13359 NUMARALI TEMETTUAT DEFTERİNE GÖRE XIX. YÜZYILIN ORTALARINDA SİVAS/DİVRİĞİ YAĞBASAN ZAZA AŞİRETİNİN SOSYO-İKTİSADİ YAPISI

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 103 - 125, 30.06.2020

Muhammed Köse

Öz

Arapça’da kâr etmek anlamına gelen temettü’ kelimesinin çoğulu olan temettüat, kârlar, kazançlar manasındadır. Osmanlı Devleti, 19. yüzyılın ilk yarısında başlattığı Tanzimat dönemi reformları kapsamında vergi alanında da birtakım düzenlemeler yapmıştı. Devlet gelirlerinin kontrolünün yapılması, vergi alanındaki aksaklıkların giderilmesi, vergi ödemekle mükellef olanların tespit edilmesi ve bütçe dengesinin oluşturulması gibi muhtelif sebeplerden hareketle 1840’lı yıllarda Temettüat Defterleri tutuldu. Bilhassa XIX. yüzyıl ortalarına dair Osmanlı sosyo-iktisadi tarihi açıdan oldukça önemli bilgiler ihtiva eden bu defterler, XV ve XVI. yüzyıl Osmanlı klasik dönemi tahrir defterlerinden daha detaylı bilgiler içermekteydi. Nitekim tahrir defterlerinde sadece bir sancak, kaza veya köyün adı ile yıllık vermekle mükellef olduğu vergi miktarı kayıtlı iken Temettüat defterlerinde Sancak merkezleri kaza, köy ve mahallelere ayrılıp buralarda ikamet eden şahısların isimleri, yıllık kazançları, sahip oldukları arazi ve hayvan sayısı; defterlerin bazılarında kişilerin fiziki özellikleri ve mesleklerinin ne olduğu gibi önemli veriler yer almaktaydı.
Bu çalışmada Sivas Eyaletine bağlı Divriği Kazasındaki Yağbasan köyünde ikamet eden Zaza Aşiretine ait 13359 numaralı temettuat defteri ele alınacaktır. Defterde kayıtlı 51 hanenin hane reisleri, sahip oldukları arazi ve hayvan cinsi ile miktarları tablolar şeklinde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Temettüat Defterleri, Divriği Kazası, Yağbasan Karyesi, Zaza Aşireti

Kaynakça

• -ML.VRD.TMT.d. 13359 -Alanoğlu, Murat, “Zazalar”, DİA, Cilt: Ek-2, İstanbul 2016, ss.696-698. ----------------------, Osmanlı İdari Sistemi İçerisinde Palu Hükümeti, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2017. -Çağlayan, Ercan, Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik, İstanbul Bilgi Üniv Yayınları, İstanbul 2006. -Demir, Abdullah, “XIX. Yüzyılda Zazaların Nüfusu ve Demografik Yapısı”, II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, (edit. Murat Varol), Bingöl Üniv. Yayınları 2012, ss.106-145. -Dihkan, Ali-Cevad Sadıki, “Zazaların İlk Yerleşim Yerleri ve Kökenleri”, II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, (edit. Murat Varol), Bingöl Üniv. Yayınları 2012, ss.69-77. -Emecen, Feridun, “Ağnam Resmi”, DİA, Cilt: 1, İstanbul 1988, ss.478-479. -Erkal, Mehmet, “Öşür”, DİA, Cilt: 34, İstanbul 2007, ss.97-100. -Sahillioğlu, Halil, “Avârız”, DİA, Cilt:4, İstanbul 1991, ss.108-109. -(ÖZEN), Muallim Halil Sami, Divriği/Yağbasan Köyü Folkloru (1927-1931), Dilek Matbaası, Sivas 2003. -Tabakoğlu, Ahmet, “Osmanlılar’da Öşür”, DİA, Cilt: 34, İstanbul 2007, ss.100-103. -Varol, Murat, “Etnik Yaklaşımlar Bağlamında Zaza Kimliği”, Kimlik Kültür ve Değişim Sürecinde Osmanlıdan Günümüze Kürtler Uluslararası Sempozyumu (6-8 Eylül 2012), Bingöl Üniv Yayınları, Bingöl 2013, ss.450-475. --------------------,“Zazaca Yazılan Eserlere Dair Bir Bibliyografya (1899-2014), Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, Yıl:1, Cilt: 1/1, Ocak 2015, ss.39-54. -I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu, (Editör Murat Varol), Bingöl Üniversitesi Yayınları, Bingöl 2011.