Türkiye’de Çevre Vergilerinin Yargıtay ve Danıştay Kararları Çerçevesinde Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 4, 1835 - 1864, 23.12.2024

Alper Kara , Onur Eroğlu

https://doi.org/10.18037/ausbd.1506652

Öz

Çevre, küresel kamusal mal olarak kabul edilmektedir. Çevrede oluşacak kirliliğin ve zararın giderilmesi için ortaya atılan etkili politikalardan biri vergi politikasıdır. Bu politika içerisinde yer alan araçlardan biri de çevre vergileridir. Bu çalışma çevre vergilerinin genel bilgisi, kuramsal çerçevesi, uygulaması ve hukuki önemini içeren bir çalışmadır. Bu çalışmada çevresel vergilerin mahkeme kararları eşliğinde incelenip analiz edilmesi ve yaşanan uyuşmazlıkların tespit edilip bu uyuşmazlıkların çözülmesi için öneriler sunulması amaçlanmaktadır. Çalışmada nitel yöntem araştırma metodolojisi ve doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Bu bağlamda Danıştay ve Yargıtay’a ait çevre vergileri ile ilgili 30 adet dava incelenmiştir. Bu davalarda mükerrer vergileme, sebepsiz zenginleşme, vergi miktarında hata, vergileme ilkelerine aykırı olma konularında uyuşmazlıklar yaşandığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mali Hukuk, Çevre, Küresel Kamusal Mal, Çevre Politikası, Çevre Vergileri, Çevresel Vergi Uyuşmazlıkları

Evaluation of Environmental Taxes in Turkey Within the Framework of the Supreme Court and Council of State Decisions

Öz

The environment is considered a global public good. One of the effective policies put forward to eliminate pollution and damage to the environment is tax policy. One of the tools included in this policy is environmental taxes. This study is a study that includes general knowledge, theoretical framework, application and legal importance of environmental taxes. In this study, it is aimed to examine and analyze environmental taxes in the light of court decisions, to identify the disputes and to offer suggestions for resolving these disputes. Qualitative method research methodology and document analysis method were used in the study. In this context, 30 cases regarding environmental taxes belonging to the Council of State and the Supreme Court were examined. In these cases, it was determined that there were disputes regarding double taxation, unjust enrichment, error in tax amount, and violation of taxation principles.

Anahtar Kelimeler

Financial Law, Environment, Global Public Good, Environmental Policy, Environmental Taxes, Environmental Tax Disputes

Kaynakça

• Acuner, S. (2014). Katı atık ve atıksu bedelinin hukuki niteliği ve Anayasa Mahkemesi kararları ışığında değerlendirilmesi. Türk İdare Dergisi, (478), 131-166. Erişim adresi: http://www.tid.gov.tr/kurumlar/tid.gov.tr/tum-sayilar(2)/2001-2025/2014/Haziran/Kati-Atik-ve-Atik-Su-Bedelinin-Hukuki-Niteligi.pdf
• Ağacan, İ. (2014). Çevre kirliliği sorunları ile mücadelelerde Türkiye'de uygulanan çevre vergileri ve çevre vergisi bilinci (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://acikerisim.sakarya.edu.tr/handle/20.500.12619/91397
• Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik. (2010, 27 Ekim). Resmi Gazete (Sayı: 27742). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/10/20101027-7.htm
• Aydın, M. ve Deniz, K. (2017). Atık yönetiminde vergi politikasının rolü: Türkiye değerlendirmesi. Yönetim Bilimleri Dergisi, 15(30), 435-461. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/comuybd/issue/36994/534515
• Aydın, N. ve Göze Kaya, D. (2022). Çevre sorunları ve çözüm arayışları. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 14(2), 197-215. doi: 10.55978/sobiadsbd.1151340
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388. doi: 10.31592/aeusbed.598299
• Belediye Gelirleri Kanunu. (1981, 29 Mayıs). Resmi Gazete (Sayı: 17354). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17354.pdf
• Belediye Kanunu. (2005, 13 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 25874). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/20050713-6.htm
• Bilgin, S. ve Orkunoğlu, I. F. (2010). Fiskal ve ekstrafiskal amaçlar bağlamında 1970'lerden günümüze çevre vergileri. Gazi Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(1), 77-108. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/gaziuiibfd/issue/28323/300977
• Bowen, G. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. doi: 10.3316/QRJ0902027
• Boz, S. S. (2023). İçtihat temelinde çevre davalarında menfaat ihlali. Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6(2), 881-927. doi: 10.51120/NEUHFD.2023.104
• Büyükşehir Belediyesi Kanunu. (2004, 23 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 25531). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/07/20040723.htm#1
• Creswell, J. (2017). Araştırma deseni nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları (3. bs.). S. Demir (Çev.). Ankara: Eğiten Kitap.
• Çataloluk, C. (2014). Çevre sorunlarının önlenmesinde vergi politikası. Turkish Studies, 9(8), 21-34. doi: 10.7827/TurkishStudies.7200
• Çelikkaya, A. (2011). Avrupa Birliği üyesi ülkelerde çevre vergisi reformları ve Türkiye'deki durumun değerlendirilmesi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 97-120. Erişim adresi: https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/114880/
• Çevre Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2018, 10 Aralık). Resmi Gazete (Sayı: 30621). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/12/20181210-4.htm
• Çevre Kanunu. (1983, 11 Ağustos). Resmi Gazete (Sayı: 18132). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18132.pdf
• Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2006, 13 Mayıs). Resmi Gazete (Sayı: 26167). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/05/20060513-1.htm
• Demir, E. (2019). Bilimsel araştırma paradigmaları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 1-17. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/profile/Ergul-Demir/publication/331223767
• Demir, E. ve Yalçın, H. (2014). Türkiye'de çevre eğitimi. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 7(2), 7-18. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/derleme/issue/35093/389303
• Dijital Hizmet Vergisi ile Bazı Kanunlarda ve 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. (2019, 7 Aralık). Resmi Gazete (Sayı: 30971). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/12/20191207-1.htm
• Doğan, M. (2017). Turizm ve şehir vergisi: Kuramsal bir analiz ve Türkiye üzerine öneriler. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 28(2), 269-280. doi: 10.17123/atad.362583
• Erdoğan, G. (2008). Çevre politikalarının ulusal ve uluslararası hukuk açısından değerlendirilmesi ve çevre sorunları. İzmir Barosu Dergisi, 73(2), 2-49. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/258363583
• Erhürman, T. (2011). Çevre davalarında menfaat ihlali: Danıştay ve KKTC Yüksek İdare Mahkemesi kararları üzerine karşılaştırmalı bir inceleme. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 60(3), 447-484. doi: 10.1501/Hukfak_0000001635
• Ertekin, Ş. ve Dam, M. (2020). Türkiye'de çevre çergilerinin çevresel etkileri üzerine bir değerlendirme. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 15, 66-87. doi: 10.19168/jyasar.655644
• Gider Vergileri Kanunu. (1956, 23 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 9362). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/9362.pdf
• Gül, E. ve Ekinci, A. (2015). Çevresel düzenlemelerin dış ticaret ve rekabet gücü üzerine etkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (7), 1-11. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/dpusbe/issue/4749/65223
• Güven, A. ve Bozdoğan , D. (2018). Küresel bir kamu malı olarak çevre ve Türkiye'de küresel çevre politikası araçlarından vergilerin etkinliğinin değerlendirilmesi. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13(1), 1-18. doi: 10.19129/sbad.342
• İnan, M. (2018). Kamu ekonomisi ve dışsallıkların içselleştirilmesi. Econharran, 2(2), 76-107. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/econharran/issue/38815/451295
• İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun. (1981, 23 Kasım). Resmi Gazete (Sayı: 17523). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17523.pdf
• Kayaer, M. (2023). Bir çevre koruma aracı olarak çevresel vergilerin, sübvansiyon ve teşviklerin ve dış yardımların kullanılması. Azerbaycanın Vergi Jurnalı, 129-142. Erişim adresi: https://acikerisim.bartin.edu.tr/bitstream/handle/11772/6624/
• Kaypak, Ş. (2013). Çevre sorunlarının çözümünde küresel çevre politikaları. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (31), 17-34. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/musbed/issue/23292/248569
• Kete, H., Aydın, M. S. ve Kaya, H. (2017). Çevre sorunları ile mücadelede maliye politikaları. Journal of Life Economics, 4(2), 167-190. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/310513
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1156348
• Küçükkaya, A. (2008). Avrupa Birliği ortak çevre politikası çerçevesinde çevre vergileri ve Türkiye için bir değerlendirme (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=sAGTEOSbhENux6IVpAQdoQ&no=cA4cfVOONd3u56RNfODP9g
• McConville, M. ve Chui, H. (2007). Research methods for law. Erişim adresi: http://ndl.ethernet.edu.et/bitstream/123456789/26898/1/64.pdf
• Morgan, D. (1996). Focus groups as qualitative research (Cilt 16). Erişim adresi: https://www.kth.se/social/upload/6566/Morgan.pdf
• Neuman, L. (2006). Toplumsal araştırma yöntemleri nitel ve nicel yaklaşımlar. Ankara: Yayınodası
• Ortaç, F. R. (2004). Global kamu malları ve finansmanı (1. bs.). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Özbilgi, F. (2020). Piyasa başarısızlıklarından dışsallıklar ve çözüm yollarına ilişkin değerlendirmeler. Anadolu Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, 2(1), 70-90. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/aujfe/issue/54346/738132
• Özel Tüketim Vergisi Kanunu. (2002, 12 Haziran). Resmi Gazete (Sayı: 24783). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2002/06/20020612.htm#1
• Öztürk, E. (2015). Yargıtay kararlarında çevre (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/118938/yokAcikBilim_10092628.pdf
• Protokol, K. (1997). Kyoto protokolü. UNFCCC web sitesinden erişilen adres: https://www.statistiques.developpement-durable.gouv.fr/sites/default/files/2018-10/ENG5%20REPERES%202010%20ENG-Partie%205.pdf
• Protokol, M. (1987). Ozon tabakasını incelten maddelere ilişkin Montreal protokolü. UNEP web sitesinden erişilen adres: https://ozone.unep.org/system/files/documents/OEWG-45-5-Add-1E.pdf
• Satır Reyhan, A. (2014). Çevre ekonomisinde çevre vergileri uygulamaları. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 110-120. doi: 10.17218/husbed.91271
• Savaşan, F. (2020). Kamu ekonomisi. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Sezer, Ö. ve Dökmen, G. (2018). Kirleten öder ilkesi çerçevesinde Türkiye'de çevre vergileri ve negatif dışsallıklar sorunu. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (57), 163-181. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/525630
• Şentürk, S. H., Eser, L. Y. ve Polat, S. (2015). Evsel katı atıkların vergilendirilmesi: Türkiye'de çevre temizlik vergisine fayda ilkesi çerçevesinde eleştirel bir bakış. Maliye Dergisi, (169), 1-20. Erişim adresi: https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/169-01.pdf
• Tabiloğlu, D. (2022). Çevre sorunları ile mücadelede çevreyi korumaya yönelik maliye politikalarının etkinliği (Doktora Tezi). Erişim adresi: https://acikerisim.sakarya.edu.tr/bitstream/handle/20.500.12619/100676/T10241.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Tunç, M. ve Yıldız, B. (2024). Türkiye'de atık yönetiminde uygulanan mali tedbirlerin analizi. The Journal Of International Scientific Researches, 9(1), 14-34. doi: 10.23834/isrjournal.1381831
• Turna , F. (2022). Plastik poşet vergisi: Gerçekten etkili mi? S. İpek, C. Kılıç ve S. S. Tan (Ed.), Sosyal Bilimlerde Güncel Araştırmalar II (s. 248-262) içinde. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/363924830
• Tursun, D. D. (2010). Danıştay kararlarında çevre ve çevre hakkı (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/669782/yokAcikBilim_380691.pdf?sequence=-1&isAllowed=y
• Türk Borçlar Kanunu. (2011, 4 Şubat). Resmi Gazete (Sayı: 27836). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/02/20110204-1.htm
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. (1982, 9 Kasım). Resmi Gazete (Sayı: 17863 (Mükerrer)). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17863_1.pdf
• Tütüncü, S. İ. (2012). Çevre vergileri ve uluslararası standartlara uyum açısından Türkiye değerlendirmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://avesis.deu.edu.tr/dosya?id=40fd5c69-8eff-4c3c-88e3-5f97eabd8c25
• Uçar, O. ve Bağrıaçık, E. (2021). Türkiye'de konaklama vergisi: Ulusal düzeyde uygulanması üzerine eleştirel bir yaklaşım. Çukurova Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(2), 347-361. doi: 10.51945/cuiibfd.996325
• Vergi Usul Kanunu. (1961, 10 Ocak). Resmi Gazete (Sayı: 10703). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10703.pdf
• Yapıcı, F. ve Tüğen, K. (2019). Sürdürülebilir kalkınma politikası çerçevesinde Türkiye'de çevreci vergiler. İzmir YMMO Dergisi, 1(1), 25-37. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/818672
• Yegen, B. (2020). Atıksu bedel ve tarifelerinde yaşanan uyuşmazlıkların örnek yargı kararları eşliğinde incelenmesi. Legal Mali Hukuk Dergisi, 16(184), 899-918. Erişim adresi: https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/383399
• Yeniçeri, H. (2020). Çevrenin korunmasına yönelik toplumsal duyarlılığın oluşturulmasında vergilerin rolü. Z. Gölen, Y. A. Unvan ve S. Özer (Ed.), İktisadi ve İdari Bilimlerde Akademik Çalışmalar içinde (s. 211-229). Erişim adresi: https://www.researchgate.net/profile/Cevdet-Kizil/publication/339915592