TÜRK-AMERİKAN İLİŞKİLERİ: AMERİKAN YARDIMLARININ 10‘UNCU YIL KUTLAMALARI VE PROPAGANDA

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 41, 244 - 260, 15.12.2024

Ceyhun Öğreten

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1492329

Öz

İkinci Dünya Savaşı’na aktif olarak katılmayan Türkiye’nin ekonomisi alınan savunma tedbirleri nedeniyle olumsuz etkilenmiştir. Savaşın ardından Sovyetlerin Türkiye’den toprak talebinde bulunması, Montreux Boğazlar Sözleşmesi’ni lehine değiştirme isteği Türkiye’nin siyasi ve ekonomik olarak rahatlamasını engellemiştir. Amerika, savaştan ekonomileri yıkılmış olarak çıkan Avrupa’nın yeniden imarı ve olası bir Sovyet yayılmacılığına karşı desteklenmesi gerektiğini düşünmüş, askeri açıdan yardım yapılması gereken Yunanistan’la birlikte Türkiye’nin de değerlendirmeye alınmasını istemiştir. Bu doğrultuda Başkan Truman tarafından açıklanan askeri yardım programına dahil edilen Türkiye, Truman Doktrini kapsamında askeri yardımdan faydalandırılmıştır. Türk-Amerikan ilişkilerini müttefiklik boyutuna taşıyan bu gelişme iki ülke ilişkileri açısından bir dönüm noktasını oluşturmaktadır. Anti-komünist propagandanın somutlaştığı bu doktrin sonrası Avrupa’nın yeniden imarı için Amerika, askeri ve ekonomik yardımlara devam etmiş, Türkiye de bu yardımlar kapsamına alınmıştır. İkinci Dünya Savaşı’yla önemli bir silah olduğu anlaşılan propaganda, Soğuk Savaş’la birlikte iki süper güç arasındaki mücadelenin de en önemli aktörlerinden biri olmuştur. İki süper güç, propagandayı kullanarak düşmanı üzerinde baskı kurmayı amaçlamış ayrıca kendi peyklerinin iç siyasi kararlarında da etkili şekilde kullanılmıştır. Bu çalışmanın amacı, Amerika tarafından Truman Doktrininin 10’uncu Yılı dönümünde Türkiye’de yapılmasını istediği kutlamaları incelenmek ve Amerikan propagandası açısından değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Türk-Amerikan ilişkileri, Truman Doktrini, propaganda, Amerikan yardımı, kalkınma sergisi

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

TURKISH-AMERICAN RELATIONS: 10TH ANNIVERSARY CELEBRATIONS OF AMERICAN AID AND PROPAGANDA

Öz

The economy of Turkey, which did not actively participate in the Second World War, was negatively affected by the defence measures taken. After the war, the Soviets' demand for Turkish territory and their desire to change the Montreux Convention in their favour prevented Turkey from relaxing politically and economically. America felt that Europe, whose economies had been devastated by the war, should be supported against possible Soviet expansion and reconstruction, and wanted Turkey to be considered along with Greece, which needed military aid. In this regard, Turkey was included in the military aid programme announced by President Truman and benefited from military aid within the framework of the Truman Doctrine. This development, which raised Turkish-American relations to the level of an alliance, marked a turning point in relations between the two countries. After this doctrine, which was an anti-communist propaganda, America continued to provide military and economic aid for the reconstruction of Europe, and Turkey was included in this aid. Propaganda, which was seen as an important weapon in the Second World War, became one of the most important actors in the struggle between the two superpowers with the Cold War. The two superpowers used propaganda to put pressure on their enemies, and it was also used effectively in their own domestic political decisions. The aim of this study is to examine the celebrations that America is planning to hold in Turkey on the 10th anniversary of the Truman Doctrine and to evaluate them in terms of American propaganda.

Anahtar Kelimeler

Turkish-American relations, Truman Doctrine, propaganda, American aid, development exhibition

Etik Beyan

Ethical Statement It is declared that scientific and ethical principles have been followed while conducting and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Kaynakça

• Acheson, Dean. 1969. Present At The Creation, My Years in the State Department. New York: W. W. Norton & Company.
• Akarcalı, Sezer. 2003. II. Dünya Savaşında İletişim ve Propaganda. Ankara: İmaj Yayıncılık. Akşam 13 March 1957.
• Arda, Furkan. 2018. “1950-1960 Döneminde Türkiye – ABD İlişkilerinin İncelenmesi”. Master's Thesis, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Edirne.
• Armaoğlu, Fahir. 1991. Belgelerle Türk Amerikan Münasebetleri. Ankara: Türk Tarih Kurum Yayınları.
• Arslan, Gürbüz. 2018. “Diplomatik İlişkilerin Kesilmesinden Stratejik Ortaklığa Giden Süreçte Türk-Amerikan İlişkileri (1917-1945)”. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 3(2): 1-50.
• Ataöv, Türkkaya. 1969. Amerika, Nato ve Türkiye. Ankara: Aydınlık Yayınevi.
• Barkay, Gül İnanç. 2001. Amerikan Diplomasisinde Türkiye. İstanbul: Büke Yayınları.
• Bektaş, Arsev. 2002. Siyasal Propagandanın Tarihsel Evrimi ve Demokratik Toplumdaki Uygulamaları. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Bulut, Semih. 2008. “Atatürk Dönemi Türkiye-ABD İlişkileri (1923-1938)”. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Chomsky, Noam. 2003. Amerikan Müdahaleciliği. İstanbul: Aram Yayıncılık.
• Cumhuriyet 12 March 1957.
• Cumhuriyet 13 March 1957.
• Cumhuriyet 14 March 1957.
• Cumhuriyet 15 March 1957.
• Cumhuriyet 19 March 1957.
• Cumhuriyet 21 March 1957.
• Cumhuriyet 15 July 1957.
• Çakır, Faruk. 2004. “Amerikan Bakış Açısından Türkiye’de 1957-1960 Dönemi Arasında Siyasal Gelişmeler ve Türk-Amerikan İlişkileri”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 59(1): 59-88.
• Çankaya, Erol. 2008. İktidar Bu Kapağın Altındadır / Gösteri Demokrasisinde Siyasal reklamcılık. İstanbul: Boyut Yayın Grubu.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (TBTDA).
• Dünya 15 July 1957.
• Dünya 16 July 1957.
• Ekinci, Necdet. 2002. “ABD Arşiv Belgeleri ve Değişen Dünya Siyasal Konjonktürünün Işığında Mac Arthur’un Türkiye Ziyareti ve İkinci Dünya Savaşı Sonrası Türk-Amerikan İlişkilerine Olumlu Etkisi”, Atatürk 4. Uluslararası Kongresi. Özel Sayı II VIII/44.
• Erhan, Çağrı. 1996. “Ortaya Çıkışı ve Uygulanışıyla Marshall Planı”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 51(1): 275-287.
• Erhan, Çağrı. 2015. Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, Ankara: İmge Kitabevi.
• Eroğul, Cem. 1998. Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, Ankara: İmge Kitabevi.
• Ertem, Barış. 2009. “Türkiye-ABD ilişkilerinde Truman Doktrini ve Marshall Planı”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(21): 377-397.
• Eyüboglu, Cemal. 1948. “Marshall Plânı ve Türkiye”. I. Siyasi İlimler Mecmuası, XVIII (206): 86-91.
• Geçikli, Recep Murat. 2014. “Menderes Hükümetleri Dönemi Türkiye-Amerika Birleşik Devletleri İlişkileri (1950-1960)”. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri Ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Erzurum.
• Güler, Yavuz. 2004. “II. Dünya Harbi Sonrası Türk-Amerikan İlişkileri (1945-1950)”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, V/2: 209-224.
• Gürbüz, M. Vedat. 2010. “Türk-Amerikan İlişkilerinde İttifak Sürecinin Başlaması”. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 10(19): 139-170.
• Hayat Magazine No. 49 13 September 1957.
• Hogan, Michael J. 1987. The Marshall Plan: America, Britain, and the Reconstruction of Western Europe, 1947-1952. Cambridge: Cambridge University Press.
• https://koleksiyonodasi.com/01-temmuz-1957-turk-amerikan-isbirliginin-x-yili/ (Erişim Tarihi: 25.02.2024).
• https://www.pulhane.com/KatalogSayfalari/k195706.html (Erişim Tarihi: 25.02.2024).
• İstanbul Ekspres 16 July 1957.
• Karakaş, Nuri. 2008. “Türk Amerikan Siyasi İlişkileri”. Doctorate Thesis, Ege Üniversitesi Siyasi Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Kinder, Hermann and Hilgemann, Werner. 1995. Atlas of World History volume 2 From the French Revolution the Present. Penguin Books.
• Kirk, George. 1952. The Middle East in the War. Oxford: Oxford University Press.
• Konuk, Ece. 2020. “Gülhane Parkı’na Biyopolitik Bir Bakış: Bahar ve Çiçek Bayramı’nda Anlatılar, Bedenler ve İktidar”. Master's Thesis, İstanbul Bilgi Üniversitesi, Mimarlık Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• McFadyen, B.D. 1965. “The Truman Doctrine: Its Origin and Evolution”. Doctorate thesis, University of Colorado, Colorado.
• Mordoğan, Cavidan. 2010. “Türk-Amerikan İlişkilerinde Kriz Diplomasisi” Master's Thesis, Atılım Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, İstanbul.
• Sönmezoğlu, Faruk. 2006. 2. Dünya Savaşı’ndan Günümüze Türk Dış Politikası. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Satterthwaite, Joseph C. 1972. “The Truman Doctrine: Turkey”. American Academy of Political and Social Science Annals 401 (1): 74-84.
• Şimşir, Bilal N. 1997. “Türk-Amerikan İlişkilerinin Yeniden Kurulması ve Ahmet Muhtar Bey’in Vaşington Büyükelçiliği (1920–1927)”. Belleten XLI (162): 277-356.
• The Evening Star 13 March 1957.
• Tunçkanat, Haydar. 1975. İkili Anlaşmaların İç Yüzü: İktisadi, Askerî, Siyasi. Ankara: Ekim Yayınları.
• Uslu, Nasuh. 2000. Türk- Amerikan İlişkileri. Ankara: 21. Yüzyıl Yayınları.
• Ülman, Haluk. 1961. Türk-Amerikan Diplomatik Münasebetleri: 1939-1947, Ankara: Sevinç Matbaası.
• Vatan 14 March 1957.
• Yuvalı, Abdülkadir. 1991. “Ermeni İsyanlarında Misyoner Okullarının Rolü”, Yakın Tarihimizde Kars ve Doğu Anadolu Sempozyumu, Kars Valiliği ve Atatürk Üniversitesi Yayınları.