AN EVULATION ON THE USE OF PLANTS IN THE TRADITIONAL CLEANİNG CULTURE OF EASTERN BLACK SEA REGİON

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 41, 391 - 412, 15.12.2024

İskender Keleş

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1525617

Öz

Cleanliness has been one of the important issues in all cultures of the world. In Turkish cultural history, cleanliness was given importance and a rich culture related to cleanliness was formed. Cleaning culture is one of the study areas within the subject area of folklore. Tools and equipment related to cleaning, cleaning methods, cleaning time, oral literature about cleaning, traditional professions related to cleaning, cleaning practices carried out in the period from birth to death and many other issues are evaluated within the cleaning culture. One of the issues within the cleaning culture is the use of plants in the cleaning culture. Depending on the relationship between culture and geography, people benefit from the plants in the geography they live in and use many products such as tools, cleaning materials and cosmetics that they create from them while cleaning. The richness of the vegetation is very effective in cleaning using plants. In the Eastern Black Sea Region, which has a rich geography in terms of vegetation, plants are used in cleaning practices. For example, various traditional brooms produced from plant varieties in forests, wood ashes produced from plants used in washing clothes, cleaners obtained from various plants for washing dishes, plants used in bathing are used while cleaning in the region. Tools and equipment used in cleaning are also made from the plant species found in the region. In this study, the use of plants in the cleaning culture in the Eastern Black Sea Region was tried to be determined and evaluated by compiling the information about cleaning culture in postgraduate theses, articles, papers, books, dictionaries, encyclopedias and internet sources about the Eastern Black Sea Region.

Anahtar Kelimeler

East Blacksea, Cleanliness Culture, Traditional broom, Plant, Wood ash

DOĞU KARADENİZ BÖLGESİ GELENEKSEL TEMİZLİK KÜLTÜRÜNDE BİTKİLERDEN YARARLANILMASI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Temizlik dünyanın bütün kültüründe önemsenen konulardan biri olmuştur. Türk kültür tarihinde de temizliğe önem verilmiş temizlikle ilgili zengin bir kültür oluşmuştur. Temizlik kültürü halk biliminin konu kadrosu içerisinde yer alan çalışma alanlarından biridir. Temizlikle ilgili araç ve gereçler, temizlik yöntemleri, temizlik zamanı, temizlikle ilgili sözlü edebiyat, temizlikle ilgili geleneksel meslekler, doğumdan ölüme giden süreçte gerçekleştirilen temizlik uygulamaları ve daha pek çok konu temizlik kültürü içerisinde değerlendirilmektedir. Temizlik kültürü içerisinde yer alan konulardan biri de temizlik kültüründe bitkilerden yararlanılmasıdır. Kültür ve coğrafya ilişkisine bağlı olarak insanlar yaşadıkları coğrafyalar içerisinde yer alan bitkilerden yararlanarak onlardan oluşturdukları araç-gereç, temizlik malzemesi, kozmetik maddesi pek çok ürünü temizlik yaparken kullanmaktadır. Bitkilerden yararlanılarak yapılan temizlikte bitki örtüsünün zenginliği oldukça etkilidir. Bitki örtüsü açısından zengin bir coğrafyaya sahip olan Doğu Karadeniz Bölgesi’nde temizlik uygulamalarında bitkilerden faydalanılmaktadır. Örnek olarak ormanlardaki bitki çeşitlerinden üretilen çeşitli geleneksel süpürgeler, çamaşırların yıkanmasında kullanılan bitkilerden üretilen odun külleri, bulaşıkları yıkamak amacıyla çeşitli bitkilerden elde edilen temizleyiciler, banyo yapımında kullanılan bitkiler bölgede temizlik yapılırken kullanılmaktadır. Bölgede yer alan bitki türlerinden ayrıca temizlikte kullanılan araç ve gereçler yapılmaktadır. Bu çalışmada Doğu Karadeniz Bölgesi ile ilgili yapılmış lisansüstü tezler, makale, bildiri, kitap, sözlük, ansiklopedi ve internet kaynakları içerisinde temizlik kültürüyle ilgili yer alan bilgiler derlenerek Doğu Karadeniz’de temizlik kültüründe bitkilerin kullanımı tespit edilip değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Karadeniz, Temizlik Kültürü, Geleneksel Süpürge, Bitki, Odun Külü

Kaynakça

• Aktaş Küçükay, Tuğçe. 2019. “Artvin Merkez Köylerinde Halk Hekimliği Uygulamaları (Derleme, İnceleme, Tasnif)”. Yüksek Lisans Tezi, Artvin Çoruh Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Artvin.
• Alptekin, Mehmet. “Mersin- Silifke Yörük Kültür Hayatında Kül”. Asia Minor Studies, 7 (1), 34-45.
• Avcıoğlu, İlker. 2022. “Geçmişten Günümüze Giresun İli Halk Hekimliği İnanış ve Uygulamaları”. Doktora Tezi, Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giresun.
• Aytar, Selçuk. 1975. “Halk İnanmalarında Süpürge”. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 16 (314): 7418.
• Baytop, Turhan. 1984. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi (Geçmişte ve Bugün), İstanbul Üniversitesi Yayınları, Sanal Matbaacılık.
• Baytop, Turhan. 2007. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bilgin, Süleyman. 2006. “Sürmene’nin Şifalı Bitkileri-3”. Tekne- Kültür- Sanat Dergisi, 7: 32.
• Cantürk, Samet. 2023. “Gümüşhane ve Yöresi Ağızları (İnceleme- Metinler- Sözlük)”. Doktora Tezi, Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giresun.
• Coşar, Asiye Mevhibe. 2019. “Tonya Ağzı Söz Varlığı ve Tonya Ağzı Sözlüğü”. Tonya Tarihi ve Kültürü 349-400. Ed. Mehmet Hacısalihoğlu, Tonya Belediyesi.
• Çelebi, Yeter Kübra. 2019. “Giresun’da Geleneksel Şarküteriler”. Yüksek Lisans Tezi, Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giresun.
• Çobanoğlu, Özkul. 2005. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Duman, Mustafa. 2008. Fındık Kitabı, İstanbul: Kitabevi.
• Durdu, Ayşe. 2011. “Giresun’da Yayla Kültürü ve Geleneksel Yayla Evleri (Alucra ve Yağlıdere)”. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Durgun, Hasan Hüsnü. 2005. “Yöresel Sözlüğe Başlangıç”, Geçmişten Geleceğe Çaykara- Dernekpazarı. 551-560, Hazırlayanlar: Hasan Hüsnü Durgun, İsmail Sarı, Orhan Durgun, İstanbul: Çaykara ve Dernekpazarı Kültür ve Yardımlaşma Derneği Cemiyeti Yayınları.
• Durmuş, Sinan Vd. 1996. Her Yönüyle Araklı. Araklı Anadolu Öğretmen Lisesi Kültür Yayınları.
• Eroğlu, Erol ve Köktan, Yavuz. 2013. “Geleneksel Türk El Sanatlarından Süpürgecilik (Sakarya Örneği), Türük, Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 1, 212-226.
• Ertürk, Harun. 2015. “Artvin İli Yusufeli İlçesi Demirkent (Erkinis) Köyü Ağzı”. Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
• Eyüboğlu Murat ve Alşan M. Hakan (2018). “Akçaabat Lugatı”, Akçaabat Lugatı Anonim Söz Varlığı ve Kelimeler Şiirler, (Hazırlayanlar: M. Hakan Alşan, Murat Eyüboğlu, Erkan Ergül, Zehra Topal), 59-225, Akçaabat Belediyesi Kültür Yayınları.
• Gedikoğlu, Haydar. 2012. Akçaabat Folkloru. Trabzon: Akçaabat Belediyesi Kültür Yayınları.
• Gökgöl, Mirza. 1937. Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Bir Araştırma Gezisi. İstanbul: Kenan Basımevi ve Klişe Fabrikası.
• Gülay, Abdullah. 2001. Ağasar Çepni Kültürü Geyikli- Folklor- İnceleme- Araştırma. İstanbul: Geyikli Belediyesi Kültür Yayınları.
• Günaydın, Meligül. 2018. “Trabzon/Tonya Ağzı Örneğinde İşlevsel Bir Ağız Sözlüğü Oluşturma Denemesi”, Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon
• Haberal, Hikmet. 2011. “Yaylacılık Kültürünün Yayla Turizmi İçerisindeki Önemi: Rize Yaylaları Örneği”. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Haznedaroğlu, Aslıhan ve Karagöz, Didem Ayça (2019).”Yayla Kültüründe Kadın İşi- Erkek İşi Algısı Üzerine Bir Çalışma: Aşağı Çağrankaya Yaylası Örneği”. Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu 26- 28 Eylül 2019 Tam Metin Bildiri Kitabı, (ed.: Mustafa Cin- Nazım Kuruca), 205-224. Giresun: Giresun Üniversitesi Yayınları.
• Kalyoncu, Hasan. 2001. Trabzon Tonya Ağzının Dilbilgisel Özellikleri ve Tonya Sözlüğü. Akçaabat: Topkar Matbaası.
• Karpuz, Haşim. 1986. “Doğu Karadeniz Bölgesinde Ahşap Kap Yapımı”. Türk Folkloru Belleten, 183-198.