XIII. YÜZYIL ANADOLU’DA GAYRİMÜSLİMLERİN EĞİTİM KURUMLARI OLARAK OKULLAR VE MÂBEDLER

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 97 - 110, 29.06.2021

Tunay Karakök

https://doi.org/10.53440/bad.915059

Öz

XIII. yüzyıl; Anadolu coğrafyasında 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi sonrası İznik ve çevresinde Kutalmışoğlu Süleymanşah önderliğinde kuruluş sürecini büyük oranda gerçekleştirmiş olan Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti’nin hâkimiyet sürdürdüğü bir asırdır. Öyle ki söz konusu asrın birinci yarısı tam bir Selçuklu hükümranlığının tesis olduğu Anadolu görüntüsü verirken, ikinci yarsı ise 1239 yılındaki Babailer İsyanı ve 1243 yılındaki Kösedağ Savaşları neticesinde Türk siyasi birliğinin ve Anadolu Selçuklu Devleti otoritesinin ortadan kalktığı, karışıklığın, kargaşanın ve istikrarsızlıkların hâkim olduğu bir Anadolu görüntüsü vermektedir. Temelde Anadolu Selçuklu hâkimiyetinin özelde ise yer yer beylikler adı ile bilinen ve irili ufaklı yirmiden fazla bir sayıya ulaşmış olduklarını gördüğümüz bölgesel küçük siyasal yapılarında varlık gösterdiği bu yüzyılda Anadolu’da Müslüman tebaanın yanında Müslüman olmayan tebaanın da azımsanmayacak kadar sayıda olduğunu ve hali hazırda Anadolu’ya daha gelişlerinin üzerinden iki yüz yıl kadar bir süre geçmiş olan Müslüman Türkler ile bu tebaanın iç içe yaşadığını görmekteyiz. Siyasi yapıların içinde yer almalarının yanında dini, ekonomik ve sosyo-kültürel olarak ta Müslümanlar ile bir kaynaşma içine girdikleri görülen bu tebaanın eğitim öğretim faaliyetleri de sosyo-kültürel hayatın içerisinde önemli bir yer edinmektedir. İşte bu çalışmada; XIII. yüzyıl Anadolu’da yaşayan Rum ve Ermeni gibi Hristiyan tebaa ile Yahudi tebaanın eğitim ve öğretim faaliyetlerinde önemli bir yer tutan eğitim kurumları ele alınmıştır. Okullar ve okul görevi gören mậbedler özelinde değerlendirilmeye çalışılan eğitim kurumları konusu, dönemin kaynakları ve bu kaynaklara paralel olarak yazılmış olan modern kaynaklardan da yararlanılmak sureti ile ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

XIII.Yüzyıll, Anadolu, Eğitim, Gayri müslim

SCHOOLS AND MẬBEDS AS EDUCATIONAL INSTITUTIONS OF NON-MUSLIMS IN ANATOLIA IN THE XIIIth CENTURY

Öz

In XIIIth century, after the 1071 Battle of Mangizert, Kutalmışoğlu Suleymanshah’ leadership of the organization has been largely realized in Anatolia (Turkey) that a century Anatolian Seljuk Empire's domination continued. So much so that the first half of the century in question gives the image of Anatolia where a Seljuk rule was established, while the second half is an Anatolia where Turkish political unity and the authority of the Anatolian Seljuk State disappeared as a result of the Babais’ Revolt in 1239 and the Kösedağ Wars in 1243, where confusion, chaos and instability prevailed. gives the image. In this century, when the Anatolian Seljuk domination basically existed in small regional political structures known as the principalities in some places and which we see that they reached more than twenty large and small political structures, in Anatolia, besides Muslim subjects, there were also a considerable number of non-Muslim subjects and We see that Muslim Turks, who have been around two hundred years after their arrival, and these subjects live together. In addition to being in political structures, the educational activities of these subjects, who are seen to be in a religious, economic and socio-cultural fusion with Muslims, also take an important place in socio-cultural life. Here in this study; the institutions that have an important place in the education and training activities of Christian and Jewish subjects such as Greek and Armenian living in Anatolia in the XIIIth century are discussed. The subject of education, which is tried to be evaluated in terms of schools and mậbeds serving as schools, has been addressed by making use of the sources of the period and modern sources written in parallel with these sources.

Anahtar Kelimeler

XIIIth Century, Anatolia, Non Muslim, Education

Kaynakça

• Akdağ, Mustafa (1974),Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, I, İstanbul. Aksarayî, Kerîmüddin Mahmud (2000), Müsameretü’l –Ahbâr ve Müsayeretü’l-Ahyâr, Nşr. Osman Turan, Çev. Mürsel Öztürk, Ankara,
• Aktaş, A. (1996), “Anadolu Selçukluları Dönemi Hoşgörü Ortamında Müslüman-Gayr-i Müslim İlişkileri”, Erdem, C. 8, Sayı: 23/II, Ankara, s. 423.
• Anonim (1969), Menakıb-ı Evhadüddîn-i Kirmanî, Yay. B. Furuzanfer, Tahran.
• Babinger, Franz (1993), “Rum”, İA, IX, MEB Yay., İstanbul, s. 766.
• Baily, A. (2006), Bizans Tarihi II, Çev. Haluk Şaman, İstanbul.
• Barkan, Ö. L. (1952), “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”, Vakıflar Dergisi, Sayı: II, s. 279-304, Ankara.
• Baykara, Tuncer (1997), I. Gıyaseddin Keyhüsrev ( 1164 – 1211), TTK Yay., Ankara.