Coğrafi Gözlem ve Saha Çalışması Becerisinin Kazandırılmasına Yönelik Etkinlik Tasarımı

Year 2025, Volume: 16 Issue: 1, 929 - 948, 28.04.2025

Muhammet Altundağ , Ali Osman Kocalar

https://doi.org/10.51460/baebd.1563576

Abstract

Mekânı anlamak, açıklayabilmek ve onu aktarabilmek amacıyla coğrafi araştırmalarda gözlem ve saha çalışmaları önemli bir metodolojik araç olarak öne çıkmaktadır. Coğrafi araştırmalarda gözlemler arazide yapıldığı için arazi, coğrafya disiplinin laboratuvarı olarak görülmektedir. Coğrafi gözlem ve saha çalışması yöntemi, olayların meydana gelmiş olduğu ve bizzat devam ettiği mekânlara giderek gözlem yapmak, yerinde değerlendirmelerde bulunmak, olaylar arası korelasyonları tespit etmektir. Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nda (2024) coğrafi gözlem ve saha çalışması becerisinin öğrenme çıktıları aracılığıyla işletilebilmesi için söz konusu beceriye ilişkin tüm bütünleşik becerilerin kullanılması beklenmektedir. Bu çalışmanın amacı, coğrafi gözlem ve saha çalışması becerisine ait bütünleşik becerilerin süreç bileşenlerini içeren örnek bir etkinlik tasarlamaktır. Bu çalışmada nitel araştırmalardan Tasarım Temelli Araştırma (TTA) yöntemi uygulanmıştır. TTA çalışmaları öğretme ve öğrenme süreçlerine ilişkin kılavuzların eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Etkinlik tasarımı için konu olarak coğrafya dersi öğretim programında yer alan “COĞ.11.5.5. Sanayi faaliyetlerinin mekânsal etkilerini sorgulayabilme” öğrenme çıktısı, mekân olarak da İstanbul’un Tuzla ilçesindeki sanayi bölgeleri seçilmiştir. Tuzla ilçesindeki sanayi bölgelerinin seçimi, çalışmanın amacı doğrultusunda amaçlı örnekleme yöntemiyle yapılmıştır. Çalışmanın tartışma ve sonuç bölümünde bu çalışmada tasarlanan etkinlik ile literatürdeki bakış açıları karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Tasarlanan bu örnek coğrafi gözlem ve saha çalışması etkinlik tasarımının öğretmenlere ve öğrencilere katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Tuzla ilçesi örneği üzerinden yaptığımız bu tasarım, öğretim ortamına göre farklı mekanlara uyarlanabilir.

Keywords

Öğretim Programı, Coğrafi Gözlem, Saha Çalışması, Etkinlik, Tasarım

References

• Akça, D. ve Bozyiğit, R. (2024). Ihlara Vadisi ve çevresinin coğrafya kazanımlarıyla ilişkisinin incelenmesi. Social Sciences Studies Journal (SSSJournal), 10(1), 18-32.
• Alkış, S. (2008). Coğrafya öğretiminde inceleme gezileri ve arazi çalışmaları. İçinde R. Özey ve A. Demirci (Ed.), Coğrafya Öğretiminde Yöntem ve Yaklaşımlar (ss. 77-106). Aktif Yayınevi.
• Anderson, T. ve Shattuck, J. (2012). Design-based research: A decade of progress in education research? Educational Researcher, 41(1), 16-25. https://doi.org/10.3102/0013189X11428813
• Arı, Y. (2014). Coğrafyada saha öğretimi ve saha araştırmaları. İçinde Y. Arı ve İ. Kaya (Ed.), Coğrafya Araştırma Yöntemleri (ss. 303-317). Coğrafyacılar Derneği.
• Aşkar, P., Topçu, H. İ., Altun, A., Cırık, İ. ve Kandırmaz, M. (Ed.). (2023). K12 beceriler çerçevesi Türkiye bütüncül modeli. Milli Eğitim Bakanlığı.
• Atayeter, Y. ve Tozkoparan, U. (2014). Sosyal bilgiler öğretmenleri ile 6. sınıf sosyal bilgiler öğrencilerinin gezi gözlem yöntemi üzerine düşünceleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(5), 1-21.
• Bakker, A. ve Van Eerde, D. (2015). An introduction to design-based research with an example from statistics education. Içinde A. Bikner-Ahsbahs, C. Knipping ve N. Presmeg (Ed.), Approaches to Qualitative Research in Mathematics Education (ss. 429-466). Springer Netherlands. https://doi.org/10.1007/978-94-017-9181-6_16
• Balcı, A. (2010). The opinions of the geography teacher candidates about the place of field trips in geography teaching. Education, 130(4).
• Balcı, A. (2015). Coğrafya öğretmen adaylarının coğrafi arazi uygulamalarındaki harita okuryazarlıklarını tespite yönelik bir araştırma. The Journal of Academic Social Science, 3(10), 16-35. https://doi.org/10.16992/ASOS.566
• Balcı, A. ve Tuna, F. (2014). The effects of fieldwork practices on students’ self-efficacy perceptions in geography education. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 4(3), 2222-6990. https://doi.org/10.6007/IJARBSS/v4-i3/715
• Balcı, A. ve Tuncel, G. (2024). Coğrafi saha çalışmasına ilişkin sosyometrik bir analiz. International Journal of Geography and Geography Education, 53, 59-84. https://doi.org/10.32003/igge.1474670
• Bilgi, M. G. ve Yılmaz, C. (2011). Aday öğretmenlerin coğrafya arazi çalışmalarına bakışı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(2), 961-983.
• Bilgili, M. (2020). Coğrafyada mekân felsefesi üzerine yaklaşımlar. International Journal of Geography and Geography Education, 41, 88-102. https://doi.org/10.36484/liberal.771132
• Bilgili, M. ve Kocalar, A. O. (2020). Coğrafya nedir? Liberal Düşünce Dergisi, 25(99), 145-162.
• Bland, K., Chambers, B., Donert, K. ve Thomas, T. (1996). Fieldwork. İçinde P. Bailey ve P. Fox (Ed.), Geography teachers’ handbook (ss. 165-175). Geographical Association.
• Christian, B. J. ve Page, T. R. (2020). Geography field trips: why getting dirty matters. TEACH Journal of Christian Education, 14(2), 42-50. https://doi.org/10.55254/1835-1492.1455
• Coşkun, M. (2020). Arazide çalışma becerisi. İçinde Ç. Ö. Demirbaş (Ed.), Coğrafi beceriler (ss. 41-80). Nobel.
• Cyvin, J. B., Midtaune, K. ve Rød, J. K. (2022). Using Story maps to prepare for field course – a case study of students in geography. Cogent Education, 9(1), 2123583. https://doi.org/10.1080/2331186X.2022.2123583
• Çalışkan, O. (2022). Coğrafya eğitimi ve arazi çalışmaları (5. bs). Pegem Akademi.
• Çetin, M. (2019). Coğrafya eğitiminde arazi planlamalarının yeri ve önemi. İçinde A. Meydan (Ed.), I. International Geography Education Symposium IGES 2018 (ss. 469-481).
• Doğan, Y., Kabapınar, Y., Zaman, S. ve Duman, E. (2023). Sosyal bilimler alan becerileri. İçinde P. Aşkar, H. İ. Topçu, A. Altun, İ. Cırık ve M. Kandırmaz (Ed.), K12 beceriler çerçevesi Türkiye bütüncül modeli. Milli Eğitim Bakanlığı.
• Doğanay, H. (2003). Coğrafya’ya giriş 1: genel ve fiziki coğrafya (8. bs). Aktif yayınevi.
• Ereli, M. ve Ünaldı, Ü. E. (2021). The importance and place of geoparks in providing the acquisitions and skills in the geography curriculum. Journal of Strategic Research in Social Science (JoSReSS), 7(1), 117-132. https://doi.org/10.26579/josrss.146
• France, D. ve Haigh, M. (2018). Fieldwork@40: fieldwork in geography higher education. Journal of Geography in Higher Education, 42(4), 498-514. https://doi.org/10.1080/03098265.2018.1515187
• Friess, D. A., Oliver, G. J. H., Quak, M. S. Y. ve Lau, A. Y. A. (2016). Incorporating “virtual” and “real world” field trips into introductory geography modules. Journal of Geography in Higher Education, 40(4), 546-564. https://doi.org/10.1080/03098265.2016.1174818
• Garipağaoğlu, N. (2001). Gezi-gözlem metodunun coğrafya eğitimi ve öğretimindeki yeri. Marmara Coğrafya Dergisi, 4, 13-30. Gökçe Gündüzoğlu, H. A. G., Çukur, H. ve Olcay, H. (2023). Coğrafya öğretmen adaylarının arazi çalışmalarına hazırlık aşamalarının değerlendirilmesi. International Journal of Geography and Geography Education, 49, 1-21. https://doi.org/10.32003/igge.1259650
• Graves, N. J. (1971). Geography in secondary education. The Geographical Association.
• Gümüşçü, O. (2012). Coğrafya’ya davet. Yeditepe yayınevi.
• Himmetoğlu, İ., Karagöz, M., Türker, A. ve Aksoy, B. (2023). Determination of high school students’ awareness of geographical elements with fieldwork: A qualitative research. Bulletin of Educational Studies, 2(2), 76-90. https://doi.org/10.61326/bes.v2i2.137
• Ike, S., Yoshida, H., Yamamoto, R. ve Saito, R. (2020). 地理教育におけるフィールドワークの 類型化に関する試論 [Essay on Classification of Fieldwork in Geography Education]. Waseda Education Review, 34(1), 1-19.
• Ilgar, R. ve Korkut, C. (2021). Saros Körfezi’nin lise coğrafya eğitimi gezi faaliyetinde kullanılabilirlik potansiyeli. Ulusal Eğitim Akademisi Dergisi, 5(2), 252-262. https://doi.org/10.32960/uead.937906
• Kaleli, C. (2018). Onuncu sınıf yerleşme konularının öğretiminde arazi çalışmalarının öğrencilerin akademik başarıları üzerine etkileri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Kaya, H., Taş, M. ve Düz, İ. (2016). Coğrafya eğitiminde saha çalışmaları için bir rota önerisi: Isparta coğrafya ve turizm güzergâhları. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5(Özel).
• Kelly, A. E. (2013). When is design research appropriate? İçinde T. Plomp ve N. Nieveen (Ed.), Educational Design Research: An introduction—Part A: An introduction (ss. 134-151). Netherlands Institute for Curriculum Development (SLO).
• Kent, A. ve Foskett, N. (2000). Fieldwork in the school geography curriculum—pedagogical issues and development. İçinde R. Gerber ve G. K. Chuan (Ed.), Fieldwork in Geography: Reflections, Perspectives and Actions (C. 54, ss. 171-193). Springer Netherlands. https://doi.org/10.1007/978-94-017-1552-2_10
• Kızılçaoğlu, A. (2003). İlköğretim okullarında bir kırsal yerleşmeye düzenlenecek gözlem gezisinde gerçekleştirilecek etkinlikler ile bir gezi planı önerisi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(9), 1-21.
• Koç, H., Aksoy, B., Sönmez, Ö. F. ve Yeşiltaş, E. (2010). Öğretim sürecinde öğrencileri aktif kılan etkinlikler ve etkinliklere dayalı coğrafya öğretimi. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5(2), 181-196. https://doi.org/10.19129/sbad.176
• Kwan, T. (2000). Fieldwork in geography teaching: the case in Hong Kong. İçinde R. Gerber ve G. K. Chuan (Ed.), Fieldwork in Geography: Reflections, Perspectives and Actions (C. 54, ss. 119-130). Springer Netherlands. https://doi.org/10.1007/978-94-017-1552-2_7
• Lee, J. (2020). Designing an inquiry-based fieldwork project for students using mobile technology and its effects on students’ experience. Review of International Geographical Education Online, 10(1 (Special Issue)), 14-39. https://doi.org/10.33403/rigeo.637666
• Lefort, I. (2012). Le terrain: L’Arlésienne des géographes? Annales de géographie, 687-688(5-6), 468-486. https://doi.org/10.3917/ag.687.0468
• Lima, É. J. O. de L. (2023). O trabalho de campo como um instrumento pedagógico na disciplina de geografia urbana. Espaço em Revista, 25(1), 137-163.
• Marvell, A., Simm, D., Clark, C. ve Thompson, K. (2023). Exploring the geographical palimpsest of place through fieldwork. İçinde Encountering Ideas of Place in Education (ss. 253-265). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003386162-23
• MEB. (2024). Coğrafya dersi öğretim programı. Millî Eğitim Bakanlığı. https://mufredat.meb.gov.tr/
• Özay, E. (2003). Ortaöğretim coğrafya eğitimi ve öğretiminde gezi-gözlem metodunun öğrenci başarısı üzerine etkisi ve diğer öğretim metodlarıyla karşılaştırılması [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Özçağlar, A. (2014). Cografyaya giriș: sistematik, kavramlar, yöntemler. Ümit Ofset.
• Özgüç, N. (1994). Beşeri coğrafya’da veri toplama ve değerlendirme yöntemleri. İstanbul Üniversitesi Basımevi.
• Özüdoğru, F. ve Delen, İ. (2022). Tasarım temelli araştırma. İçinde S. Şen ve İ. Yıldırım (Ed.), Eğitimde araştırma yöntemleri (3. bs, ss. 355-375). Nobel Akademi.
• Pınar, A. ve Tuncer, T. (2019). Coğrafya eğitiminde potansiyel bir açık hava laboratuvarı: Bolluk Gölü ve çevresi. Gelecek Vizyonlar Dergisi, 3(3), 24-40. https://doi.org/10.29345/futvis.72
• Platt, R. S. (1935). Field approach to regions. Annals of the Association of American Geographers, 25(3), 153-174. https://doi.org/10.1080/00045603509357140
• Remmen, K. B. (2020). Geografi i videregående skole i Fagfornyelsen: Forslag til et rammeverk for feltarbeid som fremmer dybdelæring. Norsk Geografisk Tidsskrift - Norwegian Journal of Geography, 74(2), 105-110. https://doi.org/10.1080/00291951.2020.1749124
• Rogers, C. R. ve Freiberg, H. J. (1994). Freedom to Learn (3. bs). Merrill. Sarı, H. (2023). Ortaokul öğretmenlerinin eğitsel amaçlı sosyal medya kullanım düzeyleri [Yüksek Lisans Tezi]. Balıkesir Üniversitesi.
• Selçuk Biricik, A. (2009). Fiziki coğrafya-jeomorfoloji ile hidroloji’nin temel prensipleri ve araştırma yöntemleri: Cilt. I. Gonca Yayınevi.
• Shavelson, R. J., Phillips, D. C., Towne, L. ve Feuer, M. J. (2003). On the science of education design studies. Educational Researcher, 32(1), 25-28. https://doi.org/10.3102/0013189X032001025
• Stoltman, J. P. ve Fraser, R. (2000). Geography fieldwork: tradition and technology meet. İçinde R. Gerber ve G. K. Chuan (Ed.), Fieldwork in Geography: Reflections, Perspectives and Actions (C. 54, ss. 37-52). Springer Netherlands. https://doi.org/10.1007/978-94-017-1552-2_3
• Tuna, F. ve Sarıkaya, M. (2014a). Coğrafya eğitiminde fiziki coğrafya öğretimi için bir rota önerisi: çatalca yarımadası batısı, İstanbul. Marmara Coğrafya Dergisi, 2014(30), 45-68. https://doi.org/10.14781/mcd.50357
• Tuna, F. ve Sarıkaya, M. A. (2014b). Sarıyer, Beykoz ve Şile’de (İstanbul) coğrafya eğitimi için rota önerileri. Doğu Coğrafya Dergisi, 19(31), 189-206. https://doi.org/10.17295/dcd.98900
• Tuncer, T. ve Pınar, A. (2023). Coğrafya eğitiminde potansiyel bir açık hava laboratuvarı: karapınar ve çevresi. International Journal of Geography and Geography Education, 48, 37-67. https://doi.org/10.32003/igge.1158895
• Ünlü, M. (2014). Coğrafya öğretimi. Pegem Akademi.
• Ünlü, M. ve Özdemir, F. (2018). Ortaöğretimde Fiziki coğrafya kazanımlarına uygun arazi çalışmalarının planlanması (İstanbul ili örneği). Marmara Coğrafya Dergisi, 37, 49-62. https://doi.org/10.14781/mcd.386104
• Wang, M., Wu, J., An, N. ve Lin, M. (2023). The effect of emotional experiences in fieldwork: Embodied evidence from a visual approach. Journal of Geography in Higher Education, 47(2), 188-209. https://doi.org/10.1080/03098265.2021.2005002
• Wilhelm, T. ve Hopf, M. (2014). Design-Forschung. İçinde D. Krüger, I. Parchmann ve H. Schecker (Ed.), Methoden in der naturwissenschaftsdidaktischen Forschung (ss. 31-42). Springer Spektrum. https://doi.org/10.1007/978-3-642-37827-0_3
• Woolhouse, J. (2016). A case study of progressing geography fieldwork skills over years 7-10. Geographical Education, 29, 40-45.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. bs). Seçkin.
• Yılmaz, C. (1997). Coğrafya eğitiminde arazi tatbikatlarının önemi ve bir uygulama örneği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 287-307.