Rule of Law as a Tool for Restraining the Executive

Year 2024, Volume: 13 Issue: 25, 67 - 128, 20.10.2024

Onur Gürer

Abstract

Population growth, the relative development of the means of production and the transition to settled life led to the emergence of surplus product and social classes. The need to maintain order due to complex social relations, created law and the state simultaneously with this process. Since their emergence, law, state and classes have been in a symbiotic relationship. Therefore, they cannot exist independently of each other. This determination is valid for all modes of production based on classes. The mode of production determines the structure of the state and law. The mode of production, which is formed by the combination of relations of production and productive forces, is realised in social life through law. State is the subject that regulates these spheres by law, it is the object of class struggle in the context of the dialectical relationship between the productive forces and the relations of production. The executive, operates continuously with a huge organisation, a large number of
personnel is the pivot of the state, compared to the legislative and judicial organs which have very few personnel and small organisation. Historically, the executive has also exercised legislative and judicial powers for a long period of time. The theory of separation of powers and rule of law was developed, in order to eliminate the problems arising from this fact. The structure of modern capitalist states, which emerged in the 19th century when the class struggle between the aristocracy and the bourgeoisie ended decisively in favour of the latter, was shaped by these two concepts. These theories aiming to restrain the executive branch have been partially successful because the tree of life is green. In this study, the rule of law principle is reviewed in the context of restraining the executive branch which intervenes in social and private life with great power.

Keywords

Rule of Law, Separation of Powers, Executive Power, Restriction of Fundamental Rights and Freedoms, Judicial Review

Yürütme Organının Dizginlenmesinin Aracı Olarak Hukuk Devleti

Abstract

Nüfus artışı, üretim araçlarının göreli olarak gelişmesi, yerleşik hayata geçilmesi ile üretim fazlası ve toplumsal sınıflar ortaya çıkmıştır. Karmaşıklaşan toplumsal ilişkiler nedeniyle düzenin sağlanması ihtiyacı bu süreçle eş zamanlı olarak hukuku ve devleti yaratmıştır. Doğuşundan itibaren hukuk, devlet ve sınıflar simbiyotik bir ilişki içerisindedir. Dolayısıyla bunların birbirinden bağımsız olarak var olması düşünülemez. Bu saptama, sınıflara dayanan bütün üretim tarzları için geçerlidir. Devletin ve hukukun yapısını üretim tarzı belirler. Üretim ilişkilerinin ve üretici güçlerin birleşmesiyle oluşan üretim tarzının toplumsal yaşamdaki görünümü hukuk aracılığıyla gerçekleşir. Devlet; hukuk aracılığıyla bu alanları düzenleyen öznedir, üretici güçler ve üretim ilişkileri arasındaki diyalektik ilişki bağlamında ise sınıf mücadelesinin nesnesidir. Devasa örgütü ve çok sayıda personeliyle aralıksız faaliyette bulunan yürütme, oldukça az çalışanı ve küçük örgütü bulunan yasama ve yargı organlarına göre devletin merkezinde durmaktadır. Tarihsel olarak yürütme gücü uzunca bir dönem yasama ve yargı yetkilerini de kullanmıştır. Bu durumun ortaya çıkardığı sorunları bertaraf edebilmek için kuvvetler ayrılığı ve hukuk devleti teorileri geliştirilmiştir. XIX. yüzyılda aristokrasi ve burjuvazi arasındaki sınıf mücadelesinin kesin olarak ikincisi lehine sonuçlanmasıyla ortaya çıkan modern kapitalist devletlerin yapısı bu iki kavram tarafından şekillendirilmiştir. Yürütme organını sınırlandırmayı amaçlayan bu iki teori, yaşam ağacının yeşil olması nedeniyle kısmen başarılı olmuştur. Bu çalışmada, toplumsal yaşama ve özel hayata büyük bir güçle müdahale eden yürütme organının sınırlandırılması bağlamında hukuk devleti ilkesi incelenmiştir.

Keywords

Hukuk Devleti, Kuvvetler Ayrılığı, Yürütme Gücü, Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması, Yargısal Denetim

References

• Ackerman, Bruce. “New Separation of Powers”, Harvard Law Review, V. CLIII, N. 3, (2000).
• Ahmad, Feroz. Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), Çev. Ahmet Fethi, Hil Yayın, İstanbul, 1996.
• Akşin, Sina. Siyasal Tarih (1950-1960), in Türkiye Tarihi Cilt IV: Çağdaş Türkiye 1908-1980, Cem Yayınevi, İstanbul 2013.
• Alkan, Mehmet Öznur. “1960 Darbesi ve Üniversiteden Tasfiyeler: 147’ler Olayı”, Toplumsal Tarih, S. 286, 2017.
• Aristotle. Politics, Penguin Books, Çev. T. A. Sinclair, London, 1992.
• Atılgan, Gökhan. Behice Boran: Öğretim Üyesi, Siyasetçi, Kuramcı, Yordam Kitap, İstanbul, 2009.
• Azrak, Ali Ülkü. “Yargı ve İdare İki Fonksiyonun Karşılaştırılması Üzerine Bir Teorik Deneme”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt XXXIV, Sayı 1-4, (1968).
• Bachelet, Vittorio. “Profili Giuridici dell’Organizzazione Amministrativa”, in Scritti Giuridici I, Giuffrè, Milano, 1981.
• Balta, Tahsin Bekir. İdare Hukukuna Giriş C. I, TODAİE Yayını, Ankara, 1968-1970.
• Balta, Tahsin Bekir/Kubalı, Hüseyin Nail. “Türkiye’de Hukuk Devleti Anlayışı”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt XV, Sayı 3, (1960).
• Bassi, Franco. “Separazione dei Poteri”, Rivista Trimestrale di Diritto Pubblico, Volume XV, Fascicolo 1, (1965).
• Bilsel, Cemil. İstanbul Üniversitesi Tarihi, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943.
• Bognetti, Giovanni. La Divisione dei Poteri, Giuffrè, Milano, 2001.
• Bonaudı, Emilio. “Il Potere Politico e la Divisione dei Poteri”, in Scritti Giuridici in Onore di Santi Romano, Volume I, CEDAM, Padova, 1940.
• Cammeo, Federico. “Le Manifestazioni della Volontà dello Stato nel Campo del Diritto Amministrativo: Legge e Ordinanza (Decreti e Regolamenti)”, in V. E. Orlando (a cura di), Primo Trattato Completo di Diritto Amministrativo Italiano, Volume III, Società Editrice Libraria, Milano, 1901.
• Carlassare, Lorenza. Regolamento dell’esecutivo e Principio di Legalità, CEDAM, Padova, 1966.
• Cartabia, Marta. “I Giudici e lo Stato di Diritto”, in Il Giudice e lo Stato di Diritto: Indipendenza della Magistratura e Interpretazione della Legge nel Dialogo tra le Corti, Giuffrè, Milano, 2024.
• Cartabia, Marta. “Legislazione e Funzione di Governo”, Rivista di Diritto Costituzionale, Volume XI, (2006).
• Cassese, Sabino. Il Diritto Amministrativo: Storia e Prospettive, Giuffrè, Milano, 2010.
• Cheli, Enzo. “Ruolo dell’Esecutivo e Sviluppi Recenti del Potere Regolamentare”, Quaderni Costituzionale, Volume X, Numero 1, (1990).
• Cheli, Enzo. Potere Regolamentare e Struttura Costituzionale, Giuffrè, Milano, 1967.
• Chkhivadze, Vyacheslav M./Farberov, N. P./Kositsyn, A. P./Krutogolov, M. A./Krylov, B. S./ Tumanov, V. A./Zivs, S. L., The Soviet State and Law, Progress Publishers, Moscow, 1969.
• Corso, Guido. Principio di Legalità e Interpretazione della Legge, Editoriale Scientifica, Napoli, 2014.
• Çağlar, Bakır. “Politika’da Hukuk Devleti Anlayışının Yeri ve Önemi”, İnsan Hakları Yıllığı, Cilt XIX-XX, (1997-1998).
• Çulhaoğlu, Metin. ‘ “Türkiye’nin Düzeni”: Var mı? ’, Gelenek, Sayı 99, 2008.
• Dicey, Albert Venn, Introduction to the Study of the Law of the Constitution, The Macmillan Press, London, 1979.
• Doehring, Karl. Genel Devlet Teorisi, İnkılap Yayınevi, İstanbul, 2014.
• Duez, Paul. Mukavele Dışında Amme Kudretinin Mes’uliyeti, Çev. İbrahim Şenil, Güney Matbaacılık ve Gazetecilik, Ankara,1950.
• Duran, Lûtfi. “Düzenleme Yetkisi Özerk Sayılabilir mi”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Cilt IV, Sayı 1-3, (1983).
• Duran, Lûtfi. “Kanun Hükmünde Kararname”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt VIII, Sayı 2, (1975).
• Duran, Lûtfi. İdare Hukuku Ders Notları, İstanbul, 1982.
• Duran, Lûtfi. Türkiye İdaresinin Sorumluluğu, TODAİE yayını, Ankara, 1974.
• Engels, Friedrich. Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, Çev. Kenan Somer, Sol Yayınları, Ankara, 1998.
• Ergün, Cengiz. Hizmet Kusurundan Kaynaklanan Sorumluluk, Yetkin Yayınları, Ankara, 2024.
• Frate, Paolo Alvazzi del and Torini, Alberto. “Rule of Law between the Seventeenth and Nineteenth Centuries”, in Rule of Law vs Majoritarian Democracy, Hart Publishing, Oxford, Eds. Giuliano Amato et al., 2021.
• Gözler, Kemal. “Cumhurbaşkanlığı Sistemi mi, Başkanlık Sistemi mi, Yoksa Neverland Sistemi mi? 16 Nisan’da Neyi Oylayacağız?”, http://www.anayasa.gen.tr/neverland.pdf.
• Gözler, Kemal. “Genelge Devleti Hukukta Şeklin Önemi Üzerine”, https://www.anayasa.gen.tr/genelge-devleti.htm#_ftnref12.
• Gözler, Kemal. “Korona Virüs Salgınıyla Mücadele İçin Alınan Tedbirler Hukuka Uygun Mu? (2)”, https://anayasa.gen.tr/korona-2.htm.
• Gözler, Kemal. İdare Hukuku Cilt I, Ekin Yayınevi, Bursa, 2019.
• Gözler, Kemal. İdare Hukuku Cilt II, Ekin Yayınevi, Bursa, 2019.
• Gözübüyük, A. Şeref ve Tan, Turgut. İdare Hukuku Cilt I, Turhan Kitabevi, Ankara, 2013.
• Güneş, Turan. Türk Pozitif Hukukunda Yürütme Organının Düzenleyici İşlemleri, Sevinç Matbaası, Ankara, 1965.
• Gürer, Onur. “Birleşik Krallık’ta Kamu Hizmetinin Tarihsel Dönüşümü”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 172, (2024).
• Gürer, Onur. Cumhurbaşkanının Düzenleyici İşlemleri, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2022.
• Gürer, Onur. İdarenin Depremden Doğan Sorumluluğu ve 2023 Kahramanmaraş Depremi, Depremin Özel Hukuk ve Kamu Hukuku Açılarından Değerlendirilmesi, Vedat Kitapçılık, Ed. Sezer Ilgın et al., 2023.
• Hamilton, Alexander/ Madison, James/ Jay, John. The Federalist Papers, Oxford University Press, New York, 2008.
• İlhan, Metin. “Türk Silahlı Kuvvetleri'nde Tarihi Tasfiye: Eminsu Olayı”, Türk Dünyası Araştırmaları, Cilt CX, Sayı 217, (2015).
• Karahanoğulları, Onur. “Kanun Hükmünde Kararnamenin Niteliği (Bir Öneri: Birlikte Yasama)”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt XXXI, Sayı 2, (1998).
• Karahanoğulları, Onur. İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdari İşlemler, Turhan Kitabevi Ankara, 2015.
• Karahanoğulları, Onur. İdari Yargı: İdarenin Hukuka Zorlanması, Turhan Kitabevi, Ankara, 2019.
• Karahanoğulları, Onur. Marksizm ve Hukuk, Yordam Kitap, İstanbul, 2017.
• Küçük, Yalçın. Aydın Üzerine Tezler 1, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1990.
• Küçük, Yalçın. Aydın Üzerine Tezler 5, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1988.
• Küçük, Yalçın. Türkiye Üzerine Tezler, Salyangoz Yayınları, İstanbul, 2006.
• Lacchè, Luigi. “Rule of Law Metamorphoses in the Twentieth Century”, in Rule of Law vs Majoritarian Democracy, Hart Publishing, Oxford, Eds. Giuliano Amato et al., 2021.
• Locke, John. Second Treatise of Government, Hackett Publishing Company, Indiana, 1980.
• Marx, Karl and Engels, Friedrick. Collected Works Volume X, Lawrence & Wishart, 1978.
• Marx, Karl. Fransız Üçlemesi, Yordam Kitap, İstanbul, 2016.
• Marx, Karl and Engels, Frederick. Selected Works in Three Volumes, Progress Publishers, Moscow, 1976.
• Montesquieu. Kanunların Ruhu Üzerine, Çev. B. Günen, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2019.
• Onar, Sıddık Sami. İdare Hukukunun Umumi Esasları Cilt III, Hak Kitabevi İstanbul, 1966. Onar, Sıddık Sami. İdare Hukukunun Umumi Esasları Cilt I, Hak Kitabevi, İstanbul, 1966.
• Özay, İl Han. Günışığında Yönetim, Alfa Yayınları, İstanbul, 1996.
• Özbudun, Ergun. “1961 ve 1982 Anayasalarında Kanun Hükmünde Kararnameler”, Anayasa Yargısı, Cilt II, (1985).
• Özbudun, Ergun. Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2019.
• Özcan, Mehmet Tevfik. “Küreselleşme Sonrası Hukuk Devleti: Mit mi, Gerçeklik mi?”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt LXXI, Sayı 1, (2013).
• Özcan, Mehmet Tevfik. Modern Toplum ve Hukuk Devleti, On İki Levha Yayınevi, İstanbul, 2008.
• Özdemir, Hikmet. Siyasal Tarih (1960-1980), in Türkiye Tarihi Cilt IV: Çağdaş Türkiye 1908-1980, Cem Yayınevi, İstanbul 2013.
• Özenç, Berke. Hukuk Devleti: Kökenleri ve Küreselleşme Çağındaki İşlevi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
• Poulantzas, Nicos. State, Power, Socialism, Verso Classics, London, 2000.
• Sağlam, Fazıl. “Kanun Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisinin Sınırları Uygulamanın Yaygınlaşmasından Doğabilecek Sorunlar”, Anayasa Yargısı, Cilt I, (1984).
• Sağlam, Fazıl. Temel Hakların Sınırlanması ve Özü, AÜSBF Yayınları, Ankara, 1982.
• Sancakdar, Oğuz/ Önüt, Lale Burcu/ Us Doğan, Eser/ Kasapoğlu Turhan, Mine/ Seyhan, Serkan. İdare Hukuku Teorik Çalışma Kitabı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• Sancar, Mithat. “Devlet Aklı” Kıskacında Hukuk Devleti, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
• Sarıca, Ragıp. Türkiye’de İcra Uzvunun Tanzim Salâhiyeti, Türk Hukuk Kurumu, İstanbul, 1943.
• Sever, Çiğdem. “Covid-19 Günlerinde İdare Hukuku: Salgınla Mücadelede Kolluk Yetkileri Üzerine Bir İnceleme”, Anayasa Hukuku Dergisi, Cilt IX, Sayı 17, (2020).
• Şirin, Tolga. Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Kanun Kavramı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• Şirin, Tolga. Meclis Hükûmeti Rousseau’dan Marx’a, Lenin’den Atatürk’e Bir Ortak Kesen, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2023.
• Tamanaha, Brian Z. On the Rule of Law, Cambridge University Press, New York, 2004.
• Tanilli, Server. Devlet ve Demokrasi: Anayasa Hukukuna Giriş, Say Kitap, İstanbul, 1981.
• Tanör, Bülent. Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2000.
• Tekinsoy, Mustafa Ayhan. “Üniversite Öğretim Elemanlarının Görevlerine Son Verilmesi Usulleri Açısından 147’ler Olayı ve Sonuçları Üzerine”, Prof. Dr. Metin Günday Armağanı Cilt II, Atılım Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2020.
• Teziç, Erdoğan. “Yasama Yetkisi ve Kanun Hükmünde Kararnameler”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt V, Sayı 1, (1972).
• Teziç, Erdoğan. Anayasa Hukuku, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• Tiedemann, Paul. Almanya’da Şekli Hukuk Devleti İlkesi, Rectsbrücke-Hukuk Köprüsü, Sayı 11, (2016).
• Ulusoy, Ali Dursun. Yeni Türk İdare Hukuku, Yetkin Yayınları, 2019.
• Ünal Özkorkut, Nevin. “1876 Anayasası’nın Hukuk Devletinin Unsurları Açısından Osmanlı Devlet Anlayışına Getirdiği Yenilikler”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt LIII, Sayı 1, (2004).
• Vyshinsky, Andrey Yanuaryeviç. The Law of the Soviet State, Macmillan Press, New York 1948.
• Yayla, Ahmet. İdarenin Kusursuz Sorumluluğu, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2015.
• Zanobini, Guido. “La Gerarchia Delle Fonti nel Nuovo Ordinamento”, in Scritti Vari di Diritto Pubblico, Giuffrè, Milano, 1955.
• Zanobini, Guido. “La Potestà Regolamentare e la Norme delle Costituzione”, in Scritti di Vari di Diritto Pubblico, Giuffrè, Milano, 1955.
• Zürcher, Erich J. Turkey A Modern History, I. B. Tauris, & Co. Ltd., London, 2017.