BİNGÖL İLİ OBSİDİYEN KAYNAKLARININ YAKIN DOĞU TİCARETİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

Year 2018, Volume: 4 Issue: 2, 101 - 118, 13.04.2018

Ayşegül Akın Aras

Abstract

Doğu Anadolu coğrafyasının en önemli kültür bölgelerinden biri olan Yukarı

Fırat Havzası’nda yer alan Bingöl ve çevresi, her ne kadar günümüzde arkeolojik

araştırmaların hedefi olamamışsa da özellikle sahip olduğu obsidiyen ağırlıklı

hammadde potansiyeli sayesinde tarih öncesi dönemlerde insanoğlunun

dikkatini çekmiş ve yerleşim görmüş özel bir alandır. Bu çalışma ile Fırat’ın

en büyük kollarından biri olan Murat Nehri’nin yanı başında yer alan zengin

kaynakları ile tüm Yakın Doğu coğrafyasını etkisi altına alan ve kültürlerle her

daim etkileşim içerisinde olmasını sağlayan Bingöl obsidiyen kaynaklarının,

Neolitik Dönem’den başlayıp Tunç Çağlara kadar devam eden süreçte ticari

ilişkilerde ne denli öneme sahip olduğunun altının çizilmesi amaçlanmaktadır.

Keywords

Obsidiyen, Ticaret, Bingöl, Doğu Anadolu

References

• ABBÉS, F., “Nouvelles recherches sur l’Obsidienne de Cheikh Hassan (Vallée de l’Euphrate, Syrie) au neolithique: PPNA et PPNB Ancien’’, Tome, 78, 2001, (ss. 5-17). AKKÖPRÜ, E., Mouralis, D., Robin, A. K., Kuzucuoğlu, C., Erturaç, M. K., “Doğu Anadolu’daki Obsidiyen Kaynak Alanlarının Belirlenmesinde Jeomorfolojik ve Volkanolojik Göstergelerin Önemi”, Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt 60, Sayı 1, 2017, (ss. 49-61). ALTINBİLEK-Algül, Ç., “The Lithic Assemblages of Gusir Höyük (Turkey) The Preliminary Results”, Stone Tools in Transition: From Hunter-Gatherers to Farming Societies in the Near East, Ferran Borrell, Juan José Ibáñez, Miquel Molist (Ed.), (ss. 289-297), Barcelona 2013. ARINÇ, K., Doğal, Beşerî, İktisadî ve Siyasal Yönleriyle Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri. Erzurum 2016. ARSLANTAŞ, Y., “Kalkolitik ve Tunç Çağı’nda Norşuntepe’nin Suriye ve Mezopotamya ile İlişkileri”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, V/1, 2007, (ss. 1-14), Elâzığ. ASTRUC, L., Gratuze, B., Pelegrin, J., Akkermans, P., “From Production to Use: A PArcel of Obsidian Bladelets at Sabi Abyad II”, Technical Systems and Near Eastern PPN Communities, Laurence Astruc, Didier Binder, François Briois (Eds.), Editions APDCA, (ss. 327-341), Antibes 2007. BAHAR, H., “Elâzığ-Bingöl ve Tunceli İllerinde Prehistorik Araştırmalar, 1987”, 6. Araştırma Sonuçları Toplantısı, (ss. 501-527), Ankara 1988. BALKAN-Atlı, N., “Paleolitikten Günümüze Obsidiyen”, TEBE Haberler, Meltem Doğan Alparslan (Ed.), Ocak, 19, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, (ss. 1-3), İstanbul 2005. BALKAN-Atlı, N., Marie-Claire C., “Anadolu Obsidiyeni: Bir Dönemin Tanığı”, 12000 Yıl Önce “Uygarlığın Anadolu’dan Avrupa’ya Yolculuğunun Başlangıcı” Neolitik Dönem, Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen (Ed.), Yapı Kredi Yayınları, (ss. 71- 78), İstanbul 2007. BİGAZZİ, G., Yegingil, Z., Ercan, T., Oddone, M., Özdoğan, M., “Doğu Anadolu Obsidiyen İçeren Volkaniklerin “Fizyon Track” Yöntemiyle Yaş Tayini”, Türkiye Jeoloji Bülteni, Ağustos, Cilt 40, Sayı 2, 1997, (ss. 57-72). BRESSY, C., Poupeau, G., Yener, K. A., “Cultural interactions during the Ubaid and Halaf Periods: Tell Kurdu (Amug Valley, Turkey) Obsidian Sourcing”, Journal of Archaeological Science, 32, (ss. 1560- 1565), U.S.A, 2005. BROWN, K., Carter, T., “Networking in the Neolithic: Obsidian Sourcing at Abu Hureyra (N. Syria)”, Conference: Society for American Archaeology (Poster Bildiri), Sacramento, California 2011. CARTER, T., Dubernet, S., King, R., Le Bourdonnec, F.X., Poupeau, G., Shackley, M.C., “Eastern Anatolian Obsidians at Çatalhöyük and the Reconfiguration of Regional İnteraction in the Early Ceramic Neolithic”, Antiquity, 82, 2008, (ss. 1-10). CARTER, T., Aubert, D., Brown, K., Doyle, S., “Networking in the Neolithic: Obsidian Sourcing at Abu Hureyra (N. Syria)”, Annual Meeting of the American Schools of Oriental Research (Poster Bildiri), Chicago 2012. CARTER, T., Grant, S., Kartal, M., Coşkun, A., Özkaya, V.,“Networks and Neolithisation: Sourcing Obsidian from Körtik Tepe (SE Anatolia)”, Journal of Archaeological Science, 40, (ss. 556-569), UK 2013. CAUVİN, J., Aurenche, O., Cauvin, M. C., Balkan Atlı, N., “Cafer Höyük: Çanak Çömleksiz Neolitik Döneme Ait Bir Yerleşme”, Türkiye’de Neolitik Dönem: Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı Yeni Kazılar Yeni Bulgular, Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen (Ed.). Arkeoloji ve Sanat Yayınları, (ss. 99-114), İstanbul 2007. CHATAİGNER, C., “Les propriétés géochimiques des obsidiennes et la distinction des sources de Bingöl et du Nemrut Dağ”, Paléorient, Vol. 20, N. 2, 1994 (ss. 9-17). CHATAİGNER, C., J. Poidevin L., Arnaud N. O., “Turkish Occurences of Obsidian and Use by Prehistoric Peoples in the Near East from 14,000 to 6000 BP”, Journal of Volcanology and Geothermal Research, 85, 1998, ss. 517-537. ÇOKSOLMAZ, E., Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem Yerleşmelerinin Anadolu’daki Dağılımı (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2011. DOĞAN, İ. B., Tarih Öncesinde Ticaret ve Değiş Tokuş, Arkeoloji ve Sanat Yayınları. İstanbul 2012. ERCAN, T., Fujitani, T., Notsu, K., Tokel, S., Ui, T.,“ Doğu ve Güneydoğı Anadolu Neojen- Kuvaterner Volkanitlerine İlişkin Yeni Kimyasal, Radyometrik ve İzotopik Verilerin Yorumu”, MTA Dergisi, 110, (ss. 143-164), Ankara 1990. FORNASERİ, M., Malpieri, L., Palmieri, A. M., Taddeucci, A., “Analyses of Obsidians from the Late Chalcolithic Levels of Arslantepe (Malatya)”, Paleorient, 3, ss. 231-246. FRAHM, E. E., “Distinguishing Nemrut Dağ and Bingöl A Obsidians: Geochemical and Landscape Differences and the Archaeological Implications”, Journal of Archaeological Science, 39, (ss. 1436-1444), USA 2012. FRAHM, E.E., The Bronze-age Obsidian Industry at Tell Mozan (Ancient Urkesh), Syria: Redeveloping Electron Microprobe Analysis for 21st-century Sourcing Research and the Implications for Obsidian Use and Exchange in Northern Mesopotamia After the Neolithic, University of Minnesota (Doktora Tezi), Minnesota 2010. GRATUZE, B., Barrandon, J. L., Al Isa, K., Cauvin, M. C., “Non Dectructive Analysis of Obsidian Artifacts Using Nuclear Techniques: Investigation of Provance of Near Eastern Artifacts”, Archaeometry, 35/1, 1993, (ss. 11-21). KARUL, N., “Eski Dünya’nın İlk Köyleri Yerleşik Avcılar”, Atlas Mart Sayısı, 2013, (ss. 84-96). KHALİDİ, L., Gratuze, B., Boucetta, S., “Provenance of Obsidian Excavated From Late Chalcolithic Levels at the Sites of Tell Hamoukar and Tell Brak, Syria”, Archaeometry, 51/6, 2009, (ss. 879-893). KHALİDİ, L., Gratuze, B., Haidar-Boustani M., Ibanez, J. J., Teira, L., “Result of Geochemical Analyses of Obsidian Artefacts from the Neolithic Site of Tell Labwe South, Lebanon”, Stone Tools in Transition: From Hunter-Gatherers to Farming Societies in the Near East, Ferran Borrell, Juan José Ibáñez, Miquel Molist (Ed.), (ss. 475-494), Barcelona 2013. KOBAYASHİ, K., Sagona, A., Hergt, J., Greig, A., “Obsidian Exploitation at Eastern Anatolian Sites in the Late Prehistoric Period”, Conference: Annual Meeting of ASOR, 2007, Paper Read, Boston 2007. MAEDA, O., “The Social Roles of the Use of Flint and Obsidian Artefacts at Salat Cami Yanı in the upper Tigris Valley”, The State of the Stone: Terminologies, Continuities and Contexts in Near Eastern Lithics, Elizabeth Healey, Stuart Campbell, Osamu Maeda (Ed.), in Early Near Eastern Production, Subsistence and Environment 13, 2011, (ss. 317-326). MİYAKE, Y., “Salat Cami Yanı: Dicle Havzası’nda Çanak Çömlekli Neolitik Döneme Ait Bir Yerleşme”, Türkiye’de Neolitik Dönem: Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı Yeni Kazılar Yeni Bulgular, Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen (Ed.), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, (ss. 37-46), İstanbul 2007. ORANGE, M., Carter, T., Bourdonnec, F. X. L., “Sourcing Obsidian by SEM-EDS and EDXRF in Neolithic Syria”, GMPCA 2013 (Poster bildiri), Universite de Caen Basse-Normandiye 2013. ORANGE, M., Carter, T., Bourdonnec, F. X. L., “Sourcing Obsidian from Tell Aswad and Qdeir I (Syria) by SEM-EDS and EDXRF: Methodological Implications”, Comptes Rendus Palevol, 20, (ss. 173-180), France 2013. ÖZDOĞAN, A. E., “Çayönü”, Türkiye’de Neolitik Dönem: Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı Yeni Kazılar Yeni Bulgular, Mehmet Özdoğan-Nezih Başgelen (Ed.), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, (ss. 57-97), İstanbul 2007. PARKER, B. J., “Yukarı Dicle Arkeolojik Araştırma Projesi (YDAAP/UTARP). Kenan Tepe’de On Yıllık araştırmalara Kısaca Bir Bakış (The Upper Tigris Archaeological Research Project (UTARP): A Brief Overview of a Decade of Research at Kenan Tepe)”. Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000-2008 Yılı Çalışmaları (Salvage Project of the Archaeological Heritage of the Archaeological Heritage of the Ilısu and Carchemish Dam Reservoirs 2000-2008), 2012. PERNİCKA, E., Keller, J., Cauvin, M. C., “Obsidian from Anatolian Sources in the Neolithic of the Middle Euphrates Region (Syria)”, Paleorient, 23, 1997, (ss. 113- 122). ROSENBERG, M., “Hallan Çemi”, Türkiye’de Neolitik Dönem: Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı Yeni Kazılar Yeni Bulgular, Mehmet Özdoğan-Nezih Başgelen (Ed.), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, (ss. 1-11), İstanbul 2007. ROSENBERG, M., “Demirköy”, Türkiye’de Neolitik Dönem: Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı Yeni Kazılar Yeni Bulgular, Mehmet Özdoğan-Nezih Başgelen (Ed.), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, (ss. 13-19), İstanbul 2007. ROTHMAN, M. S., “Alpaslan Baraj Gölü Alanında Muş Ovasında Yüzey Araştırmaları Ön Rapor, 1991”, X. Araştırma Sonuçları Toplantısı, (ss. 279-296), Ankara 1993. ROTHMAN, M. S., “Doğu Anadolu Plato Yöresi Çevresinde Muş Ovası Seramiği”, XII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, (ss. 295-304), Ankara1995. SLİMAK, L., Dinçer, B., “Kaletepe Deresi 3. Orta Anadolu’da Tabakalanma Veren Bir İlk Paleolitik Çağ Yerleşmesi”, TÜBA-AR, X, (ss. 33-47), Ankara 2007. TEKİN, H., Tarihöncesinde Mezopotamya Yeni Yaklaşımlar, Yeni Yorumlar ve Yeni Kronoloji, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2017. TİRYAKİ, Sırrı, “Başlangıçtan Orta Demir Çağı’na Kadar Dağlık Doğu Anadolu’nun Sosyo - Ekonomik Yapısı”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), XXXVII, 2018, s. 621-661. TÜRKECAN, A., “Türkiye’nin Doğu Bölglerinde Gözlenen Kuvaterner Yaşlı Volkanik Etkinlikleri”, Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni, 22, 2017, (ss. 63-78). YENER, K. A., “Chapter 8: Conclusions”, The Amuq Valley Regional Projects Volume 1, Surveys in the Plain of Antioch and Orontes Delta, Turkey 1995-2002 Kutlu Aslıhan Yener (Ed.), Oriental Institute of the University of Chicago, (ss. 193- 201). USA 2005.