Neo-Liberal Mekansal Politikaları Mega Projeler Bağlamında Yeniden Düşünmek: Kanal İstanbul Örneği

Year 2025, Volume: 80 Issue: 2, 305 - 326, 17.06.2025

Ruşen Keleş , Gizem Ulusoy , Parla Güneş

https://doi.org/10.33630/ausbf.1575067

Abstract

Kanal İstanbul örneği, hızla büyüyen kentlerde neoliberal mekânsal politikaların kentsel gelişimi üzerindeki etkisini araştırmak için önemli bir alan sunmaktadır. Kanal İstanbul’un gelişiminde rol oynayan neoliberal politikalar ele alınarak, kentsel yaşam üzerindeki potansiyel etkilerinin belirlenmesi amacıyla, Tümevarımsal Tematik Analiz ve Karşılaştırmalı Vaka Analizi yöntemleri kullanılmıştır. Tümevarımsal Tematik Analiz kapsamında, Kanal İstanbul’un ekonomik, sosyal ve çevresel etkileri üzerine toplanan ikincil veriler belirli temalar etrafında gruplandırılarak analiz edilmiş; ekonomik, sosyal, çevresel ve mekânsal boyutlar temel alınarak belirlenen kriterler doğrultusunda projeler tablolaştırılmıştır. Çalışma, Kanal İstanbul örneği üzerinden neoliberalizmin kentsel gelişimi nasıl şekillendirdiğine dair gelecekteki araştırmalara ışık tutacak ve alternatif kalkınma modellerinin etkinliğini ortaya koyarak sürdürülebilir çözümler geliştirilmesine katkıda bulunabilecektir.

Keywords

Neoliberalizm , Kent Ekonomisi , Kent Politikası , Mega Proje , Uluslararası yatırımlar

Rethinking Neoliberal Spatial Policies in the Context of Mega Projects: The Case of Kanal Istanbul

Abstract

Neoliberalism has been intensively discussed in recent years within the context of globalization, urban development, and spatial policies. The Kanal Istanbul example provides an important area for examining how neoliberal spatial policies shape urban development in rapidly growing cities. However, there is a lack of in-depth analysis specifically focused on Kanal Istanbul. This study aims to analyze the neoliberal policies influencing the development of Kanal Istanbul and to identify their potential effects on urban life. Understanding the role of neoliberal policies in urban transformation processes is critical for grasping their impacts in metropolises like Istanbul.Kanal Istanbul aims to promote economic growth, create new residential areas, and balance urban density. However, these goals raise concerns about environmental sustainability and social justice. The project highlights the negative effects on natural ecosystems and the potential to deepen socio-economic inequalities, reflecting the adverse implications of neoliberal policies on urban development. The study analyzes the impacts of neoliberal policies on urban life, emphasizing the importance of a comprehensive evaluation of environmental, legal, and social dimensions. It also advocates for the necessity of alternative development models for sustainable urban transformation. In conclusion, examining how neoliberalism shapes urban development through the Kanal Istanbul example will shed light on future research and contribute to identifying effective alternative development models, ultimately aiding in the development of sustainable solutions.

Keywords

Neoliberalism , Urban Economics , Urban Politics , Urban Sociology , Mega Project

References

• Aalbers, M. B. (2016). The financialization of housing. Routledge.
• Acar, E. (2017). Neoliberalizm ve sosyal refah devleti ekseninde üçüncü yol yaklaşımı. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(1), 248–263.
• Akalın, M. (2016). Sosyal konutların Türkiye’nin konut politikaları içerisindeki yeri ve TOKİ’nin sosyal konut uygulamaları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(1), 107–123.
• Akkaya, M. A. (2015). Kanal İstanbul projesi Karadeniz kıyısındaki devletlerle olan ilişkilerimize etkisi ve Montrö Sözleşmesi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5(12), 242–262.
• Aksu, B., & Tutar, C. (2021). Neoliberal toplumsal dinamikler ekseninde kentsel mekânların kurgusu: Karaköy örneği. Etkileşim Dergisi, (8), 108–131.
• Alada, A., Gürpınar, E., & Budak, S. (1972). Rio Konferansı üzerine düşünceler. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (3–4–5).
• Anonim. (2020). T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü. Kanal İstanbul Projesi (kıyı yapıları [yat limanları, konteyner limanları ve lojistik merkezler], denizden alan kazanımı, dip taraması, beton santralleri dâhil) çevresel etki değerlendirmesi raporu.
• Anonim. (2024). T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı. 2024–2028 Stratejik Planı Ek-1. https://www.uab.gov.tr/uploads/pages/stratejik-yonetim/uab-2024-2028-nihai-stratejikplani-5-1-2024.pdf
• Anonim. (2025a). Kanal İstanbul erişim sitesi. https://www.kanalistanbul.gov.tr/tr/
• Anonim. (2025b). T.C. İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul Planlama Ajansı. Kanal İstanbul Bilgilendirme Toplantısı Raporu. https://kanal.istanbul/wp-content/uploads/2025/02/KANAL-ISTANBUL-BILGILENDIRME-RAPORU-2025.pdf
• Aykul, Ö. (2018). Ekolojik hukuk ve uluslararası hukuk açısından Türk Boğazları, Marmara ve Kanal İstanbul. Seçkin Yayıncılık.
• Bahçeci, H. I. (2017). Neoliberalizmin kentsel mekândaki tezahürü olarak kentsel dönüşüm. Journal of International Management, Educational and Economics Perspectives, 5(1), 36–47.
• Bal, E., & Akyol, A. D. (2019). İzmir’de neoliberal kentleşme eğilimleri kapsamında lüks konut üretiminde yeni yaklaşımlar: Folkart konut projeleri. Planlama Dergisi, 26(1), 65–80.
• Bartu Candan, A., & Kolluoğlu, B. (2008). Emerging spaces of neoliberalism: A gated town and a public housing project in İstanbul. New Perspectives on Turkey, 39, 5–46.
• Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101.
• Brenner, N., & Theodore, N. (2002). Cities and the geographies of actually existing neoliberalism. Antipode, 34(3), 349–379.
• Bülbül, B., & Türkün, A. (2019). Social mixed policy in the transformation of low-income housing areas: The case of Fikirtepe. Megaron Dergisi, 14(1), 192–202.
• Can, A. (2013). Neo-liberal urban politics in the historical environment of İstanbul: The issue of gentrification. Planlama Dergisi, 23(2), 95–104.
• Çakır, E. (2023). Yüzyılda kentsel dönüşüm ve yeni eğilimler. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 7(18), 118–144.
• Çarıkçı, Ç. (2014). Büyük yatırım projelerinin ekonomi politiği ve kentin dönüşümü: İstanbul deneyimleri [Unpublished doctoral dissertation, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı].
• Dağ, M., & Çelik, M. (2018). Yatırım teşvikleri nedir? Kavram ve kapsamı üzerine bir değerlendirme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 863–875.
• Dalbay, S. (2019). Liberal politikalardan neoliberal politikalara sosyal devlet dönüşümü. Akademik Bakış Dergisi, (74), 46–68.
• Demirtaş-Milz, N. (2015). Neoliberal kent Dubai: Uluslararası göç politikaları, kentsel kapanmalar ve genç Filipinli göçmenlerin durumu. İdealkent Dergisi, 6(15), 40–65.
• Doğan, H. H. (2015). Yerel yönetimlerin kentsel dönüşüm uygulamaları sürecine halkın katılımı. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 505–543.
• Doğan, M., & Sertkaya Doğan, Ö. (2022). Türkiye’nin jeopolitiği. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 5(2), 320–339.
• Eraydın, A., & Taşan-Kok, T. (2017). Resilience thinking in urban planning. Springer.
• Erdönmez, E., & Akı, A. (2005). Açık kamusal kent mekanlarının toplum ilişkilerindeki etkileri. Megaron Dergisi, 1(1), 67–87.
• Erman, T. (2015). Neoliberal kent projeleri ve konut politikalarının göçmen mahalle ve yaşamlarına etkisi: Göç çalışmalarına yeni bir araştırma gündemi denemesi. İdealkent Dergisi, 6(15), 198–213.
• Ertaş, M., & Bayındır, Ö. (2020). Sürdürülebilir kentsel dönüşüm. Türkiye Arazi Yönetim Dergisi, 2(1), 1–9.
• Fidan, A. (2015). Kanal İstanbul projesi ve çılgın İstanbul uydukent projesi üzerine bütünleşik FÜTZ analizi. Kent Akademisi Dergisi, 8(2), 53–62.
• García-Lamarca, M., & Kaika, M. (2016). ‘Mortgaged lives’: The biopolitics of debt and housing financialization. Transactions of the Institute of British Geographers, 41(3), 313–327.
• Gediz Oral, B., & Arpazlı Fazlılar, T. (2019). Neoliberalizm ve yerel yönetişim bağlamında kamu-özel sektör işbirliklerinin yerel girişimcilik üzerine etkileri. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 26(3), 769–782.
• Gökten, K. (2015). Piyasa reformu ve yeni kent yoksulluğu: Çin kentlerinin yeniden yapılan(dırıl)masının ekonomi politiği. İdealkent Dergisi, 16, 71–106.
• Guest, G., MacQueen, K. M., & Namey, E. E. (2012). Applied thematic analysis. SAGE Publications.
• Gül Kır, S., & Kösekahyaoğlu, L. (2023). Kamu-özel sektör ortaklığı. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(2), 574–596.
• Günay, Z. (2010). Neoliberal kentleşme dinamikleri çerçevesinde tarihi çevrenin sürdürülebilirliği: Sürdürülebilir kentsel koruma modeli [Unpublished doctoral dissertation, İstanbul Teknik Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlaması Anabilim Dalı].
• Gürbüz, H., Koca, B., & Altınoluk, D. (2023). Türkiye’de neoliberal konut politikaları: Gaziantep örneği. Kent Akademisi, 16(1), 122–137.
• Güzey, Ö. (2012). Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamaları: Neo-liberal kent politikaları, yeni kentsel aktörler ve gecekondu alanları. İdealkent Dergisi, 3(7), 64–83.
• Harvey, D. (2003). The new imperialism. Oxford University Press.
• Harvey, D. (2005). A brief history of neoliberalism. Oxford University Press.
• Harvey, D. (2007). Neoliberalism as creative destruction. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 610(1), 21–44.
• Harvey, D. (2013). Asi şehirler: Şehir hakkından kentsel devrime doğru. Sosyoloji Konferansları, 54, 353–359.
• He, S., & Wu, F. (2009). China’s emerging neoliberal urbanism: Perspectives from urban redevelopment. Antipode, 41(2), 282–304.
• Hidalgo, D., Rodrigo, S. R., Luis, D., & Link, F. (2018). New neoliberal public housing policies: Between centrality discourse and peripheralization practices in Santiago, Chile. Housing Studies, 34(3), 489–518. https://doi.org/10.1080/02673037.2018.1458287
• İşler, İ., & Karayılmazlar, E. (2019). Kamu yatırım projelerinde fayda-maliyet analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 35, 65–82.
• Kain, E., & Asal, U. Y. (2023). NATO ve Rusya Federasyonu’nun yeni mücadele alanı: Karadeniz’in jeopolitiği. İstanbul Ticaret Üniversitesi Dış Ticaret Dergisi, 1(4), 11–135.
• Kanal İstanbul. (n.d.). Kanal İstanbul’un toplam maliyeti. https://www.kanalistanbul.gov.tr/tr/hersey/kanal-istanbulun-toplam-maliyeti
• Karaaslan, A., & Tuncer, G. (2010). Uluslararası rekabet gücünün artırılmasında temel devlet politikaları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 23–45.
• Karadağ, A., & Durukan, Z. (2022). Neoliberal kentleşmenin mekânsal yansıması olarak güvenlikli siteler ve Türkiye. Ege Coğrafya Dergisi, 31(1), 207–220.
• Karataş, İ. A. (2021). Kanal İstanbul projesinin Türk lojistik sektörüne olası etkileri. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 145–169.
• Kaya, H. E. (2009). Kentsel dönüşüm projeleri ve halk katılımı. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 3(6–7), 203–216.
• Kaya, S. (2022). Türk Boğazları’nda uygulanan geçiş rejimi ve güncel sorunlar: Montrö Türk Boğazları Sözleşmesi’nin feshi halinde ortaya çıkabilecek sorunlara ve Kanal İstanbul projesi’ne ilişkin tartışmalar [Unpublished master’s thesis, Maltepe Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler].
• Keleş, R. (2000). Kent ve çevre değerleri bağlamında kamu yararı kavramı. In Cevat Geray’a Armağan (pp. 563–574). Mülkiyeliler Birliği Yayınları.
• Kızılay, E., & Zorlu, F. (2020). Türkiye’deki mega projeler-mekânsal planlama gerilimi. Eskiz: Şehir ve Bölge Planlama Dergisi, 2(2), 40–58.
• Koç, V. (2023). Küresel kentsel gelişimin çevresel etkileri üzerine bir inceleme. Journal of Emerging Economies and Policy, 8(1), 421–433.
• Kutluk, E. (2018). İstanbul Boğazı’ndan geçen gemilerin oluşturduğu trafik yükünün çevresel etkileri: Ro-Ro gemileri özelinde bir inceleme. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 6(1), 285–310.
• Küçük, B., & Gülersoy, N. Z. (2021). Kanal İstanbul projesinin ekolojik etkileri üzerine değerlendirme. İstanbul Teknik Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Dergisi, 29(2), 45–67.
• Lefebvre, H. (1991). The production of space. Blackwell Publishing.
• OECD. (2006). Competitive cities in the global economy. OECD Territorial Reviews.
• Öğüt, S. (2014). Kanal İstanbul projesi’nin uluslararası hukuk açısından değerlendirilmesi. Uluslararası Hukuk ve Politika, 10(38), 119–153.
• Öktem, B. (2020). Neoliberal urbanism and the increasing financialization of housing markets in Turkey. Urban Studies, 57(4), 823–840.
• Özalp, N. Y., & Sönmez, Ö. S. (2022). Havalimanlarının kent makroformuna etkisi: Yeni İstanbul Havalimanı. İstanbul Ticaret Üniversitesi Teknoloji ve Uygulamalı Bilimler Dergisi, 4(2), 205–226.
• Özalp, S. (2017). İstanbul’da neoliberal kentleşme dinamikleri, kamu yararı ve kentsel rejim analizi [Unpublished doctoral dissertation, İstanbul Teknik Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlaması Anabilim Dalı].
• Özkan, R. (2019). Göç olgusu ve toplumsal yapıya etkisi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(7), 127–145.
• Pazarcı, H. (2005). Uluslararası hukuk (Gözden geçirilmiş 3. baskı). Turhan Kitabevi.
• Penbecioğlu, M. (2013). Büyük ölçekli kentsel projeler, mekânın üretimi ve neo-liberal hegemonya: İzmir örneğinde karşılaştırmalı bir araştırma. Megaron Dergisi, 8(2), 97–114.
• Radcliffe, S. A. (2005). Neoliberalism as we know it, but not in conditions of its own choosing: A commentary. Environment and Planning A: Economy and Space, 37(2), 323–329.
• Rolnik, R. (2013). Late neoliberalism: The financialization of homeownership and housing rights. International Journal of Urban and Regional Research, 37(3), 1058–1066.
• Sassen, S. (2014). Expulsions: Brutality and complexity in the global economy. Harvard University Press.
• Sınmaz, S. (2023). Büyük ölçekli kentsel gelişme projeleri. Kırklareli Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2(1), 87–96.
• Smith, N. (2002). New globalism, new urbanism, gentrification as global urban strategy. Antipode, 34(3), 427–450.
• Sürücü, R., & Çakır Kıasıf, G. (2022). İstanbul’un kuzeybatı yönündeki büyüme sürecinin sürdürülebilirlik performansına ilişkin algı analizi. Kent Akademisi Dergisi, 15(2), 681–706.
• Şengün, H. (2015). Türkiye’de çevre yönetimi ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığının uygulamaları. Strategic Public Management Journal (SPMJ), 1, 109–130.
• TÜBİTAK-MAM. (2019). Kanal İstanbul Projesi’nin çevresel etkileri üzerine bilimsel değerlendirme raporu. TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi.
• TÜİK. (2024). Devlet hesapları 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Devlet-Hesaplari-2023-53465&utm_source=chatgpt.com
• Uzun, C. N. (2018). Urban transformation projects and social displacement in Turkey. Housing Studies, 33(8), 1231–1256.
• Watt, P. (2013). ‘It’s not for us’: Regeneration, the 2012 Olympics and the gentrification of East London. City, 17(1), 99–118.
• WWF-Türkiye. (2018). Ya Kanal Ya İstanbul: Kanal İstanbul Projesi’nin ekolojik, sosyal ve ekonomik değerlendirmesi raporu. WWF-Türkiye.
• Yener Metin, S. N. (2020). Kamusal mekân kalitesinin sağlanmasında kentsel tasarım araçlarının rolü [Unpublished master’s thesis, Bursa Uludağ Üniversitesi, Mimarlık Anabilim Dalı].
• Yıldız, N. (2008). Neoliberal küreselleşme ve eğitim. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 11, 13–32.
• Yiğit, G. (2011). Kentsel yenileme ve İstanbul: Tarlabaşı örneği [Unpublished master’s thesis, Marmara Üniversitesi, Mahalli İdareler ve Yerinden Yönetim Bilim Dalı].
• Yolcu, M. Ö., & Olcar, C. (2023). Sosyal ayrışmanın kentsel mekâna yansıması: Amasya’da üç kentsel odak. Inonu University Journal of Art and Design, 13(1), 87–102.
• Yontar, İ., & Çağlıcan, S. (2019). Kentsel sürdürülebilirlikte toplumsal dayanışma ve bütünleşme kültürü: İzmir üzerine bir araştırma. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(2), 290–322.