Krono-Beslenme (Chrono-Nutrion): Sirkadiyen Ritme Uyumlu Beslenme Yaklaşımıyla Metabolik Hastalıkların Önlenmesi ve Yönetimi

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 44 - 54, 24.10.2025

Tuğçe Orkun Erkılıç , Bülent Bayraktar , Seda Çelikel Taşci , Sevil Bayraktar , Özlem Seher Çakıcı , Yasemin Buse Kiliç , Fatma Meltem Kördeve , Neriman Erkan

Öz

Sirkadiyen ritimler, merkezi ve periferik moleküler saatler tarafından kontrol edilen biyolojik işlevlerimizdeki 24 saatlik dalgalanmalardır. Kan basıncı, sabahları keskin bir şekilde yükselen, uyanıklık/aktif dönemde zirveye ulaşan ve gece/aktif olmayan dönemde düşen günlük sirkadiyen ritim sergiler. Gece kan basıncında düşmeyen bozulmalara veya bu sirkadiyen ritimdeki bozulmalar hipertansiyon, kardiyovasküler hastalık ve kronik böbrek hastalığı ile ilişkilendirilmektedir. Krono-beslenme (chrononutrition), vücudun iç biyolojik saati olan sirkadiyen ritimlere uygun öğün zamanlamasını esas alan yenilikçi bir beslenme yaklaşımıdır. Son zamanlarda sirkadiyen ritimler, obezite, Tip 2 diyabet, kardiyovasküler hastalıklar, metabolik sendrom, hipertansiyon gibi bir çok hastalık ve sağlık sorunlarının önlenmesi ve yönetimi için potansiyel bir tedavi hedefi olarak dikkat çekmektedir. Bu bağlamda, zeitgeber'ler (sirkadiyen ritimleri harekete geçiren çevresel veya davranışsal ipuçları) merkezi ve periferik saatlerimizin düzenlenmesi için zaman ipuçları sağladıkları için özellikle önemlidir. Beslenme/yeme zamanı iyi bilinen bir zeitgeber'dir ve bu nedenle Krono-beslenme, hastalıkların önlenmesi için potansiyel bir yaşam tarzı müdahalesi olarak ortaya çıkmaktadır.
Krono-beslenmenin temelinde, öğünlerin günün belirli saatlerinde tüketilmesiyle insülin, kortizol ve melatonin gibi hormon salınımlarının optimize edilmesi yatmaktadır. Gündüz saatlerinde vücudun insülin duyarlılığı daha yüksekken, gece azaldığı için geç saatte yemek yemek kan şekerini yükseltir ve insülin duyarlılığını bozabilmektedir. Krono-beslenmenin önemli bir modeli olan erken zaman kısıtlamalı beslenme (eTRF), günlük kalori alımının günün erken saatlerinde belirli bir zaman diliminde tamamlanmasını hedeflemektedir. Bu yaklaşım, metabolizmanın en verimli olduğu zaman dilimini kullanarak sindirim sistemini gece saatlerinde yormamayı amaçlamaktadır. Bu beslenme stratejisi, insülin duyarlılığını artırarak tip 2 diyabet riskini azaltır ve kötü kolesterol (LDL) seviyelerini düşürürken iyi kolesterol (HDL) seviyelerini yükseltmeye yardımcı oluaktadır. Ayrıca, kilo yönetiminde rol oynar ve kan basıncını düzenleyerek hipertansiyon riskini azaltmaktadır.
Sonuç olarak, krono-beslenme prensiplerinin bireysel diyet programlarına ve halk sağlığı politikalarına entegrasyonu, metabolik hastalıkların önlenmesinde ve tedavisinde yeni ve umut verici bir yol sunabilir. Gelecekte, bu yaklaşımın uzun vadeli etkilerini ve farklı popülasyonlar üzerindeki sonuçlarını değerlendirecek geniş ölçekli çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sirkadiyen Ritim , Krono-Beslenme , Hormon , Metabolizma , Obezite

Etik Beyan

Çalışmanın, etik kurul izni gerektirmeyen çalışmalar arasında yer aldığını beyan ederim.

Kaynakça

• Ahluwalia, M. K. (2022). Chrononutrition—when we eat is of the essence in tackling obesity. Nutrients, 14(23), 5080. https://doi.org/10.3390/nu14235080
• Aparecida Crispim, C., & Carliana Mota, M. (2019). New perspectives on chrononutrition. Biological Rhythm Research, 50(1), 63–77. https://doi.org/10.1080/09291016.2018.1469503
• BaHammam, A. S., & Pirzada, A. (2023). Timing matters: the interplay between early mealtime, circadian rhythms, gene expression, circadian hormones, and metabolism—a narrative review. Clocks & Sleep, 5(3), 507–535. https://doi.org/10.3390/clockssleep5030035
• Bailey, S. L., & Heitkemper, M. M. (1991). Morningness-eveningness and early-morning salivary cortisol levels. Biological Psychology, 32(2-3), 181–192. https://doi.org/10.1016/0301-0511(91)90013-Y
• Basolo, A., Bechi Genzano, S., Piaggi, P., Krakoff, J., & Santini, F. (2021). Energy balance and control of body weight: Possible effects of meal timing and circadian rhythm dysregulation. Nutrients, 13(9), 3276. https://doi.org/10.3390/nu13093276
• Bayraktar, B. (2019). Sirkadiyen Ritim Fizyolojisi ve Fizyolojik Melatonin Ritminin İncelenmesi (pp. 348–354). Ekin Yayınevi.
• Bayraktar, B., & Bayraktar, S. (2019). Kanserde Sirkadiyen Ritim Ve Kortizol Sirkadiyen Ritim Fizyolojisinin İncelenmesi. In İNES (pp. 161–165). Çizgi Kitabevi.
• Bohmke, N. J., Dixon, D. L., & Kirkman, D. L. (2024). Chrono‐nutrition for hypertension. Diabetes/Metabolism Research and Reviews, 40(1), e3760. https://doi.org/10.1002/dmrr.3760
• Brandes, R. P. (2014). Endothelial dysfunction and hypertension. Hypertension, 64(5), 924–928. https://doi.org/10.1161/HYPERTENSIONAHA.114.03752
• Cagampang, F. R., & Bruce, K. D. (2012). The role of the circadian clock system in nutrition and metabolism. British Journal of Nutrition, 108(3), 381–392. https://doi.org/10.1017/S000711451200140X
• Charlot, A., Hutt, F., Sabatier, E., & Zoll, J. (2021). Beneficial effects of early time-restricted feeding on metabolic diseases: importance of aligning food habits with the circadian clock. Nutrients, 13(5), 1405. https://doi.org/10.3390/nu13051405
• Drăgoi, C. M., Nicolae, A. C., Ungurianu, A., Margină, D. M., Grădinaru, D., & Dumitrescu, I. B. (2024). Circadian rhythms, chrononutrition, physical training, and redox homeostasis—molecular mechanisms in human health. Cells, 13(2), 138. https://doi.org/10.3390/cells13020138
• Henry, C. J., Kaur, B., & Quek, R. Y. C. (2020). Chrononutrition in the management of diabetes. Nutrition & Diabetes, 10(1), 6. https://doi.org/10.1038/s41387-020-0108-9
• Hurley, J. M., Loros, J. J., & Dunlap, J. C. (2016). Circadian oscillators: around the transcription–translation feedback loop and on to output. Trends in Biochemical Sciences, 41(10), 834–846. https://doi.org/10.1016/j.tibs.2016.08.006
• Jamshed, H., Beyl, R. A., Della Manna, D. L., Yang, E. S., Ravussin, E., & Peterson, C. M. (2019). Early time-restricted feeding improves 24-hour glucose levels and affects markers of the circadian clock, aging, and autophagy in humans. Nutrients, 11(6), 1234. https://doi.org/10.3390/nu11061234
• Kalsbeek, A., la Fleur, S., & Fliers, E. (2014). Circadian control of glucose metabolism. Molecular Metabolism, 3(4), 372–383. https://doi.org/10.1016/j.molmet.2014.03.001
• Kennedy, D. (2020). The Impact of Time-Restricted Eating on Circulating Factors, Insulin Sensitivity and Circadian Rhythms [Master's thesis, Colorado State University]. ProQuest Dissertations Publishing.
• Kervezee, L., Kosmadopoulos, A., & Boivin, D. B. (2020). Metabolic and cardiovascular consequences of shift work: The role of circadian disruption and sleep disturbances. European Journal of Neuroscience, 51(1), 396–412. https://doi.org/10.1111/ejn.14515
• Kim, T. W., Jeong, J. H., & Hong, S. C. (2015). The impact of sleep and circadian disturbance on hormones and metabolism. International Journal of Endocrinology, 2015, 591729. https://doi.org/10.1155/2015/591729
• Koike, N., Yoo, S. H., Huang, H. C., Kumar, V., Lee, C., Kim, T. K., & Takahashi, J. S. (2012). Transcriptional architecture and chromatin landscape of the core circadian clock in mammals. Science, 338(6105), 349–354. https://doi.org/10.1126/science.1226339
• Kumar, R., & Rizvi, M. R. (2024). Beyond a Meal: The In-Depth Analysis of Breakfast and Its Impact on Obesity Prevention-A Comprehensive Review. JK Practitioner, 29(1).
• LaRocca, T. J., Martens, C. R., & Seals, D. R. (2017). Nutrition and other lifestyle influences on arterial aging. Ageing Research Reviews, 39, 106–119. https://doi.org/10.1016/j.arr.2017.06.002
• Hawley, J. A., Sassone-Corsi, P., & Zierath, J. R. (2020). Chrono-nutrition for the prevention and treatment of obesity and type 2 diabetes: from mice to men. Diabetologia, 63, 2253–2259. https://doi.org/10.1007/s00125-020-05248-w
• Li, Y., Ma, J., Yao, K., Su, W., Tan, B., Wu, X., & Yin, J. (2020). Circadian rhythms and obesity: Timekeeping governs lipid metabolism. Journal of Pineal Research, 69(3), e12682. https://doi.org/10.1111/jpi.12682
• Ludwig, D. S. (2023). Carbohydrate-insulin model: does the conventional view of obesity reverse cause and effect? Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 378(1888), 20220211. https://doi.org/10.1098/rstb.2022.0211
• Ludwig, D. S., & Ebbeling, C. B. (2018). The carbohydrate-insulin model of obesity: beyond “calories in, calories out.” JAMA Internal Medicine, 178(8), 1098–1103. https://doi.org/10.1001/jamainternmed.2018.2936
• Mao, R., Chen, Y., Chi, Z., & Wang, Y. (2019). Insulin and its single-chain analogue. Applied Microbiology and Biotechnology, 103(21), 8737–8751. https://doi.org/10.1007/s00253-019-10085-7
• Marcheva, B., Ramsey, K. M., Buhr, E. D., Kobayashi, Y., Su, H., Ko, C. H., ... & Bass, J. (2010). Disruption of the clock components CLOCK and BMAL1 leads to hypoinsulinaemia and diabetes. Nature, 466(7306), 627–631. https://doi.org/10.1038/nature09285
• Moebus, S., Göres, L., Lösch, C., & Jöckel, K. H. (2011). Impact of time since last caloric intake on blood glucose levels. European Journal of Epidemiology, 26(9), 719–728. https://doi.org/10.1007/s10654-011-9602-0
• Morgan, L., Arendt, J., Owens, D., Folkard, S., Hampton, S., Deacon, S., & Taylor, K. (1998). Effects of the endogenous clock and sleep time on melatonin, insulin, glucose and lipid metabolism. Journal of Endocrinology, 157(3), 443–452. https://doi.org/10.1677/joe.0.1570443
• Mozaffarian, D. (2016). Dietary and policy priorities for cardiovascular disease, diabetes, and obesity: a comprehensive review. Circulation, 133(2), 187–225. https://doi.org/10.1161/CIRCULATIONAHA.115.018585
• Panda, S. (2025). The Circadian Diabetes Code: Discover the Right Time to Eat, Sleep, and Exercise to Prevent and Reverse Prediabetes and Diabetes. Random House.
• Papakonstantinou, E., Oikonomou, C., Nychas, G., & Dimitriadis, G. D. (2022). Effects of diet, lifestyle, chrononutrition and alternative dietary interventions on postprandial glycemia and insulin resistance. Nutrients, 14(4), 823. https://doi.org/10.3390/nu14040823
• Parkar, S. G., Kalsbeek, A., & Cheeseman, J. F. (2019). Potential role for the gut microbiota in modulating host circadian rhythms and metabolic health. Microorganisms, 7(2), 41. https://doi.org/10.3390/microorganisms7020041
• Poggiogalle, E., Jamshed, H., & Peterson, C. M. (2018). Circadian regulation of glucose, lipid, and energy metabolism in humans. Metabolism, 84, 11–27. https://doi.org/10.1016/j.metabol.2017.11.018
• Pot, G. K., Almoosawi, S., & Stephen, A. M. (2016). Meal irregularity and cardiometabolic consequences: results from observational and intervention studies. Proceedings of the Nutrition Society, 75(4), 475–486. https://doi.org/10.1017/S002966511600171X
• Reytor-González, C., Simancas-Racines, D., Román-Galeano, N. M., Annunziata, G., Galasso, M., Zambrano-Villacres, R., & Barrea, L. (2025). Chrononutrition and Energy Balance: How Meal Timing and Circadian Rhythms Shape Weight Regulation and Metabolic Health. Nutrients, 17(13), 2135. https://doi.org/10.3390/nu17133135
• Roenneberg, T., & Merrow, M. (2016). The circadian clock and human health. Current Biology, 26(10), R432–R443. https://doi.org/10.1016/j.cub.2016.03.045
• Saplontai, L. C., Najar, A., Lynch, K., & Geere, M. (2024). Chrono-nutrition: understanding the interplay between circadian rhythms and personalized nutrition. International Journal of Translational Science, 221–256. https://doi.org/10.1007/s11745-024-00438-2
• Singh, A., & Vellapandian, C. (2023). High risk of metabolic complications due to high consumption of processed foods. Current Nutrition & Food Science, 19(3), 198–208. https://doi.org/10.2174/1573401318666220509160534
• Sinturel, F., Petrenko, V., & Dibner, C. (2020). Circadian clocks make metabolism run. Journal of Molecular Biology, 432(12), 3680–3699. https://doi.org/10.1016/j.jmb.2020.04.004
• Zisapel, N. (2018). New perspectives on the role of melatonin in human sleep, circadian rhythms and their regulation. British Journal of Pharmacology, 175(16), 3190–3199. https://doi.org/10.1111/bph.14116