciation and international monetary stability. The Review of Economics and Statistics, 29(3), 173-182. https://doi.org/10.2307/1928628
• Polak, J. J. (1995). Repairing the international monetary system an unfinished task? H. Genberg (Yay. haz.). The International Monetary System Its Institutions and Its Future (s. 13-19) içinde. Verlag Berlin-Heidelberg: Springer.
• Rolnick, A. J., Velde, F. ve Weber, W. (1996). The debasement puzzle: An essay on medieval monetary history. The Journal of Economic History, 56(4), 789-808. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/2123510
• Royo, J. A. M. (2012). The burdens of tradition: debasements, coinage circulation and mercantilist public policy debates in seventeenth-century Aragon. J. H. Munro (Yay. haz.). The Pre-Industrial World: Bullion, Debasements And Coin Substitutes (s. 87-95) içinde. New York: Routledge Taylor & Francis.
• Royo, J. A. M. (2012). The seventeenth-century depreciation of silver coinage in crown of Aragon. Journal of European Economic History, 41(1), 103-143. Erişim tarihi: https://www.researchgate.net/publication/ 290189598_The_seventeenth-century_depreciation_of_silver_coinage_in_the_Crown_of_Aragon
• Sahillioğlu, H. (1958). Kuruluştan XVII. asrın sonlarına kadar Osmanlı para tarihi üzerine bir deneme (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi.
• Sahillioğlu, H. (1965). Bir asırlık Osmanlı para tarihi 1640-1740 (Yayımlanmamış doçentlik tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi.
• Salin, P. (2016). The international monetary system and the theory of monetary systems. Cheltenham: Edwar Elgar Publishing.
• Seyidoğlu, H. (2013). Uluslararası finans (Geliştirilmiş 5 bs.). İstanbul: Güzem Can Yayınları.
• Smith, A. (2004). Ulusların zenginliği 1. Cilt (4 bs.). (A. Y. Bakırcı, Çev.) İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Solomon, R. (1999). The transformation of the world economy (Second Edition b.). London: Macmillan Press.
• Spufford, P. (2012). Debasement of the coinage and its effects on exchange rates and the economy: in England in the 1540s, and in the Burgundian-Habsburg Netherlands in the 1480s . J. R. Munro (Yay. haz.). Money in the Pre-Industrial World: Bullion, Debasements and Coin Substitutes (s. 63-85) içinde. New York: Routledge Taylor & Francis.
• Sussman, N. (1993). Debasements, royal revenues, and inflation in France during the hundred years' war, 1415-1422. The Journal of Economic History, 53(01), 44-70. https://doi.org/10.1017/S0022050700012389
• Tabakoğlu, A. (2005). Türk iktisat tarihi (Gözden Geçirilmiş 7. Baskı b.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Takagi, S. (1999). The yen and its East Asian neighbors, 1980-1995: cooperation or competition? T. Ito ve A. Krueger (Yay. haz.). Changes in Exchange Rates in Rapidly Developing Countries Theory, Practice and Policy Issues (s. 185-210) içinde. Chicago: The University Chicago Press.
• Tarlan, S. (1992). Tarihte para. Ankara: Maliye ve Gümrük Bakanlığı.
• Ünsal, E. (2005). Uluslararası iktisat: teori, politika ve açık ekonomi makro iktisadı. Ankara: İmaj Yayıncılık.
• Volckart, O. (2008). The big problem of the petty coins', and how it could be solved in the Late Middle Ages. London: London School of Economics and Political Science, Department of Economic History.
• Wang, J. (2016). The past and future of international monetary system with the performances of the US dollar, The Euro and The CNY. Singapore: Springer.
• Weatherford, J. (1997). The history of money from sandstone to cyberspace . New York: Three Rivers Press.
• Wee, V. H. (2012). The Amsterdam Wisselbank’s innovations in the monetary sphere: the role of ‘bank money’. J. H. Munro (Yay. haz.). The Pre-Industrial World: Bullion, Debasements And Coin Substitutes (s. 87-95) içinde. New York: Routledge Taylor & Francis.
• Williamson, J. (1977). The failure of world monetary reform, 1971-74. New York: New York University Press.
• Williamson, J. (2007). Reference rates and the international monetary system. Washington, DC: Peter G. Peterson Institute For International Economics 82.
• Yıldırım, K., Karaman, D. ve Taşdemir, M. (2010). Makroekonomi (8 bs.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.