İlk Dönem Kelam Metinlerinde ve Tartışmalarda Cebri Kader Anlayışın Dayandığı Argümanlar

Year 2025, Volume: 6 Issue: 1, 1 - 18

Yasin Ulutaş

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1556874

Abstract

Hz. Peygamber’in vefatından sonra Müslümanlar arasında öncelikle siyasi konularda bazı ihtilaflar çıkmıştır. Bu ihtilaflar, toplumun dinamikleri gözetilerek çözülemediği için gruplaşmalar ve akabinde de bazı iç çatışmalar meydana gelmiştir. Bu çatışmaların sonuçları dini bir zeminde tartışılmaya başlanmıştır. Bu süreçte iktidara gelen Emevîler, yasal olmayan uygulamalarını cebri kader anlayışı ile meşru hale getirmek amacıyla bu düşünceyi desteklediler. Bu anlayışa göre, İnsan, her türlü eylemini zorunlu olarak Allah’ın kendisi için takdir ettiği şekilde yapar. İnsanın eylemlerdeki rolü, ilahi iradenin eylemlerine mahal olmaktan başka bir şey değildir. Bu anlayışı savunmak amacıyla hicri birinci asırdan itibaren kelami metinler kaleme alınmıştır. Biz bu çalışmamızda ilk kelam metinlerinde cebri kader anlayışını savunanların dayandığı argümanları tespit etmeye çalışacağız. Bir anlayışın dayandığı ilk metinlerin öğrenilmesi konunun hangi zeminde tartışıldığını göstermesi açısından önemlidir. Çalışmada kader ile ilgili yazılan ilk kelami metinler ve yaşanan tartışmalar taramak suretiyle tespit etmeye çalışılmıştır.

Keywords

Kelam, Kader, Cebr, Argümanlar, Erken Dönem

ARGUMENTS ON WHİCH THE CONCEPT OF ALGEBRAİC DESTİNY İS BASED İN EARLY KALAM TEXTS AND DİSCUSSİONS

Abstract

After the death of the Prophet, some conflicts arose among Muslims, primarily on political issues. Since these conflicts could not be resolved by taking into account the dynamics of the society, groupings and subsequently some internal conflicts occurred. The consequences of these conflicts began to be discussed on a religious basis. The Umayyads, who came to power in this process, supported this idea in order to legitimize their illegal practices with the understanding of forced fate. According to this understanding, man necessarily performs all his actions in the way God has ordained for him. Man's role in actions is nothing other than being the subject of the actions of the divine will. In order to defend this understanding, theological texts have been written since the first century of the Hijri. In this study, we will try to identify the arguments based on those who defend the compulsory understanding of fate in the first theological texts. Learning the first texts on which an understanding is based is important in terms of showing on what basis the subject is discussed. In the study, we tried to identify the first theological texts written about fate and the discussions that took place.

Keywords

Kalam, Destiniy, Forced, Aguments, Early Period

References

• Abdülaziz, Ö. (1977). Risalet’ü Ömer bin Abdülaziz fi Reddi a’lel Kaderiyye. Thk. Josef Van Ess. Beyrut: Me’hedu el-Almaniyi lil ebhasü’Şerkiyye.
• Akbulut, A. (1994). Allah’ın Takdiri Kulun Tedbiri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33/129-156.
• Basri, H. (2008). Kadere Dair İki Risale, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/351-374.
• Biçer, Ş.E. (2020). Beytü’l-Hikme ve Tercümeler Dönemindeki Önemi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensititüsü.
• Câhiz, A. (2002). Sınâ’tü’l-Kelâm. Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl Yayınları.
• Hanefiyye, H. (1977). er-Risâletü fi reddi ale’l-Kaderiyye. thk. Josef Van Ess. 1. Basım. Beyrut: Me’hedu el-Almaniyi lil ebhasü’Şerkiyye.
• Isfehânî, R. (1986). el-Müfredât fi ğariyibi’l-Kur’ân. İstanbul: Kahraman Yayınları.
• İbn Asâkir, A. (1997). Târîḫu Dımaşḳ, thk. Ömer b. Ğurâme b. Umerî 1. Basım Beyrut: Dârü’l-Fikr.
• İbn Murtezâ, A. (1988). Tabakâtü’l-Mu’tezile. Beyrut: Darü’l-Müntezir.
• İbn Kesir, E. (1994). el-Bidaye ve’n-nihaye. çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İbn Teymiyye, T. (1946). el-İman. thk. Muhammed Nasurüddin el-Elbânî. Amman:el-Mektebetü’l-İslamî.
• Kaya, M. (1992). “Beytülhikme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/88-89. İstanbul: TDV Yayınları.
• Kâdî Abdülcebbâr, E. (1974). Fadlü’l-i’tizal ve tabakâtü’l-Mu’tezile ve mübâyenetihim lisâiri’l-muhâlîfin. thk. Fuad Seyyid. Tunus:ed-Dârü’t-Tunisiyye, Li’n-Neşr.
• Kubat, M. (2008). Kadere Dair İki Risale. Dinbilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi. VIII (1), 351-374.
• Kur’ân Yolu Meâli ve Tefsiri (Komisyon, Çev). (2007). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Neşşar, A. (1999). İslâm’da Felsefî Düşüncenin Doğuşu. çev. Osman Tunç. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Sezgin, F. (1991). Tarihu’t-turasi’l-arabi. Riyad: Camiatu’l-İmam Muhammed bin Suud el-İslamiyye.
• Sinanoğlu, A. (2002). İslam’ın İlk Siyasallaştırılma Sürecinde Kader İnancı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43/249-276. DOI: 10.33227/auifd.1244045
• Tirmizî, M. (1962). Sünen-i Tirmizî. Kahire: Matb’atü Mustafa el-Banî.
• Topaloğlu, B. Çelebi, İ. (2015). Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları.
• Ulutaş, Y. (2017). Ömer bin Abdülaziz’in Hayatı, Şahsiyeti, Kelami Görüşleri ve Kadere Dair Risalesi, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (31), 327-362.
• Ulutaş Y. (2019). Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risalesi ve Kaderle İlgili Görüşleri, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (22), 334-362.
• Watt, W. (1981). İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. çev. Ethem Ruhi Fığlalı.Ankara: Umran Yayınları.
• Yemânî, E. (1999). el-İntisâr fî reddale’l-Mutezile el-Kaderiyye el-Eşrâr. thk. Su’ûd b. Abdülaziz el-Half. Riyad: Darü Ezvâi es-Selef.
• Zemahşerî, M. (2018). el-Keşşâf. çev. Adil Bebek. İstanbul: TYEKB Yayınları.