İran’ın Güney Kafkasya Politikası

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 2, 573 - 588, 27.06.2022

Yeşim Demir

https://doi.org/10.18037/ausbd.1136355

Öz

Güney Kafkasya, coğrafi konumu ve stratejik önemi ile dünyanın en önemli bölgelerinden biri olduğu kadar enerji kaynakları üzerindeki mücadele, etnik çatışmalar, ekonomik zayıflık gibi nedenlerle de istikrarsız bir bölge özelliği taşımaktadır. SSCB’nin dağılmasının ardından tarih boyunca İran’ın ilgi odağında olan Güney Kafkasya bölgesindeki siyasi ve jeopolitik değişimler, İran’ın tarihsel ve kültürel bağları olan bölge ülkeleri Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan ile ilişkilerini önemli ölçüde etkilemiştir. Çevresindeki önemli jeopolitik gelişmeler nedeniyle İran’ın, bu üç ülke ile ilişkileri ideolojik hedeflerden çok güvenlik ve ekonomik çıkarlara yönelik olmuştur. Çünkü İran, bu ülkelerle ilişkilerini geliştirebildiği oranda güvenliğini sağlayarak konumunu güçlendirmek ve uluslararası tecrit politikasından kurtulmayı amaçlamaktadır. İran için siyasi, kültürel, ekonomik ve güvenlik bakımından önem taşıyan Güney Kafkasya ülkeleri, bölgesel ve bölge dışı güçlerin de dikkatini çekmiştir. Dolayısıyla İran’ın bölge ülkeleri ile siyasi ve ekonomik ilişkileri bölgede varlık gösteren güçlerden etkilenmiştir. Ancak İran’ın, bölge ülkeleriyle inişli çıkışlı seyreden ilişkilerinde dengeli politika izlediği ölçüde etkin olabileceği ise dönem dönem yaşanan gelişmelerle ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Güney Kafkasya, İran, Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan

Kaynakça

• Asker, A. (2016). Kafkaslarda Hegemonya Kurma Stratejisi: Rusya-Ermenistan Askeri İşbirliği. Bahadır Bumin Özarslan (Der.). Kanayan yara karabağ içinde (s. 225-258) Ankara: Astana Yayınları.
• Bayır, E. ve Aslanlı, A. (2001). Tehdit Merkezli Bir Dış Politika: İran’ın Azerbaycan Politikası. Stratejik Analiz, 2 (18), 47-56.
• Cabbarlı, H. (2005). Ermenistan’da iktidar mücadelesi. Ankara: Platin Yayınları.
• Cansız, A. ve Salihyan T. (2016). نگاهنو به رقابت ايرانوتركيه دركسب قدرتمنطقهاى. İİSA, 144-176. Erişim adresi: http://www.iisajournals.ir/article_45831_45147b83c58cf38fc8de1a66fe840eb3.pdf
• Center for International Legal Affairs of the Presidency - CILA. (2018). خزر دریایحقوقیرژیمکنوانسیون به مربوط اسناد , خزردریایحقوقیرژیمکنوانسیونکامل متن. Erişim adresi: http://www.cila.ir/portal/home/?event/267108/267127/282143
• Cornell, S. E. (2006). The Politicization of Islam in Azerbaijan. Silk Road Paper. Washington. 1-73.
• Dadaşova, R. B. K. (2019). 2008 Rusya-Gürcistan Savaşı Sonrası Gürcistan-İran İlişkileri. Avrasya İncelemeleri Dergisi, (8), 23-34.
• Donya Eghtesad. (2018, 14 Kasım). چرا ایرانیان در گرجستان خانه می‌خرند؟. Erişim adresi: https://donya-e-eqtesad.com
• Eghtesad News. (2018, 25 Ağustos). روابط اقتصادی ایران و گرجستان فعلا پابرجاست/ اگر اروپا بماند گرجستان نیز می ماند. Erişim adresi: https://www.eghtesadnews.com
• Deveci Bozkuş, Y. (2021). Dağlık Karabağ Savaşı ve Güney Kafkasya’da Yeni Güç Dengeleri. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, 7, 54-65.
• Dugin, A. (2015). Rus jeopolitiği: avrasyacı yaklaşım. İstanbul: Küre Yayınları.
• Durdular, E. (1995). İran’ın Azerbaycan ve Ermenistan Politikası. Avrasya Dosyası, 2(1), 124-135.
• Ensaf News. (2020, 16 Ekim). جنگ قفقاز و ترومای تاریخی ایرانیان. Erişim adresi: http://www.ensafnews.com/261402/
• Ermeni Haber Ajansı. (2019,19 Eylül). Ermenistan İsrail’de Büyükelçiliği’ni Kuracak. Ermeni Haber Ajansı. Erişim adresi: https://www.ermenihaber.am/tr/news/2019/09/19/Ermenistan-%C4%B0srail/164677
• Georgia Services Law Firm - GS Law Firm. (2022). روابطسیاسیایران و گرجستان. Erişim adresi: https://georgia-services.com/component/tags/tag/political-relations-between-iran-and-georgia
• Giragosyan, R. (2016, 25 Mayıs). ايران و قفقاز: روابط ايران و ارمنستان. IRAS. Erişim adresi: http://www.iras.ir/fa/doc/article/11582016
• Girgin, K. (2009). Gürcistan: Stratejik Durumu ve Türkiye ile İlişkileri. TASAM. Erişim adresi: https://tasam.org/tr-TR/Icerik/3097/gurcistan_stratejik_durumu_ve_turkiye_ile_iliskileri.
• Islamic Republic of Iran Broadcasting - IRIB. (2020, 19 Mart). ها صهیونیست‌ با روابط تحکیم رد رمنستانا محاسباتی اشتباه. Erişim adresi: https://www.iribnews.ir/fa/news/2673306
• İşyar, Ö. G. (2004). Bölgesel ve global güvenlik çıkarları bağlamında sovyet-rus dış politikaları ve karabağ sorunu. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Keskin, A. (2019, 30 Mayıs). İran’ın Kafkasya Politikası. Circassian Center. Erişim adresi: http://circassiancenter.com/tr/iranin-kafkasya-politikasi-2
• Mashregh News. (2016, 6 Ağustos). آیا پس گرفتن سرزمین‌های ازدست رفته درترکمنچای ممکن است؟. Erişim adresi: https://www.mashreghnews.ir/news/609582/
• Mashregh News. (2020a, 19 Mart). ارمنستانبرسردوراهیسرنوشتساز. Erişim adresi: https://www.mashreghnews.ir/news/1053181/
• Mashregh News. (2020b, 11 Ekim). تحلیلی بر جنگ قره باغ. Erişim adresi: https://www.mashreghnews.ir/news/1125341/
• Mehemmedi, M. (2017). Azerbaycan-İran Münasibetleri. Memmedov, F., Veliyev, C., Memmedov, A. (Ed.). Azərbaycan respublikasının xarici siyasətinin əsas istiqamətləri (1991-2016) içinde (s. 225-250). Bakı: Poliart MMC. Erişim adresi: https://www.repk.az/uploads/books/0.36.pdf.
• Ministry of Foreign Affairs of Iran. (2020a, 31 Ocak). مبادلاتتجاریجمهوریاسلامیایران و گرجستاندرسال 2019. Erişim adresi: https://economic.mfa.ir/portal/newsview/571656
• Ministry of Foreign Affairs of Iran. (2020b). حجم مبادلات تجاری ایران و گرجستان (5 ماهه 2020). Erişim adresi: https://economic.mfa.ir/portal/NewsTagBrowser/6478/2020
• Mizan News. (2019, 9 Kasım). چالش‌ها و ظرفیت‌های روابط ایران - گرجستان/ آمریکا همچنان خباثت می‌کند. Erişim adresi: https://www.mizanonline.com/fa/news/565673
• Nesibli, N. (2000). Azerbaycan ve Moskova-Erivan-Tahran İttifakının Jeopolitik Kuşatması. Stratejik Analiz, 1(4), 61-72.
• Oğan,S. (2008). 11 Eylül Sonrası İran-Rusya İlişkileri. Mehmet Tuncel (Der.). Ortadoğu’da güç savaşları hedef neden iran? içinde (s. 197-202). İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• Poghosyan, B. (2021). چشماندازروابطایران و ارمنستانبعدازمسالهقرهباغ ۲۰۲۰. İrdiplomacy. Erişim adresi: http://irdiplomacy.ir/fa/news/2003019/President.ir. (2014).
• President İran. (2020, 2 Mayıs). رییسجمهوریدردیدارسفیرجدیدگرجستان:توسعهخطآهنایرانگرجستانبهنفعکلمنطقهاست. Official website of the President of the Islamic Republic of Iran. Erişim adresi: http://www.president.ir/fa/76820
• Radio Farda. (2018, 13 Ağustos). سهم آینده پنج کشور از خزر؛ شاید فقط خاک. Erişim adresi: https://www.radiofarda.com/a/Iranian-social-media-users-reaction-to-Caspian-sea-agreement/29430072.html
• Radio Farda. (2020, 4 Kasım). نیت پنهان خامنه‌ای از حمایت آشکار از آذربایجان چیست؟. Erişim adresi: https://www.radiofarda.com/a/30930311.html
• The State Oil Company of the Azerbaijan Republic - SOCAR (2022). Şahdeniz. Erişim adresi: http://www.socar.az/socar/az/activities/production/shah-deniz
• Yakupzade, C. (t.y.). İran’ın karabağ sorununa ve güney kafkasya’da kolektif güvenlik girişimlerine yönelik politikası. Erişim adresi: http://www.anl.az/el/q/qarabag_4/q-6.htm