RESMİ KALKINMA YARDIMLARI YAPILACAK ÜLKELERİN ÖNCELİKLENDİRİLMESİNDE BULANIK AHP VE BULANIK MOORA YÖNTEMLERİNİN UYGULANMASI: BALKANLAR VE DOĞU AVRUPA ÜLKELERİ ÖRNEĞİ

Year 2022, Issue: 61, 111 - 138, 20.12.2022

Ömer Faruk Baykoç , Alper Eren

Abstract

Son yıllarda ülkemizin KY alanında yükselen donör olarak gösterilmesi ve ülkemizin birçok gelişmiş ülkenin üzerinde harcamalar yapması bu konunun önemini göstermektedir. Ayrıca, ülkemizin yaptığı harcamaların GSMH’ye oranına bakıldığında dünyada pek çok gelişmiş ülkeyi geride bırakmış olması da bu konunun bir diğer önemli göstergesidir. Bu çalışmanın en temel amacı, TİKA tarafından KY’nin uygulandığı 11 ülkenin öncelik durumlarının tespit edilmesidir. Bu kapsamda, öncelikle TİKA Uzmanları arasında bir bilgi toplama aracıyla veriler toplanmış, yapılan hesaplamalardan sonra buradan elde edilen sonuçlar bulanık AHP yöntemine aktarılmış ve kriterlerin önem oranları belirlenmiştir. Ardından bu sonuçların aktarılması ile Bulanık MOORA yöntemi esas alınarak yapılan hesaplamalar sonucunda da bu 11 ülkenin KY’nin uygulanması açısından öncelik durumları ortaya konulmuştur. Tespit edilen sonuçlara göre en önemli kriterin ilgili ülkede bulunan hastane sayısı olduğu ve en öncelikli ülkenin de Kosova olduğu gösterilmiştir. Sonuç olarak, çalışmada ilk aşama olan kriterlerin önceliğini ortaya çıkaran Bulanık AHP’de kullanılan veriler uzmanların görüşüne göre çıkartıldığı ve daha sonra alternatiflerin belirlenmesinde kullanılan Bulanık MOORA yönteminde de bu veriler kullanıldığından dolayı alanında ne kadar uzman kişiler seçilirse çalışmada tespit edilecek sonuçlar da o derecede gerçekçi olur.

Keywords

Bulanık AHP, Bulanık MOORA, Resmi kalkınma yardımları, kalkınma yardımları, kalkınma işbirliği, TİKA, Balkanlar ve Doğu Avrupa

References

• Kasay, Y. (2015). Resmi Kalkınma Yardımları ve Türkiye Uygulaması, Hazine Uzmanlığı Yeterlik Tezi, Hazine ve Maliye Bakanlığı, Ankara, s. 17.
• Thorbecke, E. and Charumilind, C. (2002). Economic Inequality and Its Socioeconomic Impact. World Development, 30(9), pp. 1477-1495.
• Üçkuş, Ö. ve Kendirci, B., (2012) Teoriden Uygulamaya Dış Yardım. Sayıştay Dergisi, 86, ss. 55-77.
• Fuhrer, H., (1996). The Story of Development Assistance: A History of the Development Assistance Committee and the Development Co-operation Directorate in Dates, Names and Figures, Paris: OECD.
• Öztürk, H. ve Öztürk, S. (2012). Türkiye’nin Dış Yardım Serüveni: Sorunlar ve Öneriler, BİLGE SAM Yayınları Rapor, (54), s. 18.
• Birtek, N. (1996). Türkiye’nin Dış Yardımları ve Yönetimi, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara.
• Bali, Ö. ve Gencer, C. (2005). AHP, Bulanik Ahp ve Bulanık Mantık’la Kara Harp Okuluna Öğretim Elemani Seçimi, Savunma Bilimleri Dergisi, 4(1), ss. 24-43.
• Chan, F. T. and Kumar, N. (2007). Global Supplier Development Considering Risk Factors Using Fuzzy Extended Ahp-Based Approach. Omega, 35(4), pp. 417-431.
• Dağdeviren, M. (2007). Bulanık Analitik Hiyerarşi Prosesi İle Personel Seçimi ve Bir Uygulama. Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 22(4), ss. 791-799.
• Kazançoğlu, Y. ve Ada, E. (2010). Perakende Sektöründe Tedarikçi Seçiminin Bulanık AHP ile Gerçekleştirilmesi. Savunma Bilimleri Dergisi, 9(1), ss. 29-52.
• A. Balezentis, T. Balezentis and A. Misiunas. (2012). An Integrated Assessment Of Lithuanian Economic Sectors Based On Financial Ratios And Fuzzy Mcdm Methods, Technological and Economic Development of Economy, 18(1), pp. 34-53.
• D. Stanujkic, N. Magdalinovic, R. Jovanovic and S. Stojanovic. (2012). An Objective Multi-C riteria Approach To Optimization Using MOORA Method And Interval Grey Numbers, Technological and Economic Development of Economy, 18(2), pp. 331-363.
• H. Uygurtürk. (2015). Bankaların İnternet Şubelerinin Bulanık MOORA Yöntemi İle Değerlen dirilmesi, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 11(25), ss. 115-128.
• Uluköy, M. ve Vatansever, K. “Kurumsal Kaynak Planlamasi Sistemlerinin Bulanik AHP ve Bulanik MOORA Yöntemleriyle Seçimi: Üretim Sektöründe Bir Uygulama,” Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol. 11, ss. 274-293, 2013.
• Das, M. C., Sarkar, B. and Ray, S. (2012). Comparative evaluation of Indian technical institutions using fuzzy AHP and MOORA. International Journal of Multicriteria Decision Making, 2(1), pp. 74-93.
• Patel, J. D. and Maniya, K. D. (2015). Application of AHP/MOORA method to select wire cut ele ctrical discharge machining process parameter to cut en31 alloys steel with brasswire. Materials Today: Proceedings, 2(4), pp. 2496-2503.
• Pérez-Domínguez, L., Rodríguez-Picón, L. A., Alvarado-Iniesta, A., Luviano Cruz, D., and Xu, Z. (2018). MOORA under Pythagorean fuzzy set for multiple criteria decision making. Comp lexity, 2018, pp. 1-10.
• Kabak, M., Erbaş, M., Çetinkaya, C. and Özceylan, E. (2018). A GIS-based MCDM approach for the evaluation of bike-share stations. Journal of cleaner production, 201, pp. 49-60.
• Dorfeshan, Y., Mousavi, S. M., Mohagheghi, V. and Vahdani, B. (2018). Selecting project-cri tical path by a new interval type-2 fuzzy decision methodology based on MULTIMOORA, MOOSRA and TPOP methods. Computers & Industrial Engineering, 120, pp. 160-178.
• Ghoushchi, S. J., Yousefi, S. and Khazaeili, M. (2019). An extended FMEA approach based on the Z-MO ORA and fuzzy BWM for prioritization of failures. Applied Soft Computing, pp. 81, 105505.
• Ilce, A. C. and Ozkaya, K. (2018). An integrated intelligent system for construction industry: A case study of raised floor material. Technological and Economic Development of Economy, 24(5), pp. 1866-1884.
• Dabbagh, R. and Yousefi, S. (2019). A hybrid decision-making approach based on FCM and MOORA for occupational health and safety risk analysis. Journal of safety research, 71, pp. 111-123.
• Mete, S. (2019). Assessing occupational risks in pipeline construction using FMEA-based AHP-MO ORA integrated approach under Pythagorean fuzzy environment. Human and Ecological Risk Assessment: An International Journal, 25(7), pp. 1645-1660.
• Erdoğan, S., Balki, M. K., Aydın, S. and Sayin, C. (2019). The best fuel selection with hybrid multip le-criteria decision making approaches in a CI engine fueled with their blends and pure biodiesels produced from different sources. Renewable Energy, p. 134, pp. 653-668.
• Dinçer, H., Hošková-Mayerová, Š., Korsakienė, R. and Yüksel, S. (2019). IT2-based multidimensi onal evaluation approach to the signaling: investors’ priorities for the emerging industries. Soft Computing, pp. 24(18), 13517–13534.
• Bera, A. K., Jana, D. K., Banerjee, D. and Nandy, T. (2019). Supplier selection using extended IT2 fuzzy TOPSIS and IT2 fuzzy MOORA considering subjective and objective factors. Soft Compu ting, pp. 24(2), 8899–8915.
• Dai, W. F., Zhong, Q. Y. and Qi, C. Z. (2020). Multi-stage multi-attribute decision-making method based on the prospect theory and triangular fuzzy MULTIMOORA. Soft Computing, pp. 24(13), 9429-9440.
• Lin, M., Huang, C. and Xu, Z. (2020). MULTIMOORA based MCDM model for site selection of car sharing station under picture fuzzy environment. Sustainable Cities And Society, pp. 53, 101873.
• Tavana, M., Shaabani, A., and Valaei, N. (2020). An integrated fuzzy framework for analyzing barriers to the implementation of continuous improvement in manufacturing. International Journal of Quality & Reliability Management.
• Wang, S., Ha, J., Kalkavan, H., Yüksel, S. and Dinçer, H. (2020). IT2-Based Hybrid Approach for Sus tainable Economic Equality: A Case of E7 Economies. SAGE Open, p. 10(2), 2158244020924434. Saaty, T.L. and Vargas, L.G. (2000). Models, Methods, Concepts and Applications of theAnalytic Hierarchy Process, Boston: Kluwer Academic Publishers.
• Buckley, J.J. (1985). Fuzzy Hierarchical Analysis, Fuzzy Sets And Systems, 17(3), pp. 233-247.
• Hsieh, T. Y., Lu, S. T. ve Tzeng, G. H. (2004). Fuzzy MCDM Approach for Planning and Design Tenders Selection in Public Office Buildings, International Journal of Project Management, 22(7), pp. 573-584.
• Sun, C. C. (2010). A Performance Evaluation Model by Integrating Fuzzy AHP and Fuzzy TOPSİS Methods, Expert Systems with Applications, 37(12), pp. 7745-7754.
• Brauers, W.K.M. and Zavadskas, E.K. (2006). The MOORA Method and Its Application to Privati zation in a Transition Economy, Control and Cybernetics, 35(2), pp. 445-469.
• Karande, P. and Chakraborty, S. (2012). A Fuzzy-MOORA Approach for ERP System Selection, Decision Science Letters, 1(1), pp. 11-21.
• Chang, D. Y. (1996). Applications of the extent analysis method on fuzzy AHP. European journal of operational research, 95(3), pp. 649-655.