A WIND INSTRUMENTS OF KYRGYZ NOMADIC CULTURE

Yıl 2024, , 180 - 196, 15.12.2024

Nazgül Enteriyeva

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1489308

Öz

The areas of usage and the purpose, tonal structure and dimensions of musical instruments in each varieties which are available in the world is widely ehamined in instrumental science. İn this study, we will discuss the lehical names, morphological, phonetic and etymological terms of the instruments instead of the functions. We will take under the lens the instruments of the Kyrgyz language in hand to limit the terms of this subıect but as well we will see the equivalent in the other Turkish languages, phonetics and semantics situations and then we will go to the ehamples of attesters of the historical Turkish dialects. Thereby, the history of the Kyrgyz musical instruments will be ehamined as diachronic and synchronic way and in a comparative format. This subıect was selected as an important research topic to fill the resource because the lack of resources and less study of this area was determined. The Kyrgyz traditional musical instrument has gone through a long history of centuries-long construction process. Each of musical instruments which growth and changed parallel with the rich Turkish history has its own characteristics. Throughout the history of the Kyrgyz overlapped with the traditional music transactions of people which they were in touch with and enriched the musical legacy to carry to future. Since Kyrgyz wind musical instruments have a wide range of themes, the study was limited to the period of Kyrgyz nomadism and was carried out in comparison with the Turkic peoples closest to them in terms of linguistic data. The study is important from the point of view of becoming familiar with musical instruments, some of which have almost forgotten their names and themselves, and the realization that such instruments are the starting point in the modern world.

Anahtar Kelimeler

Folklor, musical instruments, ethnographi, culture, Turkish languages

KIRGIZ BOZKIR KÜLTÜRÜNDE ÜFLEMELİ ÇALGILAR

Öz

Çalgı biliminde dünyada mevcut olan müzik aletlerinin her birinin çeşitleri, kullanıldıkları yerleri ve maksatları, tonal yapı ve ölçüleri üzerinde dikkate değer araştırmalar yapılmıştır. Bu çalışmada çalgıların işlevinden çok adlandırıldıkları isimler leksik, morfolojik, fonetik ve etimolojik açıdan ele alınacak. Konunun sınırlandırılması bakımından Kırgızca müzik aletleri mercek altında tutulacak; diğer Türk dillerindeki karşılıkları, fonetik ve semantik durumlarına bakılacak, daha sonra tarihi Türk lehçelerinde tanıklandığı örneklerine de yer verilecek. Böylece Kırgız müzik aletleri tarihi- karşılaştırmalı bir biçimde, art ve eşzamanlı sistemde ele alınacak. Konu bu açıdan ele alındığında ilgili alanda yapılmış çalışmaların ve kaynakların yetersizliği tespit edilmiş, ilgili makale bu eksikliği gidermek için katkıda bulunmuş olacaktır. Türk tarihinin zenginliğine paralel olarak gelişen ve değişen Türk müzik aletlerinin her birinin kendine has özellikleri vardır. Nitekim Kırgız geleneksel müzik aletleri de asırları ihtiva eden yapılaşma sürecinden geçmiş ve birçok özellik edinmiştir. Kırgızlar tarih seyrinde temas ettiği halklar ile geleneksel müzik konusunda da karşılıklı etkileşim içinde bulunmuş, yarınlara bırakacağı müzik mirasını zenginleştirmiştir. Kırgız üflemeli müzik aletleri geniş konu yelpazesine sahip olmasında ötürü çalışma Kırgızların göçebe dönemi ile sınırlandırılmış ve dil verileri açısından kendine en yakın olan Türk halkları ile mukayeseli olarak yapılmıştır. Çalışmada bir kısmının hem isimleri de, hem kendilerinin de unutulmaya yüz tutmuş olan Kırgız müzik aletlerini tanıtmak ve modern dünyadaki benzer özellikler içeren müzik aletlerinin çıkış noktasını göstermek açısından önem taşıyor.

Anahtar Kelimeler

Folklor, çalgı çeşitleri, etnografya, kültür, Türk lehçeleri

Kaynakça

• Abdıldacan, Akmataliev. 1984. Kөrkөm Kol Önörçülük. Frunze. Abdıldacan, Akmataliev. 1996. Kırgızdın Kol Önörçülügü. Bişkek: Muras.
• Abdıldacan, Akmataliev. 2010. Kırgız Tilinin Sözdügü. Bişkek: Avrasya press.
• Aleksey, Okladnikov. 1950. Neolit i Bronzovıy Vek Pribaykalya. Istoriko-Arheologicheskoe İssledovaniye. Ç. I, II. M:L.
• Alexandr, Buchner. 1980. Colour Encyclopedia Of Musical İnstruments. L.
• Amantay, Aseyinulı. 1998. “Korni kazahskih muzıkalnıh instrumentov”. Şincanskaya Obşestvennaya Nauka. №4.
• Andrey, Kononov. 1980. Grammatika Yazıka Turkskih Runicheskih Pamyatnikov (VII—IH Vv.). M.: Nauka.
• Anna Von Gabain. 1988/1995. Eski Türkçenin Grameri (Çev. M. Akalın). Ankara: TDK.
• Askat, Turdumambetov. 2013. Eldik Muzıkalık Aspaptardın Kırgız Elinin Jookerdik Tarıhında Elegen Ordu. Bişkek.
• Avgust, Eichhorn. 1885. Polnaya Kollekciya Muzıkalnıh Instrumentov Narodov Centralnoy Aziyi. Sankt-Peterburg.
• Balbay, Alaguşov. 1974. Kırgız Eldik Muzıkalık Aspaptarı. Frunze. Baskakov, Nikolay. Inkicekova-Grekul, Anastasiya. (1953). Hakasko-Ruskkiy Slovar’. Moskva.
• Besim, Atalay. 1972. Divanü Lûgati’t – Türk Tercümesi. C. I-IV. Ankara: TDK.
• Beşenalı, Yunusaliev. 1958. Jalpı redaktsiya. Manas. Frunze: Kırgızmambas.
• Bübüyna, Oruzbaeva, Sulayman, Kudaybergenov. 1964. Kırgız Tilinin Grammatikası (Morfologiya). Frunze: Kırgız Mamlekettik Okuu Basması.
• Daşinima, Dugarov. 2006. “O Tradicionnıh Narodnıh Instrumentah Buryat. Traditsiyi i Sovremennosti v Narodnoy Muzıke Evrazii.” Zvuki instrumentalnoy Evraziyi. Ulan- Ude.
• Düyşaliev, Kamçıbek. 2007. Kırgız El Muzıkası. Bişkek.
• Edhyam, Tenishev. 1984. Sravnitelno-İstoricheskaya Grammatika Turkskih Yazıkov. Fonetika. Moskva: Nauka.
• Erich, Hornbostel, Curt, Sachs. 1987. “Narodnıye muzıkalnıye instrumentı i instrumentalnaya muzıka”. Sistematika muzıkalnıh instrumentov. M: Sovetskiy kompozitor.
• Erich, Hornbostel. Curt, Sachs. 1914. Zeitschrift für Ethnologie. Volume 46. s. 553–90.
• Ervand, Sevortyan. 2003. Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov: Obşetyurkskiye i Mejturkskiye Osnovı na Bukvu «L», «M», «N», «P», «S». Moskva: Nauka.
• Gerard, Clauson. 1972. An Etimological Dictionary of the Pre-Thirteenth Century Türkish. Oxford.
• Gulzura, Cumakunova. 2006. Bıtovaya Leksika Eposa “Manas” V Sravnitelno-İstoriçeskom Osveşeniyi. İnstitut Yazıka Natsionalnoy AN Kırgızstana. Bişkek: İlim.
• İmel, Moldobaev. 2004. Epos «Manas» Kak Istoçnik Po Istoriyi Gosudarstvennosti Kırgızov. Bishkek.
• Januzakov, T 2008. Kazak Tiliniň Tüsindirme Sözdigi. Dayk-Press: Almatı.
• Kamchıbek, Duyshaliyev. 2007. Kırgız El Muzıkası. Bishkek: Şam.
• Karboz, Dıykanov. 1980. Kırgız Tilinin Tarıhınan. Frunze: Mektep.
• Kasımaalı, Seydakmatov. 1988. Kırgız Tilinin Kıskaça Etimologiyalık Sözdügü. Frunze.
• Kasim, Ahmerov. 1958. Bashkirsko-russkiy slovar. Moskva.
• Kibirova, Ş. Tsunvazo, Y. 1961. Uygursko-Russkiy Slovar’. Almata.
• Redkollegiya. 1976—1982. Kırgız Sovet Ensiklopediyası. Tsentr Gosudarstvennogo Yazıka i Ensiklopediyi.