Sağlığın Ticari Belirleyicilerinden Biri Olarak Tütün Endüstrisi ve Türkiye’de Tütün Vergilerinin Tütün Tüketimine Etkileri

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 2, 525 - 544, 27.06.2024

Nihal Kalaycı Oflaz , Olcay Özen

https://doi.org/10.18037/ausbd.1416298

Öz

Sağlığa zararlı ürünleri üreten ve bu ürünlerin kullanımını teşvik ederek halk sağlığına zarar veren faaliyetler gerçekleştiren şirketlerin izledikleri yönetsel yaklaşımlar sağlığın ticari belirleyicisi olarak ifade edilmektedir. Tütün endüstrisi de halk sağlığı için risk taşıyan ürünlerin üretildiği bir sektör olup tütün ve tütünden elde edilen mamuller hastalık yükünün artmasına, yaşam yılı kayıplarına, sağlık harcamalarının artmasına ve artan üretim kayıplarıyla birlikte ulusal ve küresel hasılanın azalmasına neden olmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de tütün endüstrisinin halk sağlığı ve ekonomi açısından neden olduğu kayıpları Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi kapsamında uygulanan MPOWER politika paketine ilişkin göstergelerden biri olan tütün ürünlerinin vergilendirilmesinin talepte neden olduğu etkiler açısından değerlendirmektir. Türkiye’de tütün ürünleri için uygulanan vergiler ve bu vergilerin talebe olan etkileri, sigaranın satın alınabilirliği yani en çok satılan markanın 100 paket (2.000) sigarasını satın almak için gereken Kişi Başına Düşen GSYİH yüzdesi ve asgari ücret ile olan ilişkisi gibi göstergeler açısından analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Ekonomisi, Tütün, Vergiler, MPOWER

Tobacco Industry as a Commercial Determinants of Health and the Effects of Tobacco Taxes on Tobacco Consumption in Turkey

Öz

The managerial approaches followed by companies that produce products harmful to health and carry out activities that harm public health by promoting the use of these products are expressed as commercial determinants of health. The tobacco industry is a sector that produces products that carry risks for public health, and tobacco and products derived from tobacco cause an increase in the burden of disease, loss of life years, increase in health expenditures, and decrease in national and global output with increasing production losses. The aim of this study is to evaluate the losses caused by the tobacco industry in terms of public health and economy in Turkey in terms of the demand effects of taxation of tobacco products, which is one of the indicators of the MPOWER policy package implemented under the Framework Convention on Tobacco Control. The taxes imposed on tobacco products in Turkey and the effects of these taxes on demand will be analyzed in terms of indicators such as the affordability of cigarettes, i.e. the percentage of GDP per capita required to purchase 100 packs (2,000) of cigarettes of the most sold brand, and its relationship with the minimum wage.

Anahtar Kelimeler

Health Economics, Tobacco, Taxes, MPOWER

Kaynakça

• U.S. National Cancer Institute and World Health Organization. The Economics of Tobacco and Tobacco Control. National Cancer Institute Tobacco Control Monograph 21. NIH Publication No. 16-CA-8029A. Bethesda, MD: U.S. Department of Health and Human Services, National Institutes of Health, National Cancer Institute; and Geneva, CH: World Health Organization; 2016.
• Assunta, M. (2023). Global tobacco industry interference index 2023. Bangkok, Thailand: Global Center for Good Governancein Tobacco Control.
• Atuk, O., Çebi, C. ve Özmen, M.U. (2011). Tütün ürünlerinde özel tüketim vergisi uygulaması. TCMB Ekonomi Araştırma Notları No.1116, https://ideas.repec.org/cgi-bin/refs.cgi.
• Britton, J. (2017). Death, disease, and tobacco. The Lancet, 389(10082), 1861-1862. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(17)30867-X
• Chapman, S. and Freeman, B. (2008). Markers of the denormalisation of smoking and the tobacco industry. Tobacco control 17(1), 25–31. doi: 10.1136/tc.2007.021386 25.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2023). Yıllar itibarıyla net ve brüt asgari ücretler. Erişim adresi: https://www.csgb.gov.tr/media/35787/yillar-itibariyle-net-brut-asgari-ucretler.pdf.
• Cetinkaya, V. and Marquez, P.V. (2017). Tobacco taxation in Turkey: an overview of policy measures and results. Washington, D.C.: World Bank Group
• Durmaz, S. (2020). Tütün endüstrisi taktikleri ve etkili mücadele: Güncel değerlendirmeler, S. Üner, ve P. Okyay (Ed.), Türkiye sağlık raporu 2020 içinde (s. 1041-1046). Ankara: Hipokrat Yayıncılık.
• Evrengil, E. (2022). Tütün kontrolünde vergi ve fiyat politikaları üzerine değerlendirme, E. Dağlı, P. Bostan ve A. G. Dilektaşlı (Ed.). Tütün kontrolünde güncel tehditler içinde (s. 136-167). Ankara: Toraks Kitapları.
• Ergüder T. (2008). Tütün kontrolü çerçeve sözleşmesi̇: küresel sağlık için küresel eylem (Yayın No:731), Erişim adresi: http://www.ssuk.org.tr/eski_site_verileri/belgeler/tutun_kontrolu_cerceve_sozlesmesi.pdf
• Ergüder, T. (2011). DSÖ tütün kontrolü çerçeve sözleşmesi ve Türkiye. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Platformu Dergisi, 17(14-17). Erişim adresi: https://www.sdplatform.com/Dergi/447/DSO-Tutun-Kontrolu-Cerceve-Sozlesmesi-ve-Turkiye.aspx
• Ergüder, T. (2018). Global tobacco epidemic and tobacco control. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 12(4), 301-306. doi:10.21763/tjfmpc.465777.
• Freudenberg, N. (2012). The manufacture of lifestyle: The role of corporations in unhealthy living. Journal of Public Health Policy, 33, 244-256. https://doi.org/10.1057/jphp.2011.60.
• Gilmore, A. B., Fooks, G., Drope, J., Bialous, S. A. and Jackson, R. R. (2015). Exposing and addressing tobacco industry conduct in low-income and middle-income countries. The Lancet, 385(9972), 1029-1043. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(15)60312-9.
• Hird, T., Gallagher, A., Evans-Reeves, K., Zatonski, M., Dance, S., Diethelm, P. A., Edwards, R. and Gilmore, A. (2022). Understanding the long-term policy influence strategies of the tobacco industry: two contemporary case studies. Tobacco Control, 31(2), 297-307. http://dx.doi.org/10.1136/tobaccocontrol-2021-057030.
• Jha, P. and Chaloupka, F. J. (2000). The economics of global tobacco control. Bmj, 321(7257), 358-361. https://doi.org/10.1136/bmj.321.7257.358.
• Kalkınma Bakanlığı, Sağlıklı Yaşam ve Bağımlılıkla Mücadele Çalışma Grubu (2018). 11. Kalkınma Planı, 2019-2023 (Yayın No: KB: 3024-ÖİK: 805). Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Saglikli-Yasam_ve_Bagimlilikla-Mucadele-Calisma-Grubu-Bagimlilikla-Mucadele-Alt-Calisma-Grubu-Raporu.pdf
• Kickbusch, I., Allen, L. and Franz, C. (2016). The commercial determinants of health. The Lancet Global Health, 4(12), e895-e896. https://doi.org/10.1016/S2214-109X(16)30217-0.
• Mathers, C. D. and Loncar, D. (2006). Projections of global mortality and burden of disease from 2002 to 2030. PLoS medicine, 3(11), e442. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.0030442.
• Mialon, M. (2020). An overview of the commercial determinants of health. Globalization and Health, 16, 1-7. https://doi.org/10.1186/s12992-020-00607-x
• Öz, E. (2023). Tütün kullanımı giderek artıyor: Sigara endüstrisi her 1 saniyede, 100 dolar kazanıyor. Erişim adresi: https://www.indyturk.com/node/581771/.
• Patay, D., Schram, A. and Friel, S. (2022). The role of causal ideas in the governance of commercial determinants of health. A qualitative study of tobacco control in the pacific. Social Science and Medicine, 314, 115481. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2022.115481.
• Rao, V. and Chaturvedi, P. (2010). Tobacco and health in India. Indian Journal of Cancer, 47 (Suppl 1), (3-8). doi:10.4103/0019-509X.64373.
• Sağlık Bakanlığı (2018a). 2019-2023 stratejik planı güncellenmiş versiyon (Yayın No: 1223). Erişim adresi: https://sgb.saglik.gov.tr/TR-61668/tc-saglik-bakanligi-2019-2023--stratejik-plani-guncellenmis-versiyonu.html.
• Sağlık Bakanlığı. (2018b). Tütün kontrolü strateji belgesi ve eylem planı (2018-2023). Erişim adresi: https://havanikoru.saglik.gov.tr/havanikoru/dosya/eylem_plani/ulusal-tutun-kontrol-programi-eylem-plani.pdf.
• Sigara ve Sağlık Ulusal Komitesi (2023). Sigara kaçakçılığını önlemek hayat kurtarır, Erişim adresi: http://www.ssuk.org.tr/content.php?haber_id=1454.
• TEPAV, TEPAV Tobacco Control Policy Research Team (2020). The economics of curbing smoking in Turkey:A scoping review supply, demand, health, and public policy aspects. Erişim adresi: https://www.tepav-he.org/files/1-626a7f723d7c9.pdf.
• The Tobacco Atlas (2023). Prevelance. Erişim adresi: https://tobaccoatlas.org/challenges/prevalence/.
• The Smoke Free Partnership (2012). Tütünün vergilendirilmesi ve yasa dışı ticaret. Erişim adresi: https://www.smokefreepartnership.eu/images/TobTaxy/SFP-KIT_TK_v1-turkish.pdf
• TÜİK (2023a). Türkiye sağlık araştırması. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Saglik-Arastirmasi-2022-49747.
• TÜİK (2023b). Bitkisel Üretim İstatistikleri, Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Bitkisel-Uretim-Istatistikleri-2022-45504.
• TÜİK (2023c). Kişi Başına Bölgesel Gayrisafi Yurt İçi Hasıla, Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Search/Search?text=gayri%20safi%20yurt%20i%C3%A7i%20has%C4%B1la.
• Türkiye Bankalar Birliği (2023). Tarım Sektörü Raporu, Erişim adresi: https://www.tbb.org.tr/Content/Upload/Dokuman/8960/Tarim_Sektor_Raporu_130723.pdf
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. (2008-2022). Tüketici fiyatları. Erişim adresi: https://www.tcmb.gov.tr.
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. (2018). Enflasyon Raporu, 2018-III, Erişim adresi: https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Yayinlar/Raporlar/Enflasyon+Raporu/2018/Enflasyon+Raporu+2018-III/
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. (2024). Enflasyon Raporu, 2024-I, Erişim adresi: https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Yayinlar/Raporlar/Enflasyon+Raporu/2024/Enflasyon+Raporu+2024+-+I
• Uğur, A. ve Kömürcüler, E. (2015). Türkiye’de sigaranın vergilendirilmesinin etkinliği. Suleyman Demirel University The Journal of Faculty of Economics and Administrative Sciences, 20(4), 327-346. Erişim adresi: https://iibfdergi.sdu.edu.tr/assets/uploads/sites/352/files/yil-2015-cilt-20-sayi-4-yazi17-18122015.pdf
• United Nations Secretary General (2017). Progress on the prevention and control of non-communicable diseases. Erişim adresi: https://www.drugsandalcohol.ie/29403/1/UN_Progress_on_the_prevention_and-control_of_non-communicable_diseases.pdf.
• Yang, G., Wang, Y., Wu, Y., Yang, J. and Wan, X. (2015). The road to effective tobacco control in China. The Lancet, 385(9972), 1019-1028. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(15)60174-X.
• World Health Organization. (2003). The world health report 2003: shaping the future. Erişim adresi: https://fctc.who.int/publications/i/item/9241591013
• World Health Organization. (2004a). Tobacco Industry and Corporate Social Responsibility... an Inherent Contradiction. https://escholarship.org/uc/item/6kf7q7v9
• World Health Organization. (2004b). WHO framework convention on tobacco control (Report No. SEA-Tobacco-6). South-East Asia, New Delhi: WHO Regional Office. Erişim adresi: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/206081/B3677.pdf
• World Health Organization. (2009), Tobacco industry interference with tobacco control. Erişim adresi: https://escholarship.org/uc/item/98w687x5.
• World Health Organization. (2013). Bulaşıcı olmayan hastalıkların önlenmesine ve kontrolüne ilişkin küresel eylem planı 2013-2020. Erişim adresi: https://ekutuphane.saglik.gov.tr/Yayin/544
• World Health Organization (2017). World No Tobacco Day 2017: Beating tobacco for health, prosperity, the environment and national development. Erişim adresi https://www.who.int/news-room/detail/30-05-2017-world-no-tobacco-day-2017-beating-tobacco-for-health-prosperity-the-environment-and-national-development.
• World Health Organization. (2019). WHO report on the global tobacco epidemic, 2019: offer help to quit tobacco use. Erişim adresi: https://www.who.int/publications/i/item/9789241516204
• World Health Organization. (2022a). Commercial determinants of health. Erişim adresi: https://www.who.int/health-topics/commercial-determinants-of-health#tab=tab_1
• World Health Organization. (2022b). The Global Health Observatory. Erişim adresi: https://www.who.int/data/gho/data/indicators/indicator-details/GHO/gho-tobacco-control-raise-taxes-retail-price-for-a-pack-of-20-cigarettes.
• World Health Organization. (2022c), The Global Health Observatory. Erişim adresi: https://www.who.int/data/gho/data/indicators/indicator-details/GHO/gho-tobacco-control-raise-taxes-national-taxes-pack-of-20.
• World Health Organization. (2023a). Tobacco. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tobacco.
• World Health Organization. (2023b). WHO report on the global tobacco epidemic, 2023: protect people from tobacco smoke. Erişim adresi: https://www.who.int/publications/i/item/9789240077164.
• World Health Organization. (2023c). Global progress report on implementation of the WHO framework convention on tobacco control. Erişim Adresi: https://fctc.who.int/publications/m/item/2023-global-progress-report
• World Health Organization. (2023d), The Global Health Observatory. Erişim adresi: https://www.who.int/data/gho/data/themes/topics/raise-taxes-on-tobacco.
• World Health Organization (2023e). Tobacco affordability. Erişim adresi: https://www.who.int/data/gho/indicator-metadata-regis try/imr-details/4613.
• World Health Organization (2024). Most sold brand of cigarettes: National taxes and retail price for a pack of 20 cigarettes. Erişim adresi: https://www.who.int/data/gho/data/indicators/indicator-details/GHO/gho-tobacco-control-raise-taxes-national-taxes-pack-of-20.