BİNGÖL’DE MEDRESELER VE MÜDERRİSLER

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 1, 29 - 42, 10.10.2014

Abdulmuttalip Arpa

Öz

Hicri V. asırdan itibaren ilim müesseseleri olarak ortaya çıkan medreseler Selçuklu Sultanı Melikşah’ın veziri Nizamülmülk et-Tusî döneminde düzenli ve sistemli ilim öğreten bir yapıya kavuşmuşlardır. Bu dönemden sonra medreseler Belh, Nisabûr, Herât, İsfahân, Basra, Musul ve Mezopotamya gibi İslam dünyasının farklı bölgelerine yayıldılar. Osmanlı’da kurumsal düzeyde en üst seviyede eğitim-öğretim alanında hizmet veren medreseler 1924’te Tevhîd-i Tedrisât Kanunu’yla resmen kapatılmışlardır. Bu süreçle birlikte Türkiye’nin batısında kapanan medreselere karşın Doğu’da gayr-ı resmi bir şekilde günümüze kadar sınırlı ve dar çerçevede de olsa bu eğitim-öğretim faaliyetini sürdürmeye çalışan medreseler olmuştur. Halkın ve medrese hocalarının özverili ve fedakar çalışmaları sayesinde 21. Asra kadar aktif bir şekilde varlığını devam ettiren medreselerin bulunduğu yerlerden biri de Bingöl ilidir. İşte bu çalışmada öncelikle İslam eğitim-öğretim tarihinde önemli bir misyon yüklenen medreselerin kısaca tarihi ve eğitim programı üzerinde durulacak; ardından Türkiye’nin doğusunda bulunan Bingöl ili ve çevresinde tarihsel süreçte önemli derecede yer almış medreselerin ve bu kurumlarda yer almış müderrislerin tespiti yapılıp, onların toplumun dinî ve sosyal hayatı üzerindeki etkisi verilmeye çalışılacaktır. Kaynak, belge ve doküman noktasındaki sıkıntı ve eksikliklerden dolayı araştırmada birçok zorlukla karşılaşılmış, dolayısıyla bilgiler daha çok sözlü verilere dayanılarak aktarılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Medrese, Eğitim, Bingöl, Müderris, Seyda

MADRASAHS AND TEACHERS IN THE CITY OF BINGOL

Öz

The madrasahs, that appeared as scientific institutions ever since the 5th century according to the muslim calendar, reached a regular and systematic scientific structure under the rule of the Seljuq sultan Malih Shah’s vizier Nizam al-Mulk Tusi. After this period, madrasahs spread in different regions of the muslim World, such as Balkh, Nishabur, Herāt, Ispahan, Basrah, Mosul and Mesopotamia. Madrasahs, that served as the highest educational institutions under the Ottoman Empire, got officially abolished in 1924 with the Law for Unification of Education. In this process, despite the closure of the madrasahs in the west, some madrasahs continued their educational activities unofficially in the east, though in a limited framework. The city of Bingol is one of those cities where the traditional schools madrasahs continued to work until the twentieth first century thanks to efforts exerted by both the Bengolian people and teachers. In this study, firstly, lights will be shed on the history and programs of such schools that took the responsibilty of spreading knowlege in islamic history.second, Names of main schools and leading teachers of the city of Bingol and its suburbs ( to the east of Turkey) will be mentioned. Then, emphasis will be given to the role played by such schools and teachers in affecting the social and religious life. Due to rareness of refrences, this study has depended on more on interviews. 

Anahtar Kelimeler

Madrasah, education, Bingol, teacher, Seyda

Kaynakça

• ACAR, Abdurrahman, “Selçuklu Medreseleri ve İslam Kültür ve Medeniyetine Kazandırdıkları” Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyete Katkıları Sempozyumu, Isparta, Haziran 2007.
• AKGÜNDÜZ, Hasan, Klasik Dönem Osmanlı Medrese Sistemi, Ulusal yay. İstanbul 1997.
• AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, PegemA Yay., Ankara 2004.
• BAĞCI, H. Musa, “Medrese Eğitiminde Hadis Birikimi” -Diyarbakır Örneği-, Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, S. 1, Nisan 2009.
• BİYE, Mustafa, İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul 1984.
• ÇAĞMAR, M. Edip, “Siirt ve Civarındaki Medreselerde Eğitim”, Uluslar arası Siirt Sempozyumu, 19-21-Eylül, 2006.
• ELÇANİ, Sabahattin, “Ulemâunâ mine’l-Müderrisîn fî’l-Karni’l-İ’şrîn” , yy. ve ty.
• ÇİÇEK, Halil, Şark Medreselerinin Serencâmı, Beyan Yayınları, İstanbul 2009.
• ÇELEBİ, Ahmet, İslamda Eğitim Öğretim Tarihi, Çev. Ali Yardım, İstanbul 1983.
• DAVUDÎ, Şemseddin Muhammed b. Ali, Tabakâtu’l-Mufessirîn, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut ty.
• EROĞLU, Muhammed Şerif, Bütün Yönleriyle Arabkendî, Kent yay, İstanbul 2004.
• FURAT, Ayşe Zişan, “Eğitim-Mimari İlişkisi Açısından Kuruluş Dönemi Osmanlı Medreseleri” İstanbul Üniv. İlah. Fak. Dergisi, S. 8, İstanbul 2003.
• İBN CÜBEYR, Muhammed b. Ahmed, Rihle, Dâru Sadr, Beyrut tsz.
• İHSANOĞLU, Ekmeleddin, “Osmanlı Eğitim ve Bilim Müesseseleri”, Osmanlı Devleti Medeniyeti Tarihi, Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, 2. Baskı, İstanbul 1999.
• İŞPİRLİ, Mehmet, “Medrese”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: DİA Yay., 2003.
• JOHS. Pedersen, “Mescid” İslam Ansiklopedisi, MEB. Yayınları, Ankara 1961.
• KARACA, Mevlüt, Osmanlıca Türkçe Lügat, Hisar Yay. İstanbul 2010.
• KAYAOĞLU, İsmet, İslam Kurumları Tarihi, Konya 1994.
• KURAN, Aptullah, Anadolu Medreseleri, Ankara 1969.
• ÖZKAN, Şerife, Medrese tabirinin ilk defa ortaya çıkışı, Selçuklular zamanında medreselerin kuruluş sebepleri ve medrese eğitimi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2007.
• PİLATUN, Ubeydullah, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Geleneksel Eğitim Kurumları (Medreseler) Üzerine Bir Araştırma Örneği – Batman-Diyarbakır- Siirt Örneği-, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniv. Sos. Bil. Enst. Elazığ 2011.
• SARIKAYA, Yaşar, Medreseler ve Modernleşme, İz Yayınları, İstanbul 1997.
• YEKTA, Erken Dönem Osmanlı Medreseleri, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 1997.
• YÜKSEL, Ahmet Turan, İslam’da Bilim Tarihi, Konya 2002.
• ZEHEBİ, Muhammed Hüseyin, et-Tefsîr ve’l-Mufessirûn, Daru’l-Arkam, Beyrut ty.