Tedavinin Önemi ve Tedavi Konusundaki Bazı Güncel Meseleler Üzerine Değerlendirmeler

Year 2025, Issue: 21, 93 - 123, 30.06.2025

Mehmet Ali Var

https://doi.org/10.47098/babertidergisi.1634953

Abstract

İnsanın hayatta sağlıklı bir şekilde yaşaması, ibadet ve işlerini normal şekilde yerine getirmesi esas olmakla beraber hastalığa yakalanması da mümkündür. Hastalık dinimizde ruhsat sebeplerinden birisi olarak kabul edilmiştir. Bu doğrultuda hastalık, ibadetler, muâmelât konuları, aile hukuku ve cezaî işlemlerde birçok konuya etki ederek hükümlerin kolaylık, tehir veya kalkmasına sebebiyet vermektedir. Hastalığa yakalanan kişilerin sağlıklı bir şekilde yaşayabilmesi için tedavi olmaları gerekir. Tedavi, ruhî veya bedenî yönden hastalananların ilaç veya başka yöntemlerle sağlığına kavuşmaları için yapılan faaliyetlerdir. İslâm hukukunda tedavinin hükmü konusunda değişik değerlendirmeler yapılmış olmakla beraber hastaların sağlığına kavuşmak için tedavi olmaları tavsiye edilmiştir. Dinimizde tedavinin hükmü, zâruret hâlinde açlık durumundaki bir insanın haram gıdalardan yemesinin hükmü ile kıyas edilerek ortaya konulmaya çalışılmıştır. İslâm hukukçularının çoğunluğu tedavi olmayı farz değil mubah olarak değerlendirilmiştir. Tedaviye başlanılmaması veya sonlandırılması yahut tedavinin fayda sağlamadığı durumlarda nasıl hareket edileceği konusunda değişik hükümler bulunmaktadır. Günümüzde modern tıpta hastaların iyileşmeleri için gerek tedavi imkanları olan doktor, hastane, personel, alet edevat konusunda; gerekse tedavi yöntemleri hususunda hayli ilerlemeler kat edilmiştir.

Keywords

İslâm hukuku , hastalık , tedavi , İbadet , ruhsat

Evaluations on the Importance of Treatment and Some Current Issues on Treatment

Abstract

Although it is essential for a person to live a healthy life and perform his worship and work normally, it is also possible to contract a disease. Illness is accepted as one of the reasons for permission in our religion. In this regard, illness affects many issues in worship, transactions, family law and criminal proceedings, causing the provisions to be eased, postponed or abolished. People who are infected with the disease must receive treatment in order to live a healthy life. People infected with the disease must receive treatment in order to live a healthy life. Treatment is the activities carried out to help those who are mentally or physically ill to regain their health through medication or other methods. Although different evaluations have been made regarding the provision of treatment in Islamic law, patients are recommended to receive treatment to regain their health. The ruling of treatment in our religion has been tried to be revealed by comparing it with the ruling of a hungry person eating forbidden food in case of necessity. The majority of Islamic jurists consider treatment as permissible, not obligatory. There are different provisions on how to act when treatment is not started or terminated or if treatment does not provide any benefit. Nowadays, in modern medicine, in terms of doctors, hospitals, personnel and equipment that provide treatment opportunities for the recovery of patients; Considerable progress has been made both in terms of treatment methods and treatment methods.

Keywords

islamic law , disease , treatment , worship , permission

References

• Acar, H. Volkan. “Yararsız Tedavi”. Türkiye Biyoetik Dergisi 3 (2016), 74-84.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: y.y., 1405/1985.
• Aksoy, Şahin. “Kadavradan Organ Bağışını Artırmaya Yönelik Bir Öneri”. T Klin Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi 11 (2003).
• Aksoy, Şahin vd. “Yaşamın Sonunda Verilen Kararlara İlişkin Bir Etik Tartışma”. T Klin Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi 10 (2002).
• Ali Haydar İbn-i Emin. Dürer’ül-Hükkâm Şerhü Mecellet’ül-Ahkâm. İstanbul: Şirketi Mertebe Matbaası, 1319.
• Apaydın, H. Yunus. “Zan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/122-124. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Bardakoğlu, Ali. “Ehliyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/533-539. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Bardakoğlu, Ali. “Kâtil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/45-48. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Baydar, Tuba Erkoç. Bu Can Kimin? Ötanazi, Ölme Hakkı ve Tedavinin Reddine Müslümanca Bakış. İstanbul: İz Yayıncılık, 2021.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslâm İlmihali. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1986.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-kınâʿ. 6 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Bulut, Filiz - Civaner, M.Murat. “Modern Tıp İnsancıl Özünü Yitiriyor: Artık ‘Hasta Yok, Hastalık Var!'” Türkiye Biyoetik Dergisi 3/2 (2016), 66-73.
• Cessâs, Ebu Bekir Ali b. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sadık Kamhavî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İhyâi Kütübü’l-Arabî, 1992.
• Çetiner, Necmettin Nuri. İnsana Hürmetin Fıkha Etkisi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Çil, Orçun - Görkey, Şefik. “Beyin Ölümü Kriterlerinin Tarihsel Gelişimi ve Kadavradan Organ Nakline Etkisi”. Marmara Medical Journal 27 (2014), 69-74.
• Dağcı, Hasan. “Klonlama Teknikleri”. O.M.Ü. Tıp Dergisi 14/1 (1997), 1-15.
• Dağcı, Şamil. “Kısas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/488-494. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Denizkuşları, Mahmud. Kur’ân-ı Kerim ve Hadislerde Tıp. İstanbul: Marifet Yayınları, 1982.
• Din İşleri Yüksek Kurulu. “Embriyonik kök hücre ile tedavi olmak, bir başkasına nakletmek veya embriyonik kök hücreyi bilimsel araştırmalarda deney aracı olarak kullanmak caiz midir?” Https://Kurul.Diyanet.Gov.Tr/Cevap-Ara/1230/Embriyonik-Kok-Hucre-İle-Tedavi-Olmak-Bir-Baskasina-Nakletmek-Veya-Embriyonik-Kok-Hucreyi-Bilimsel-Arastirmalarda-Deney-Araci-Olarak-Kullanmak-Caiz-Midir. Erişim 31 Ocak 2024.
• Din İşleri Yüksek Kurulu. “Kök hücre tedavisi ve bağışı caiz midir?” Https://Kurul.Diyanet.Gov.Tr/Cevap-Ara/1229/Kok-Hucre-Tedavisi-Ve-Bagisi-Caiz-Midir. Erişim 31 Ocak 2024.
• Din İşleri Yüksek Kurulu. “Tedavi olmanın dinî hükmü nedir? Tedaviye hiç başlamamak veya başlanmış bir tedaviyi sonlandırmak caiz midir?” Https://Kurul.Diyanet.Gov.Tr/Cevap-Ara/1227/Tedavi-Olmanin-Dini-Hukmu-Nedir-Tedaviye-Hic-Baslamamak-Veya-Baslanmis-Bir-Tedaviyi-Sonlandirmak-Caiz-Midir. Erişim 31 Mayıs 2024.
• Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı. Tıp ve Sağlıkla İlgili Fetvalar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020. Duman, Soner. Günümüz Fıkıh Problemleri. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2019. Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as. Kitabü’s-Sünen. thk. Mumammed Avvâme. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1998.
• Ekşi, Ahmet. “İslam Hukuku Bakımından Organ Nakli Etrafındaki Tartışmalar”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 5/2 (2019), 384-397.
• Esen, Hüseyin. “Ölüm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Ghulam - Haider Aasi. “Organ Nakil ve Bağışına İslam’ın Hukuki ve Ahlaki Yaklaşımı”. çev. Mehmet Erdem. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 15 (2010), 265-278.
• Görgülü, Ülfet. “Yaşam Desteğinin Kısıtlanması Ya da Sonlandırılmasının Fıkhi Açıdan Değerlendirilmesi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 12/2 (2012).
• Halebî, Muhammed b. İbrahim. Mültekâ el-ebhur. İstanbul: Dersiâdet, 1309.
• Heyet. el-Mevsûatü’l-fıkhıyye. Kuveyt: Vezâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûnü’l- İslâmiyye, 1986.
• Hümam Mevlânâ Şeyh en-Nizâm. el-Fetâvâ’l-Hindiyye el-marife bi’l-fetâvâ’l-Alemgiriyye. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlmiye, 2000.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn eş-Şehîr. Reddü’l-muhtâr alâ’dürri’l-muhtâri şerhi tenvîr’il-ebsâr. thk. Adil Ahmed Abdil Mevcûd-Ali Muhammed Muavvid. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiye, 1994.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed b. Seîd. el-Muhallâ. thk. Ahmed Muhammed Şâkir el-Kâdî. 11 Cilt. Dımeşk: İdâretü’t-Tıbâati’l-Münîriyye, 1352.
• İbn Kudâme, Muvafukuddîn Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. thk. Abdullah Abdulmuhsin et-Türkî. 15 Cilt. Riyad: Dârü’l-Âlemi'l-Kütüb, 1997.
• İbn Mâce. Sünen. thk. Şuayb Ernût. 7 Cilt. y.y.: Müesses-i Risâle, ts.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. y.y.: Dâru’l-Meârif, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim el-Maruf. el-Bahru’r-râik şerhü Kenzü’d-dekâik. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim el-Maruf. el-Eşbâh ve’n-nezâir. thk. Muhammed Mutî el-Hafız. Dımeşk: Dârü’l-Fikir, 1988.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid. 2 Cilt. y.y.: Dârü’l-Marife, 7. Basım, 1982.
• İbn Teymiyye, Ahmed. Mecmûu Fetâvâ. 37 Cilt. Medine: Mecmau’l-Melik Fahd li Tibâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 2004.
• İbnü’l-Hümam, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethü’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye, 2003.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvaṭṭaʾ. thk. Muhammed Mustafa el-Azamî. 8 Cilt. Abudabî: Sultan Müessesesi, 2004.
• İnce, İrfan. “Organ Nakli”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Kahraman, Abdullah. “Tedavi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41. TDV Yayınları, 2011.
• Karadâvî, Yusuf. Fetâvâ muâssıra, 2021.
• Karâfî, Şehabeddin Ahmed b. İdris. ez-Zahîre. thk. Muhammed Haccî. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Karaman, Hayreddin. İslâm'ın Işığında Günün Meseleleri. 2 Cilt. İstanbul: Marifet Yayınları, 1984.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1986.
• Karaman, Hayreddin vd. İlmihal II İslam ve Toplum. 2 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1998.
• Karârâtü’l-mecmau’l-fıkhı’l-İslâmî bi-Mekketi'l-Mükerreme. Mekke: Rabıtatü’l-Âlem’il-İslâmi, 2010.
• Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli. çev. Hayreddin Karaman vd. Ankara: TDV Yayınları, 7. Basım, 2013.
• Kâsânî, Alauddîn Ebi Bekir b. Mesûd. Bedâi’u’s-sanâi fî tertîbi’ş-şerâi. thk. Ali Muhammed Muavvaz ve Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye, 2003.
• Kaya, Ali. “İslam Hukukuna Göre Ötanazi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/6 (1994), 133-146.
• Mansûr, Abdulhalim. el-Katlu bi dâfi‘i'ş-şefeka. Mecelletü’l-Buhûsi’l-Kânuniyyeh ve İktisâdiyyeh, ts.
• Mecmau’l-fıkhı’l-İslâmî ed-düvelî. “Karâr bi-şe’ni’l-istinsâhi’l-beşeri”. Https://İifa-Aifi.Org/Ar/2013.Html. Erişim 31Ocak 2024.
• Merginânî, Burhaneddin Ebî Hasan Ali b. Ebû Bekir. el-Hidâye şerhü bidâyetü’l-mübtedî. 8 Cilt. Karaçi: Mektebetü’l-Büşra, 2011.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmut b. Mevdûd. Kitâb’ül ihtiyâr li-talîl’i-muhtâr. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 2015.
• Muhammed b. İbrahim Alu’ş-Şeyh, Abdülazîz b. Abdillâh b. Bâz. el-Fetâvâ’l-müteallika bi’t-tıb ve ahkâmi’l-merdâ. ed. Abdülazîz b. Abdillâh b. Muhammed Alu’ş-Şeyh. Riyad: er-Riâsetü’l Âmmetü li’l-Buhûsü’l-İlmiyye ve’l-İftâ, 2014.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. Riyad: Dâru Tîbe, 2006.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. Sahîhü Süneni Nesâî. thk. Muhammed Nasuriddin Elbanî. 3 Cilt. Riyâd: Mektebet’ül-Meârif, 1998.
• Nevevî, Ebî Zekeriya Muhyiddin b. Şeref. Kitâbü’l-mecmû şerhu’l-Mühezzeb li’ş-Şirâzî. thk. Muhammed Necip İbrahim el-Mutîî. 23 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ts.
• Nevevî, Ebî Zekeriya Yahya b. Şeref. Ravdatü’t-tâlibîn. thk. Adil Ahmed Abdil Mevcûd-Ali Muhammed Muavvid. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Âlemi’l Kütüp, 2003.
• Nevevî, Muhyiddin Ebî Zekeriya Yahya b. Şeref. Minhâcu’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn. Beyrut: Dârü’l-Minhâc, 2005.
• Ören, Hale. “Kök Hücreler”. DEU Tıp Dergi 33(3) (2019), 271-280.
• Özdemir, Merve. İslam Hukukuna Göre Beden Üzerinde Tasarruf ve Organ Nakli. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Paçacı, İbrahim. “Klonlama ve Kök Hücre Çalışmalarının İslâm Dini Açısından Değerlendirilmesi”. Usul İslam Araştırmaları 7 (Ocak 2007), 35-60.
• Remlî, Şemseddin. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiye, 2003.
• Serahsî, Şemsüddîn. Kitâb’ül-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, ts.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-Eşbâh ve’n-nezâir fî Kavâidi ve fürûi fıkhı’ş-Şâfiiye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye, 1983.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. 8 Cilt. y.y.: Mektebetü'l-Külliyyâti’l-Ezheriye, 1961.
• Şirbînî, Şemşüddîn Muhammed b. el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ marifeti meâni elfâzi’l-minhâc. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1197.
• Şirvânî, Abdülhamîd - Abbâdî, Ahmed b. Kâsım. Havâşî’l-Şirvânî ve’l-Abbâdî alâ Tuhfeti’l-muhtâci bi-şerhi’l-Minhâc. 12 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2016.
• Tacir, Hamide. Hastanin Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa. el-Câmiu’l kebîr. thk. Beşar Avvâl Maruf. Beyrut: Darü’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Resmi Gazete 2709 (09 Kasım 1982).
• Ûdeh, Abdulkâdir. et-Teşrîu’l-cinâî’l-islâmî mukâranen bi’l-kânûni’l-vad’î. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kâtibi’l-Arabî, ts.
• Yıldırım, Ahmet Hamdi. İslam Hukukunda Hasta Hakları. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Medhal fıkhu’l-amm. 2 Cilt. Dımeşk: Darü’l-Kalem Matbaası, 1998.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-islâmî ve edilletühü. 8 Cilt. Dımeşk: Dârü’l-Fikir, 2. Basım, 1985.