Öz
В статье дифференцируются лингвистические данные о понятии священных чисел в казахском национальном знании. Сначала упоминаются характеристики человеческого рода, анализируется его понятие и значение. Рассмотрены священные свойства одушевленных и неживых предметов в народном представлении, проанализированы числа в их знании. Действительно, по мнению многих людей, некоторые числа считаются святыми и священными в использовании языка. Поэтому рекомендуется важно различать числа в жизни человека не только с точки зрения их числовых свойств, но и с точки зрения их познавательных свойств. В статье руководствуется, что числа три, семь, девять, сорок в народном знании считаются святыми и сакральными по этнокультурному содержанию. Тот факт, что данные числа смешались с духовной сущностью народа, были признаны в этнокультурном содержании, образовали языковые единицы, как одно из духовных достояний, формирующих культурный лексикон, а также служащих временем, пространством и мерой. В повседневной жизни, всесторонне анализируются их сакральные свойства содержания. Говорят также, что сакральность этих числительных есть не только в казахском национальном или тюркском знании, но и в мировых языках. За основу взяты исследования о сакральности в этнокультурной картине народов мира.
В целом числа, положенные в основу исследования, - это место народа в национальном мировоззрении, его святость в традициях и обычаях, то, что они отражаются в различных сторонах жизни благодаря рождению и смерти человека, а также их использование и расскрывается тайны в национальном языковом знании.
Anahtar Kelimeler
народные познания сакральные числа духовная лексика языковое единство языковое употребление.
Kaynakça
- Ǵabıthanuly Q. (2006). Qazaq mıfologııasynyń tіldegі kórіnіsі. –Almaty: «Arys», –168 b.
- Egeýbaı A.Q. (1998). Mahmut Qashqarı Túrіk sózdіgі. Úsh tomdyq. –Almaty: Hant, –600 b.
- Ermuhamet M. (2020). Mólsher kategorııasynyń tarıhı paradıgmasy (lıngvıstıkalyq aspektіde). Fılosofııa doktory (PhD) dárejesіn alý úshіn daıyndalǵan dıssertatsııa. –Almaty, –220 b.
- Kýrmanbaeva J.B. (2020). Qazaq tіlіndegі san ataýlarynyń lıngvomádenıettanymdyq negіzі. Fılosofııa doktory (PhD) ǵylymı dárejesіn alý úshіn daıyndalǵan dıssertatsııa. –Almaty, –164 b.
- Kúrkebaev K.Q. (2020). Qazaq tіlіnіń rýhanı jáne materıaldyq leksıkasy. Oqý quraly. –Almaty: «Qazaq ýnıversıtetі», –192 b.
- Qazaq ádebı tіlіnіń sózdіgі. On bes tomdyq. (2011). 8-tom. –Almaty, –744 b.
- Qazaq tіlіnіń túsіndіrme sózdіgі. (2008). –Almaty: Daık-Press, –968 b.
- Qazaqtyń etnografııalyq kategorııalar, uǵymdar men ataýlarynyń dástúrlі júıesі. (2012). Entsıklopedııa. 3-tom: K-Q. –Almaty: RPK «Slon» DPS, –736 bet.
- Qondybaı S. (2008). Arǵyqazaq mıfologııasy. 1-kіtap. –Almaty: «Arys», –528 bet.
- Mansurov N.B. (2022). Shejіre – ulttyq mádenıettіń bіr sıpaty. Túrkologııa jýrnaly, №4 (112), –Túrkіstan. –275 b.
- Rahımov M.I. (2018). Ertіs óńіrі kıelі oryndarynyń ǵylymı turǵyda zerttelý máselesі. Qazaq memlekettіk qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıtetіnіń Habarshysy, № 3 (75).
- Toporov V.N. Issledovanııa po etımologıı ı semantıke. (2004). T. I, Teorııa ı nekotorye chastnye ee prılojenııa. –Moskva: Iazykı slavıanskoı kýltýry, –816 s.
- Tsırenova L.A. (2014). Kratkıı fılosofskıı slovar. 2-e ızd. –Moskva: RG –Press, –str. 496.
Öz
The article differentiates linguistic data on the concept of sacred numbers in Kazakh national knowledge. First, the characteristics of the human race are mentioned and its concept and meaning are analyzed. The sacred properties of animate and inanimate objects in the popular imagination are considered, numbers in their knowledge are analyzed. Indeed, according to many people, certain numbers are considered holy and sacred in the use of language. Therefore, it is recommended that it is important to distinguish numbers in human life not only in terms of their numerical properties, but also in terms of their cognitive properties. The article is guided by the fact that the numbers three, seven, nine, forty in popular knowledge are considered holy and sacred in ethnocultural content. The fact that these numbers mixed with the spiritual essence of the people was recognized in the ethnocultural content, formed linguistic units as one of the spiritual assets that form the cultural lexicon, and also serve as time, space and measure. In everyday life, their sacred properties of content are comprehensively analyzed. They also say that the sacredness of these numerals exists not only in Kazakh national or Turkic knowledge, but also in world languages. The basis is research on sacredness in the ethnocultural picture of the peoples of the world.
In general, the numbers underlying the study are the place of the people in the national worldview, their holiness in traditions and customs, the fact that they are reflected in various aspects of life due to the birth and death of a person, as well as their use and secrets are revealed in national linguistic knowledge.
Anahtar Kelimeler
folk knowledge sacred numbers spiritual vocabulary linguistic unity linguistic use.
Kaynakça
- Ǵabıthanuly Q. (2006). Qazaq mıfologııasynyń tіldegі kórіnіsі. –Almaty: «Arys», –168 b.
- Egeýbaı A.Q. (1998). Mahmut Qashqarı Túrіk sózdіgі. Úsh tomdyq. –Almaty: Hant, –600 b.
- Ermuhamet M. (2020). Mólsher kategorııasynyń tarıhı paradıgmasy (lıngvıstıkalyq aspektіde). Fılosofııa doktory (PhD) dárejesіn alý úshіn daıyndalǵan dıssertatsııa. –Almaty, –220 b.
- Kýrmanbaeva J.B. (2020). Qazaq tіlіndegі san ataýlarynyń lıngvomádenıettanymdyq negіzі. Fılosofııa doktory (PhD) ǵylymı dárejesіn alý úshіn daıyndalǵan dıssertatsııa. –Almaty, –164 b.
- Kúrkebaev K.Q. (2020). Qazaq tіlіnіń rýhanı jáne materıaldyq leksıkasy. Oqý quraly. –Almaty: «Qazaq ýnıversıtetі», –192 b.
- Qazaq ádebı tіlіnіń sózdіgі. On bes tomdyq. (2011). 8-tom. –Almaty, –744 b.
- Qazaq tіlіnіń túsіndіrme sózdіgі. (2008). –Almaty: Daık-Press, –968 b.
- Qazaqtyń etnografııalyq kategorııalar, uǵymdar men ataýlarynyń dástúrlі júıesі. (2012). Entsıklopedııa. 3-tom: K-Q. –Almaty: RPK «Slon» DPS, –736 bet.
- Qondybaı S. (2008). Arǵyqazaq mıfologııasy. 1-kіtap. –Almaty: «Arys», –528 bet.
- Mansurov N.B. (2022). Shejіre – ulttyq mádenıettіń bіr sıpaty. Túrkologııa jýrnaly, №4 (112), –Túrkіstan. –275 b.
- Rahımov M.I. (2018). Ertіs óńіrі kıelі oryndarynyń ǵylymı turǵyda zerttelý máselesі. Qazaq memlekettіk qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıtetіnіń Habarshysy, № 3 (75).
- Toporov V.N. Issledovanııa po etımologıı ı semantıke. (2004). T. I, Teorııa ı nekotorye chastnye ee prılojenııa. –Moskva: Iazykı slavıanskoı kýltýry, –816 s.
- Tsırenova L.A. (2014). Kratkıı fılosofskıı slovar. 2-e ızd. –Moskva: RG –Press, –str. 496.
Öz
Мақалада қазақтың ұлттық танымындағы киелі сандар ұғымы тілдік деректер негізінде сараланады. Алғаш адамзат баласы кие тұтатын қасиеттер сөз етіліп, оның ұғымы мен мағынасы талданады. Халықтық ұғымдағы жанды әрі жансыз заттардың киелі қасиеттері қарастырылып, олардың танымындағы сандар зерделенеді. Расында, көп халықтың ұғымында тілдік қолданыста кей сандар киелі әрі қасиетті саналады. Сондықтан сандардың да адамзат өмірінде тек сандық қасиеті ғана емес, танымдық сипаты тұрғысынан да саралануы маңызды. Мақалада ұлттық танымдағы үш, жеті, тоғыз, қырық сандарының этномәдени мазмұнда киелі, қасиеттері басшылыққа алынды. Онда келтірілген сандардың халықтың рухани болмысымен араласып, этномәдени мазмұнда танылып, тілдік бірліктер қалыптастырғандығы, мәдениет лексикасын құрайтын рухани мұраның бірі ретінде, қарастырылады. Сондай-ақ күнделікті тіршілікте уақыт пен кеңістік әрі өлшем ретінде де қызмет атқарып, мазмұндық сипатта киелі қасиеттері жан-жақты талданады. Онда сан есімдердің киелі қасиеті тек қана қазақтың ұлттық немесе түркілік танымында ғана емес, әлемдік тілдерде де қасиетті саналатыны сөз етіледі. Әлем халықтарының этномәдени дүниетанымындағы киелілігі жайлы зерттеулер негізге алынады.
Жалпы алғанда, зерттеуге негіз болған сандардың халықтың ұлттық дүниетанымындағы орны, салт-дәстүр мен әдет-ғұрыптағы киелілігі, адамзат баласының дүниеге келуі мен ақыретке кетуіне орай өмір сүрудің түрлі қырларында көрініс табатыны, оған қоса ұлттық тілдік танымдағы қолданысы мен сырлары айқындалады.
Anahtar Kelimeler
: ұлттық таным киелі сандар рухани танымдық лексика тілдік бірлік тілдік қолданыс.
Kaynakça
- Ǵabıthanuly Q. (2006). Qazaq mıfologııasynyń tіldegі kórіnіsі. –Almaty: «Arys», –168 b.
- Egeýbaı A.Q. (1998). Mahmut Qashqarı Túrіk sózdіgі. Úsh tomdyq. –Almaty: Hant, –600 b.
- Ermuhamet M. (2020). Mólsher kategorııasynyń tarıhı paradıgmasy (lıngvıstıkalyq aspektіde). Fılosofııa doktory (PhD) dárejesіn alý úshіn daıyndalǵan dıssertatsııa. –Almaty, –220 b.
- Kýrmanbaeva J.B. (2020). Qazaq tіlіndegі san ataýlarynyń lıngvomádenıettanymdyq negіzі. Fılosofııa doktory (PhD) ǵylymı dárejesіn alý úshіn daıyndalǵan dıssertatsııa. –Almaty, –164 b.
- Kúrkebaev K.Q. (2020). Qazaq tіlіnіń rýhanı jáne materıaldyq leksıkasy. Oqý quraly. –Almaty: «Qazaq ýnıversıtetі», –192 b.
- Qazaq ádebı tіlіnіń sózdіgі. On bes tomdyq. (2011). 8-tom. –Almaty, –744 b.
- Qazaq tіlіnіń túsіndіrme sózdіgі. (2008). –Almaty: Daık-Press, –968 b.
- Qazaqtyń etnografııalyq kategorııalar, uǵymdar men ataýlarynyń dástúrlі júıesі. (2012). Entsıklopedııa. 3-tom: K-Q. –Almaty: RPK «Slon» DPS, –736 bet.
- Qondybaı S. (2008). Arǵyqazaq mıfologııasy. 1-kіtap. –Almaty: «Arys», –528 bet.
- Mansurov N.B. (2022). Shejіre – ulttyq mádenıettіń bіr sıpaty. Túrkologııa jýrnaly, №4 (112), –Túrkіstan. –275 b.
- Rahımov M.I. (2018). Ertіs óńіrі kıelі oryndarynyń ǵylymı turǵyda zerttelý máselesі. Qazaq memlekettіk qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıtetіnіń Habarshysy, № 3 (75).
- Toporov V.N. Issledovanııa po etımologıı ı semantıke. (2004). T. I, Teorııa ı nekotorye chastnye ee prılojenııa. –Moskva: Iazykı slavıanskoı kýltýry, –816 s.
- Tsırenova L.A. (2014). Kratkıı fılosofskıı slovar. 2-e ızd. –Moskva: RG –Press, –str. 496.
Öz
Makale, Kazak milli bilgisindeki kutsal sayılar kavramına ilişkin dilsel verileri farklılaştırmaktadır. Öncelikle insan ırkının özelliklerinden bahsedilerek kavramı ve anlamı incelenmiştir. Popüler hayal gücündeki canlı ve cansız nesnelerin kutsal özellikleri ele alınmakta, bilgilerindeki sayılar analiz edilmektedir. Nitekim pek çok kişiye göre dilin kullanımında belirli sayılar kutsal ve mukaddes kabul edilmektedir. Bu nedenle insan yaşamında sayıların sadece sayısal özellikleri açısından değil aynı zamanda bilişsel özellikleri açısından da ayırt edilmesinin önemli olduğu önerilmektedir. Makale, popüler bilgide üç, yedi, dokuz, kırk rakamlarının etnokültürel içerikte kutsal ve kutsal kabul edildiği gerçeğinden hareket etmektedir. Bu sayıların halkın manevi özüyle harmanlanmasının etnokültürel içerikte de tanınması, kültürel sözlüğü oluşturan manevi varlıklardan biri olan dil birimlerini oluşturmuş, aynı zamanda zaman, mekan ve ölçü görevi de görmüştür. Gündelik yaşamdaki kutsal içerik özellikleri kapsamlı bir şekilde analiz edilmektedir. Ayrıca bu rakamların kutsallığının sadece Kazak milli veya Türk bilgisinde değil, dünya dillerinde de mevcut olduğunu söylüyorlar. Temeli, dünya halklarının etnokültürel tablosundaki kutsallık üzerine yapılan araştırmalardır.
Genel olarak çalışmanın temelini oluşturan sayılar; insanın ulusal dünya görüşündeki yeri, gelenek ve göreneklerdeki kutsallığı, kişinin doğumu ve ölümü nedeniyle hayatın çeşitli yönlerine yansımış olması ve ayrıca bunların kullanımı ve sırları ulusal dil bilgisinde ortaya çıkar.
Anahtar Kelimeler
halk bilgisi kutsal sayılar manevi kelime dağarcığı dil birliği dilsel kullanım.
Kaynakça
- Ǵabıthanuly Q. (2006). Qazaq mıfologııasynyń tіldegі kórіnіsі. –Almaty: «Arys», –168 b.
- Egeýbaı A.Q. (1998). Mahmut Qashqarı Túrіk sózdіgі. Úsh tomdyq. –Almaty: Hant, –600 b.
- Ermuhamet M. (2020). Mólsher kategorııasynyń tarıhı paradıgmasy (lıngvıstıkalyq aspektіde). Fılosofııa doktory (PhD) dárejesіn alý úshіn daıyndalǵan dıssertatsııa. –Almaty, –220 b.
- Kýrmanbaeva J.B. (2020). Qazaq tіlіndegі san ataýlarynyń lıngvomádenıettanymdyq negіzі. Fılosofııa doktory (PhD) ǵylymı dárejesіn alý úshіn daıyndalǵan dıssertatsııa. –Almaty, –164 b.
- Kúrkebaev K.Q. (2020). Qazaq tіlіnіń rýhanı jáne materıaldyq leksıkasy. Oqý quraly. –Almaty: «Qazaq ýnıversıtetі», –192 b.
- Qazaq ádebı tіlіnіń sózdіgі. On bes tomdyq. (2011). 8-tom. –Almaty, –744 b.
- Qazaq tіlіnіń túsіndіrme sózdіgі. (2008). –Almaty: Daık-Press, –968 b.
- Qazaqtyń etnografııalyq kategorııalar, uǵymdar men ataýlarynyń dástúrlі júıesі. (2012). Entsıklopedııa. 3-tom: K-Q. –Almaty: RPK «Slon» DPS, –736 bet.
- Qondybaı S. (2008). Arǵyqazaq mıfologııasy. 1-kіtap. –Almaty: «Arys», –528 bet.
- Mansurov N.B. (2022). Shejіre – ulttyq mádenıettіń bіr sıpaty. Túrkologııa jýrnaly, №4 (112), –Túrkіstan. –275 b.
- Rahımov M.I. (2018). Ertіs óńіrі kıelі oryndarynyń ǵylymı turǵyda zerttelý máselesі. Qazaq memlekettіk qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıtetіnіń Habarshysy, № 3 (75).
- Toporov V.N. Issledovanııa po etımologıı ı semantıke. (2004). T. I, Teorııa ı nekotorye chastnye ee prılojenııa. –Moskva: Iazykı slavıanskoı kýltýry, –816 s.
- Tsırenova L.A. (2014). Kratkıı fılosofskıı slovar. 2-e ızd. –Moskva: RG –Press, –str. 496.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Kazakça |
|---|---|
| Konular | Kuzey-Batı (Kıpçak) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları (Diğer) |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 30 Mart 2024 |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Mart 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 8 Kasım 2023 |
| Kabul Tarihi | 26 Ocak 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 |