Women's Rights and Status from The Ottoman State to The Republic of Turkiye

Yıl 2023, Cumhuriyet'in 100. Yılında Türkiye, 89 - 105, 29.10.2023

Ümmügülsüm Candeğer

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1314972

Öz

In the old Turks, there was no great distinction between men and women as a requirement of the difficult conditions of life and the respect for nature, and both sexes of human beings had their personal rights. At the administrative level, the wife of the Khan, with the title of Hatun, took a role in the state administration. In other contemporary societies, women are generally second-class citizens, either killed or sold. In other societies, it has been observed that women are not given the right of being human in the family.
In the period after the Turks accepted Islam and came to Anatolia, women were imprisoned in their homes, especially in cities, as a result of their interaction with the surrounding cultures and the interpretation of religion. In the 19th century, during the modernization and westernization period of the Ottoman Empire, women began to become more visible in society, especially due to the losses in the wars, women began to take a more part in working life. Women who succeeded to have rights in the field of education in the last years of the Ottoman Empire, after the proclamation of the Republic, first gained their personal rights through education, then civil law, and then their political rights. In gaining their political rights, they had the right to elect and be elected, first in the municipal elections, then in the mukhtar elections, and finally in the parliamentary elections.
In this study, the change and transformation in women's rights in the process from the Ottoman Empire to the Republic of Turkey are discussed. The aim of the study is to better explain the development of women's rights by making use of primary and secondary sources.

Anahtar Kelimeler

Women, right to vote and be elected, Civil Law

Proje Numarası

yok

Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Kadın Hakları ve Statüsü

Öz

Eski Türklerde hayatın zor koşulları ve doğaya olan saygının da gereği olarak kadın ve erkek arasında büyük bir ayrım yapılmamış insanoğlunun iki cinsi de kişisel haklarına sahip olmuştur. Yönetim kademesinde de hakanın eşi hatun unvanıyla devlet yönetiminde söz sahibi olmuştur. Çağdaşı olan diğer toplumlarda ise kadın genellikle ikinci sınıf vatandaş konumunda olup ya öldürülmüş ya da satılmıştır. Diğer toplumlarda aile kurumunun içinde de kadına insan olmanın gereği olan haklarının verilmediği görülmüştür.
Türklerin İslamiyet’i kabulünden ve Anadolu’ya gelişinden sonraki dönemde ise hem çevredeki kültürlerle olan etkileşimleri hem de dinin yorumlanması neticesinde kadınlar özellikle şehirlerde evlerinin içine hapsolmuştur. Osmanlı Devleti’nin XIX. yüzyıldaki yenileşme ve batılılaşma döneminde kadınlar toplum içinde daha görünür hale gelmeye başlamış, özellikle savaşlardaki kayıplar nedeniyle kadınlar çalışma yaşamında daha çok yer almaya başlamışlardır. Osmanlı Devleti’nin son yıllarında eğitim alanında haklara sahip olmayı başaran kadınlar Cumhuriyet’in ilanından sonra önce eğitim ardından medeni kanun ile kişisel haklarına ve daha sonra da siyasi haklarına sahip olmuşlardır. Siyasi haklarının kazanılmasında önce belediye seçimleri ardından muhtarlık seçimleri ve son olarak da milletvekili seçme ve seçilme hakkına sahip olmuşlardır.
Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne giden süreçte kadın haklarındaki değişim ve dönüşüm ele alınmıştır. Çalışmada birinci el kaynaklar ve ikinci el kaynaklardan yararlanılarak kadın haklarındaki gelişimin daha iyi açıklanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kadın hakları, Seçme ve seçilme hakkı, Medeni Kanun.

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Ağlı, Esra; Tor, Hacer, 2016. “Cumhuriyetin İlanından Günümüze Türk Kadınlarının Eğitim, Sosyal ve Siyasal Hayattaki Durumlarının Değerlendirilmesi”. International Journal of Social Sciences and Education Research, 1 (2): 92-105.
• Akyüz, Yahya. 2019. Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000- M.S. 2019), 31. bs. Ankara: Pegem Akademi.
• Argıt, Fatma Betül İpşirli. 2015. “Osmanlı İstanbul’unda Giyim Kuşam”. İstanbul Tarihi, İstanbul: İSAM Yayınları: 230-263.
• Arığ, Ayten Sezer. 2023. “Atatürk Dönemi Kadın Hakları”. Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ataturk-doneminde-kadin-haklari/ Erişim Tarihi: 09.05.2023. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III. 2006, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Avcı, Müşerref. 2016. “Osmanlı Devleti’nde Kadın Hakları ve Kadın Haklarının Gelişimi İçin Mücadele Eden Öncü Kadınlar”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 55: 225-254.
• Belenli, Tuğba. 2017. Türklerde Sosyal Devlet ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde Uygulanan Sosyal Politikalar (1938’e kadar). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Candeğer, Ümmügülsüm. 2015. “Milli Eğitim Şura Kararlarında Kadının Yeri (1939-2014)”, Türkiye Cumhuriyeti’nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi Uluslararası Sempozyumu (26-28. 11.2015), II, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi: 523-527.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. 2017. “Mehir ne demektir?”. Din İşleri Yüksek Kurulu, https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/808/mehir-ne-demektir Erişim Tarihi: 27.05.2023.
• Doğramacı, Emel. 1988. “Atatürk ve Türk Kadını”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 5(13): 91-106
• Donuk, Abdulkadir. 1982. “Çeşitli Topluluklarda ve Eski Türklerde Aile”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, XXXIII (33), Mart (1980-1981): 149-160.
• Emiroğlu, Atiye. 2022. “1923 ve 1960 Arası Türkiye’de Kadın Hakları ve Türk Kadınının Edindiği Hakları Kullanmaları”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24 (3): 1186-1198.
• Ergin, Osman Nuri. 1977. Türk Maarif Tarihi. V. İstanbul: Eser Matbaası.
• Gerdhard, Ute. 1990. Gleicheit ohne Angleichung. München, Verlag C.H. Beck :263-269’dan çev. Ece Göztepe, 1996. “Kadın ve Kadın Yurttaşın Haklar Bildirgesi Olympe de Gouges (7 Eylül 1791)”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 45: 185-193.
• Gökalp, Ziya. 1968. Türkçülüğün Esasları, 7. bs. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Göksel, Burhan. 1984. “Atatürk ve Kadın Hakları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 1 (1): 213-235.
• Göksel, Burhan. 1988. Çağlar boyunca Türk kadını ve Atatürk. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Gördegir, Ercan. 2019. “İlhanlı Hükümdarlarının Leviratus Geleneğine Uygun Evlilikleri”. Journal of History School, 43, 1324-1340.
• Güneş, Günver. 2010. “Türk Kadınının Muhtarlık ve Köy İhtiyar Heyetlerine Seçme Seçilme Hakkını Kazanması ve Türkiye’nin İlk Kadın Muhtarı Gül Esin Hanım”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, IX (20-21): 171-190.
• İnan, Ayşe Afet. 1985. “Çağdaşlaşmada Kadın Hakları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1 (2): 331-334.
• Kaçar, Aliye. 2020. Kadınlar Halk Fırkasından Türk Kadınlar Birliğine Kadın Hareketi ve Basına Yansıması (1923-1935). Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bursa. Kafesoğlu, İbrahim. 1994. Türk Millî Kültürü. 11. bs. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Kaplan, Leyla. 1996. “Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Kadın Milletvekilleri”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 12 (34): 269-276.
• Kaplan, Leyla. 1998. Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960). Ankara: Yükseköğretim Kurulu Matbaası.
• Karadaş, Sarin. 2019. Kadınların Fransız Devrimi’ndeki Rolü: Oyuncu Claire Lacombe, Oyun Yazarı Olympe de Gouges Örneği. İstanbul Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Kılıç, Latife Kırbaşoğlu. (2013). “Başlangıçtan Günümüze Türklerde Kadın ve Kadın Eğitimi”. Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi, 4 (20), 121-142.
• Kodaman, Bayram. 1991. Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Konan, Belkıs. 2011. “Türk Kadınının Siyasi Hakları Kazanma Süreci”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 60 (1), 157-174.
• Köken, Arif Hüdai; Büken, Nükhet Örnek. 2018. XIII. Yüzyılda Güçlü Bir Toplumun Gelişmesine Katkı Sunan Fatma Bacı ve Dünyanın İlk Kadın Örgütlerinden: Bacıyân-ı Rûm (Anadolu Bacılar Teşkilatı). Lokman Hekim Dergisi, 8 (2), 113-119.
• Kurnaz, Şefika. 1991. Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını (1839-1923). 2. bs. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayını.
• Küçüktiryaki, Ahmet Yasin. 2014. “Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Sonrası Aile Hukuku Alanındaki Gelişmeler ve Hukuk-ı Aile Kararnamesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13 (26): 177-201.
• Kütükoğlu, Mübahat S. 2020. Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisadî Yapısı. 2. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Milletvekili Genel Seçimleri 1923-2011. 2012. Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara.
• Mumyakmaz, Hatice Güzel. 2023. “Kadın Temsiliyeti ve 1935 Seçimleri”. Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/kadin-temsiliyeti-ve-1935-secimleri/?pdf=3549 Erişim Tarihi: 26.05.2023.
• Nisa, 3: https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Nis%C3%A2-suresi/496/3-ayet-tefsiri, Erişim Tarihi: 08.06.2023. Olgun, Kenan. 2014. 1908-1912 Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nın Faaliyetleri ve Demokrasi Tarihimizdeki Yeri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Özer, Sevilay. 2013. “Kadınlara Seçme Seçilme Hakkı Verilmesinin Türk Kamuoyuna Yankıları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 49 (85), 131-168.
• Sezer, Ayten. 1998. “Türkiye’deki İlk Kadın Milletvekilleri ve Meclisteki Çalışmaları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 14 (42): 889-905.
• Seçim İstatistikleri 2009-2019. 2022. Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Sümer, Faruk. 1999. Oğuzlar (Türkmenler)- Tarihleri- Boy Teşkilatı- Destanları. 5. bs. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Toprak, Zafer. 1994. “Türkiye’de Siyaset ve Kadın: Kadınlar Halk Fırkası’ndan (Arşıulusal Kadınlar Birliği Kongresine (1923-1935)”. Kadın Araştırmaları Dergisi. 2: 5-12.
• Turan, Osman, 1994. Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi-I. 7. bs. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Tümer, Erdem, Yasemin. 2013. II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kızların Eğitimi. Ankara: TTK
• Yanıkoğlu, Kübra. 2014. Modernleşme ve Kadın Bedeni Bağlamında Türkiye’de Başörtüsü Sorunu. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Yurtseven, Yılmaz. 2003. “1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi ve Osmanlı Aile Hukukuna Getirdiği Yenilikler”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11 (1-2): 199-250.