Türkiye-Ortadoğu İlişkileri: 100 Yılın Muhasebesi, 1923-2023

Yıl 2023, , 1 - 23, 29.10.2023

Behçet Kemal Yeşilbursa

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1250799

Öz

Türkiye'nin Ortadoğu ile ilişkileri bir dizi paradoks içermektedir. Ortadoğu’daki devletlerle on yıllardır bir arada yaşamasına rağmen Türkiye, bunların hiçbiriyle sağlam, güvenilir, çalışan bir ilişki kuramadı. Bu nedenle Türkiye'nin Ortadoğu’ya ilişkin tarihsel ve çağdaş deneyimi çoğunlukla olumsuz olmuştur. Türkiye’nin Ortadoğu ülkeleriyle ilişkilerini etkileyen temel faktörler genelde tarih, din ve Batı olmuştur. Bu faktörler geçmişten günümüze Türkiye’nin Ortadoğu politikasını derinden etkilemiştir. Türkiye’nin 1923’ten günümüze Ortadoğu ile ilişkileri incelendiğinde ortaya şöyle bir grafik çıkmaktadır: 1923’ten 1950’ye kadar ilişiklerin kurulduğu ve geliştiği; 1950’den 1965’e kadar ilişkilerin sürekli gerilediği; 1965’den itibaren nispi bir düzelmenin yaşandığı; 1970’lerde tekrar gelişmeye başladı; 1980’lerde sadece siyasi alanda değil ekonomik, ticari ve askeri alanda da gelişme gösterdi; 1990’larda gittikçe Ortadoğu sorunlarının içine çekildi; 2000’lerde ise Ortadoğu’daki sorunların bir parçası haline geldiği görülecektir. Ancak Türkiye’nin Arap ülkeleriyle gerçek ve sürekli bir yakınlaşma içinde olması son derece güç görünmektedir. Türkiye, barış ve istikrardan uzak olan bu bölge ile ilişkilerinde son derece dikkatli olmalıdır. Türkiye, ne 1950’lerde olduğu gibi Arap ülkelerinin karşısında ne de 1960’larda, 1980’lerde ve 2000’lerde görüldüğü gibi bu ülkelerin koşulsuz yanında yer alması doğru değildir. Siyasi gelişmelerin yönünü ve zamanını “çöldeki kumların yer değiştirmesi” gibi önceden tahmin ve tespit etmek mümkün olmayan Ortadoğu’da Türkiye’nin yeri Arap ülkelerinin ne yanı ne de karşısı olmalıdır. Türkiye, şu veya bu ülkenin değil, asıl tutulması gereken tarafın yani barışın ve kendi ulusal çıkarlarının tarafında yer almalıdır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Ortadoğu, Dış Politika, Türkiye'nin Yüzüncü Yılı, Cumhuriyet, 100. Yıl

Relations between Turkey and the Middle East: Accounting for 100 Years, 1923-2023

Öz

Turkey's relations with the Middle East contain a series of paradoxes. Despite living together with the states in the Middle East for decades, Turkey has not been able to establish a solid, reliable, working relationship with any of them. Therefore, Turkey's historical and contemporary experience with the Middle East has been mostly negative. The main factors affecting Turkey's relations with Middle Eastern countries have generally been history, religion and the West. These factors have deeply affected Turkey's Middle East policy from past to present. When Turkey's relations with the Middle East from 1923 to the present are examined, the following graphic emerges: From 1923 to 1950, relations were established and developed; From 1950 to 1965, relations were constantly declining; There has been a relative improvement since 1965; It began to flourish again in the 1970s; In the 1980s, it developed not only in the political field, but also in the economic, commercial and military fields; In the 1990s, he was increasingly drawn into Middle Eastern problems; In the 2000s, it will be seen that it has become a part of the problems in the Middle East. However, it seems extremely difficult for Turkey to be in a real and permanent rapprochement with Arab countries. Turkey should be extremely careful in its relations with this region, which is far from peace and stability. It is not right for Turkey to stand by Arab countries unconditionally, as it was in the 1950s, nor against the Arab countries as in the 1960s, 1980s and 2000s. Turkey's place in the Middle East, where it is not possible to predict and determine the direction and time of political developments, such as "the displacement of the sands in the desert", should not be next to or against the Arab countries. Turkey should be on the side of peace and its own national interests, not this or that country.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Middle East, foreign Policy, Republic, 100th Anniversary

Kaynakça

• Akşin, Aptülahat, 1991, Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi, Ankara: TTK Yayınları.
• Arı, Tayyar, 2004, Geçmişten Günümüze Orta Doğu, Siyaset, Savaş ve Diplomasi, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Ayhan, Veysel, 2012, Arap Baharı: İsyanlar, Devrimler ve Değişim, Bursa: MKM Yayınları.
• Bıyıklı, Mustafa, 2006, Batı İşgalleri Karşısında Türkiye’nin Ortadoğu Politikaları (Atatürk Dönemi), İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Cleveland, William L., 2008, Modern Ortadoğu Tarihi, çev. Mehmet Harmancı, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Davison, Roderic H., “Where is the Middle East”, Foreign Affairs, Vol. 38, No. 4, (July 1960), s. 665-675.
• Dinç, Nihat, 1998, Gönüllü Diplomat: Bir Diplomatın Meslek Yaşamından Notlar, İstanbul: İthaki Yayınları.
• Dursun, Davut, “Ortadoğu’nun Ekonomik, Sosyal ve Siyasi Yapı Özellikleri Üzerine Genel Tespitler”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Yıl: 2005, Sayı: 50, (2010), ss. 1231-1274.
• Gönlübol, Mehmet ve Sar, Cem, 1997, Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası, 1919-1938, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Hale, William, 2013, 1774’ten Günümüze Türk Dış Politikası, çev. Nasuh Uslu, Ankara: Serbest Kitaplar.
• Köse, İsmail, 2014, İngiliz Arşiv Belgelerinde Hicaz İsyanı, İstanbul: Selis Kitaplar.
• Kürkçüoğlu, Ömer, 2011, Türkiye’nin Arap Ortadoğu’suna Karşı Politikası, 1945-1970, Ankara: Barış Kitap.
• Oran, Baskın (ed.), 2003, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olaylar, Belgeler, Yorumlar, Cilt: I 1919-1980, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oran, Baskın (ed.), 2003, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olaylar, Belgeler, Yorumlar, Cilt: II 1980-2001, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oran, Baskın (ed.), 2017, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olaylar, Belgeler, Yorumlar, Cilt: III 2001-2012, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öztürk, Hasan (ed.), 2016, Modern Orta Doğu Siyasi Tarihi, İstanbul: Bilgesam Yayınları. Polat, Gülsüm, 2019, Türk-Arap İlişkileri: Eski Eyaletler Yeni Komşulara Dönüşürken, 1914-1923, İstanbul: Kronik Kitap. Robins, Philip, Turkey and the Middle East, (London: Pinter Publishers, 1991). Tuncer, Hüner, 2017, Türk Dış Politikası, Cumhuriyet Dönemi (1920-2002, 2. Cilt, İstanbul: Kaynak Yayınları. Yeşilbursa, Behçet Kemal, 2018, Türkiye ve Ortadoğu Üzerine Notlar, Ankara: Astana Yayınları. Yeşilbursa, Behçet Kemal, 2019, Bağdat Paktı, 1950-1959, İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları. Yeşilbursa, Behçet Kemal, 2020, Turkey and the Middle East, Selected Articles I-II, İstanbul: Libra Kitap. Yeşilbursa, Behçet Kemal, 2021, Cold War-Turkey-Middle East, Bursa: Sentez Yayınları.