Nükleer Kriz’in İran Politikalarına Etkilerinin Analizi

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 18 - 39, 31.05.2025

Ayşe Ataş

Abstract

2002 yılında İran'ın deklare etmediği nükleer tesislerinin olduğunun ortaya çıkmasının ardından İran nükleer krizi patlak vermiş ve bu konuda halen genel bir konsensüs sağlanamamıştır. 2002 sonrası dönemde İran tüm uluslararası baskılara rağmen nükleer programını sürdürmeye devam etmiş ve artık “nükleer eşik devleti” olmaya hayli yaklaşmıştır. İran'a küresel ve bölgesel politikalar bakımından, stratejik avantajlar kazandıracak olan nükleer programının devam ettirilmesini İran siyasetinin tüm tarafları tarafından desteklenmektedir. Bu çalışmada, İran'ın nükleer çalışmalarının tarihçesi ele alınarak, nükleer programın İran'ın iç ve dış siyasetindeki ve güvenliğine olan etkilerinin analiz edilmesi amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda makalede öncelikle konuya ilişkin mevcut literatür incelenmiş, iç ve dış politikasındaki karar alıcıların İran'ın nükleer çalışmalara ilişkin politikaları değerlendirilerek, programın İran güvenliğine olan etkileri analiz edilmiştir.

Keywords

İran, ABD, Nükleer Kriz, Nükleer Eşik, Ambargo

Nükleer Kriz’in İran Politikalarına Etkilerinin Analizi

Abstract

In 2002, the Iranian nuclear crisis erupted following the revelation that Iran had undeclared nuclear facilities and has yet to achieve a general consensus. In the post-2002 period, Iran has continued to pursue its nuclear program despite all international pressures and is now very close to becoming a nuclear threshold state. The continuation of Iran's nuclear program, which will give Iran strategic advantages in terms of global and regional policies, is supported by all parties in Iranian politics. This study aims to analyze the history of Iran's nuclear program and its impact on Iran's domestic and foreign policies and security. To this end, the article first examines the existing literature on the subject, evaluates the policies of domestic and foreign policy makers regarding Iran's nuclear activities, and analyzes the effects of the program on Iran's security.

Keywords

Iran, USA, Nuclear Crisis, Nuclear Threshold, Embargo

References

• Ağır, B.S., Bilgenoğlu, A. (2021). İran’ın Nükleerleşmesi: Sebepler, Aktörler ve Olasılıklar. Güvenlik Çalışmaları Dergisi, 23(23), 243-266.
• Akbaş, Z., Baş, A. (2013). İran’ın Nükleer Enerji Politikası ve Yansımaları, History Studies (A Tribute of Prof. Dr. Halil İnalcık), Ekim 2011, 21-44.
• Alcaro, R. (2021). Europe’s Defence of the Iran Nuclear Deal: Less than a Success, More than a Failure, The International Spectator, 56 (1), 55-72. DOI: 10.1080/03932729.2021.1876861
• Alperen, Ü. (2019). Çin’in İran Nükleer Politikası: Ulusal Çıkar ve “Sorumlu Büyük Güç” Arasında Denge, İran Çalışmaları Dergisi, 2 (2), 11-35.
• Arms Control Association (2022). The Joint Compherensive Plan of Action (JCPOA) at a Glance. https://www.armscontrol.org/factsheets/joint-comprehensive-plan-action-jcpoa-glance (Erişim Tarihi: 17 Kasım 2024).
• Askeroğlu, S. (2022). İran-Rusya İlişkileri: Stratejik Ortaklık mı Rekabet mi? Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15 (3), 577-594.
• Bahgat, G. (2006). Nuclear Proliferation: The Islamic Rebuplic of Iran. Iranian Studies, 39 (3), 307-311.
• Bergenas, J. (2010). The European Union’s Evolving Engagement With Iran, Nonproliferation Review, 13 (3). 491-512. DOI: 10.1080/10736700.2010.516998
• Bingöl, O. (2024). İran’ın Nükleer Programına İlişkin Uluslararası Anlaşmanın Mevcut Durumu ve Geleceğinin Değerlendirilmesi. Bölgesel Araştırmalar Dergisi. 8(11). 1-26.
• Birdişli, F. (2012). İran’ın Nükleer Teknoloji Politikası ve Türkiye İçin Yaratacağı Sonuçlar. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 8 (15), 33-54.
• Celalifer Ekinci, A. (2009). İran Nükleer Krizi, Ankara: USAK Yayınları
• Çakmak, C. (2007). İran-Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (UAEK) İlişkileri, K. Dağcı, A Sandıklı (Der.), Satranç Tahtasında İran: Nükleer Program, İstanbul: TASAM Yayınları, 297-321.
• Dalton, T. Levite, A. (2024). Iran’s Nuclear Threshold Challenge, (23 May 2024). https://warontherocks.com/2024/05/irans-nuclear-threshold-challenge/ (Erişim Tarihi: 23 Kasım 2024).
• Dueck, C., Takeyh, R. (2007). Iran’s Nuclear Challenge, Political Science Quarterly. 122(2), (Summer 2007), 189-205.
• Farhi, F. (2010). “Atomic Energy Is Our Assured Right”: Nuclear Policy and Shaping of Iranian Public Opinion, J.S. Yaphe (Edt.), Nuclear Politics in Iran, Washington D.C.: National Defence University Press, 3-19.
• Gold, D. (2009). The Rise of Nuclear Iran: How Tehran Defies the West, Washington: Regnery Publishing
• Hacıoğlu, N. (2019). İran’ın Nükleer Enerji Programı’nın Sınırlandırılmasına İlişkin Kapsamlı Ortak Eylem Planı (2015) ve İran-Rusya İlişkileri, Novus Orbis Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 1 (2), 126-145.
• Karaoğlu, O., Bozkurt, Y. Ö. (2022). İran İslam Cumhuriyeti’nin Güvenlik ve Askeri Yapısı, O. Karaoğlu, N. Elhan (Der.), İran: Bir Ülkenin Akademik Anatomisi, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 345-359.
• Kaya, E. (2023). United States-Iran Relations: The Trump Impact, Kırklareli University Journal of the Faculty of Economics and Administrative Sciences, 12(2), 275-295.
• Keskin, M. H. (2013). Nükleer Krizde AB’nin İran Politikaları: Tarihsel ve Güncel Bir Perspektif, Uluslararası Hukuk ve Politika, 9 (24), 87-118.
• Kibaroğlu, M. (2006). İran’ın Nükleer Güç Olma İddiası ve Batı’nın Tutumu: Şah’a Destek Mollalara Yasak, Akademik Orta Doğu, 1(1), 76-111.
• Köse, T. (2008). İran Nükleer Programı ve Orta Doğu Siyaseti: Güç Dengeleri ve Diplomasinin İmkanları, Ankara:SETA Yayınları.
• Oğuzlu, T. (2015). İran Nükleer Anlaşması ve Bölgesel Etkileri, Ortadoğu Analiz, 7(1), 32-35.
• Oktav, Ö. Z. (2014). Understanding Obama’s Policies Towards a Nuclear Iran, Ortadoğu Etütleri, 6 (1), 70-90.
• Özdemir, S. (2021). İran-ABD İlişkileri: ABD’nin Ortak Kapsamlı Eylem Planından Ayrılması (2015-2020), International Journal of Social Inquiry, 14(2), 741-782.
• Özyer, V.N. (2014). İran Ekonomisi ve Uluslararası Yaptırımlar. H. Çomak, C. Sancaktar (Der.). Ortadoğu Analizi: İki Kutuplu Sistem Sonrası Ortadoğu ve Arap Baharı, İstanbul:BETA Basım, 291-320.
• Patrikarakos, D. (2012). Nuclear Iran: The Birth of an Atomic State, New York: I.B. Tauris.
• Ramazani, İ. (2020). İki Devrim Sonrası İran-Çin İlişkileri: İran’ın Doğu’ya Bakış Stratejisinde Çin’in Yeri, Doğu Asya Araştırmaları Dergisi, 3 (6), 82-94.
• Reardon, R.J. (2012). Containin Iran: Stratagies for Addressing the Iranian Nuclear Challenge, California: RAND Corporation, ISBN: 978-0-8330-7631-1
• Salamey, I., Othman, Z. (2011). Shia Revival and Welayar Al-Faqih in the Making of Iranian Foreign Policy, Politics, Religion & Ideology, 12 (2), 197-212.
• Sarı, İ. (2018). Devrimden Günümüze İran’ın Güvenlik Stratejisi, V. Kurt (Der.), Ortadoğu’da Ulusal Güvenlik Stratejileri, İstanbul: SETA Kitapları, 37-61.
• Sayın, H., Çırakoğlu, A. (2019). İran’da Siyasal Ekoller Üzerine Bir Değerlendirme, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 6 (1), 85-112.
• Sinkaya, B. (2009). İran’ın Nükleer Programı: Müzakere Sürecinde Umutların Yükselişi ve Düşüşü, Ortadoğu Analiz, 1 (12), 71-79.
• Sinkaya, B. (2010). https://www.orsam.org.tr/tr/bm-guvenlik-konseyi-nin-iran-a-karsi-yeni-yaptirim-kararininda-ne-isteniyor/ (Erişim Tarihi 15 Kasım 2024).
• Şen, G. (2016). Devrim’den Günümüze İran’ın ABD Politikası, Ankara:ODTÜ Yayıncılık.
• Şen, G. (2022). İran Nükleer Krizi: Diplomasi ve Gerilim Ekseninde Bir Süreç Analizi (2002-2020), O. Karaoğlu, N. Elhan (Der.), İran: Bir Ülkenin Akademik Anatomisi, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 455-481.
• Takeyh, R. (2012). Introduction: What do we know? R. D. Blackwill (Der.), Iran:The Nuclear Challange, New York: Council on Foreign Relations Press, 1-12.
• Takeyh, R. Gvosdev, N. K. (2004). Pragmatism in the Midst of Iranian Turmoil, Washingyon Quarterly, 27 (4), 33-56.
• Telatar, G. (2012). Barack Obama Yönetiminin İran’ın Nükleer Faaliyetlerine Yönelik Politikası, Akademik Orta Doğu, 7(1), 53-78.
• Turan, T. (2008). İran Nükleer Krizinde Bıçak Sırtında Siyaset, Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Güvenlik Stratejileri Dergisi, 4(7), (Haziran 2008), 39-55.
• UN Security Council Resolution no 1696: S/RES/1696 (2006). https://documents.un.org/doc/undoc/gen/n06/450/22/pdf/n0645022.pdf (Erişim 29 Ocak 2025)
• UN Security Council Resolution no 1737: S/RES/1737 (2006). https://docs.un.org/en/S/RES/1737%20(2006) (Erişim 29 Ocak 2025).
• UN Security Council Resolution no 1747: S/RES/1747 (2007). https://docs.un.org/en/S/RES/1737%20(2006) (Erişim 29 Ocak 2025).
• UN Security Council Resolution no 1803: S/RES/1803 (2008). https://docs.un.org/en/S/RES/1803(2008) (Erişim 29 Ocak 2025).
• UN Security Council Resolution no 1835: S/RES/1835 (2008). https://docs.un.org/en/S/RES/1835(2008) (Erişim 29 Ocak 2025).
• UN Security Council Resolution no 1887: (S/RES/1887 (2009). https://docs.un.org/en/S/RES/1887(2009) (Erişim 29 Ocak 2025).
• UN Security Council Resolution no 1929: (S/RES/1929 (2010)) https://docs.un.org/en/S/RES/1929%20(2010) (Erişim 29 Ocak 2025).
• UN Security Council Resolution no 1984: (S/RES/1984 (2011)) https://docs.un.org/en/S/RES/1984(2011) (Erişim 29 Ocak 2025).
• UN Security Council Resolution no 2049: (S/RES/2049 (2012)). https://docs.un.org/en/S/RES/2049(2012) (Erişim 29 Ocak 2025).
• UN Security Council Resolution no 2105: (S/RES/2105 (2013)). https://docs.un.org/en/S/RES/2105(2013) (Erişim 29 Ocak 2025).
• UN Security Council Resolution no 2159: (S/RES/2159 (2014)). https://docs.un.org/en/S/RES/2159(2014) (Erişim 29 Ocak 2025).
• UN Security Council Resolution no 2231: (S/RES/2231 (2015)). https://docs.un.org/en/S/RES/2231(2015) (Erişim 29 Ocak 2025).
• United Nations, (1968). Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons. (1 Temmuz 1968). https://treaties.unoda.org/t/npt (Erişim Tarihi: 29 Ocak 2025)
• Uygur, H., Toprak, E.G. (2023). Nükleer İran ve Türkiye’ye Etkileri: Seçenekler ve Sonuçlar, İstanbul:İRAM Yayınları. Vural Jane, H., Aksu, F. (2019). İran Dış Politikasında Lider’in Etkisi, Yönetim, Ekonomi, Politika, İslami ve Politik Bilimler Dergisi, 4 (1), 21-47.
• World Nuclear News. (2019). Concrete poured for Bushehr Unit 2. (11 November 2019). https://www.world-nuclear-news.org/Articles/Concrete-poured-for-Bushehr-unit-2
• Yalçın, H. B. (2015). İran Nükleer Müzakereleri: Kim, Neyi, Neden ve Nasıl Aldı? İstanbul: SETA Yayınları.
• Yeşiltaş, M. (2014). İran’ın Nükleer Söylem Siyasetini Anlamak: Eleştirel Bir Değerlendirme, Akademik Orta Doğu, 8 (2), 41-72.