EXCHANGES AND IMMIGRANTS SETTLED IN ADRIANOPLE KARAAGATCH (1923-1928)

Year 2024, , 313 - 343, 25.12.2024

Veysi Akın

https://doi.org/10.30903/Balkan.1606549

Abstract

At the Lausanne Peace Conference, Turkey not only gained independence, but also resolved many international or bilateral problems. One of the problems negotiated and resolved between Turkey and Greece at Lausanne was the population exchange. The Exchange Agreement signed between Turkey and Greece on 30 January 1923 introduced the principle of obligation for the population remaining in the exchange area. This was not decided by the peoples, but they had to abide by the decision of the states. They migrated to their new homelands, leaving the lands they had lived in for centuries and recognised as their homeland. One of their new homelands was the Karaagatch neighbourhood of Adrianople, which was abandoned by the Greeks and other non-Muslims. During this period (1923-1928), 258 households of migrants and immigrants were settled in Karaagatch. The majority of the immigrants came from Karacaova, Kayalar and Gevgili, which were located in the Greek territory of Macedonia. There were also immigrants from Western Thrace, which was not included in the scope of the population exchange, especially from villages close to Karaagatch.
This study has been prepared based on the information in the Book for exchange and non-exchangeable Immigrants Settled in the Centre of Adrianople taken from the Archive of Adrianople Provincial Directorate of Rural Services. In the book, immigrant and refugees are listed on the basis of the father’s name of the head of the household, the names of those who came with the head of the household, the dates of their settlement, where they came from, in which neighbourhood, street and alley they were settled, and the property and title deed records given to them. The majority of those who came with the head of the household were related by descent. However, there are also those who are not related by blood, such as siblings, children of siblings or adopted orphans. In this sense, 258 households and 1075 population were settled in Karaagatch. Each family was given a house based on the number of inhabitants, and some families were also given commercial properties such as shops and coffee houses.
Most of the immigrants who came to Karaagatch were farmers, gardeners and orchardists. In this sense, Karaagatch had fertile lands and those settled here were engaged in gardening. Today, the hot peppers, known as Karaagatch liver pepper, are known as the gift of Karacaova and Gevgili immigrants to the region.

Keywords

Adrianople, Karaagatch, Lausanne Treaty, Forced Migration, Population Exchange

EDİRNE KARAAĞAÇ’A İSKÂN EDİLEN MÜBADİL VE MUHACİRLER (1923-1928)

Abstract

Türkiye, Lozan Barış Konferansında sadece bağımsızlık elde etmekle kalmamış, aynı zamanda uluslararası veya ikili pek çok sorunun çözümünü de sağlamıştır. Türkiye ile Yunanistan arasında Lozan’da müzakere edilerek çözülen sorunlardan biri de nüfus mübadelesidir. Türkiye ile Yunanistan arasında 30 Ocak 1923’te imzalanan Mübadele Sözleşmesi, mübadele kapsamında kalan halk için zorunluluk esasını getirmişti. Buna halklar karar vermemiş, karşılıklı olarak iki halk devletlerin kararına uymak zorunda kalarak yüz yıllardır yaşadıkları ve vatan bildikleri topraklardan ayrılarak, yeni vatanlarına göç etmişlerdir. Onların bu yeni vatanlarından biri de Rum ve diğer gayrimüslimlerin terk ettikleri Edirne’nin Karaağaç Mahallesi idi. Bu dönemde (1923-1928) Karaağaç’a 258 hane mübadil ve muhacir yerleştirilmiştir. Mübadillerin ekseriyeti Yunanistan’ın Makedonya topraklarında kalan Karacaova, Kayalar ve Gevgili’den gelenlerdi. Mübadele kapsamına alınmamış Batı Trakya’dan özellikle de Karaağaç’a yakın köylerden gelen muhacirler de mevcuttur.
Bu çalışma, Edirne Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü Arşivinden alınan Edirne Merkezine İskân Gören Mübadil ve Gayri Mübadil Göçmenlere Mahsus Defter’deki bilgilerden hareketle hazırlanmıştır. Defterde mübadil ve muhacirler, hane reisinin baba adı, hane reisi ile gelenlerin adları, iskân ediliş tarihleri, nereden geldikleri, hangi mahalle, cadde ve sokağa yerleştirildikleri, kendilerine verilen mülk ve tapu kayıtları esas alınarak sıralanmışlardır. Hane reisi ile beraber gelenlerin büyük kısmı alt-üst soy bağı olan kişilerden oluşmaktadır. Bununla beraber kardeşler, kardeş çocukları veya evlatlık edinilmiş yetimler gibi soy bağı olmayanlar da mevcuttur. Bu manada Karaağaç’a 258 hane, 1075 nüfus mübadil ve muhacir yerleştirilmiştir. Her bir aileye nüfus sayısı esas alınarak ev verilmiş, bundan hariç dükkân ve kahvehane gibi ticari mülk verilenler de olmuştur.
Karaağaç’a gelen mübadillerin büyük bir kısmı çitçi, bahçıvan, bağcı ailelerden oluşuyordu. Karaağaç, bu manada münbit arazilere sahipti ve iskân edilenler burada bahçecilik ile uğraştılar. Günümüzde Karaağaç ciğer biberi olarak tanımlanan acı biberler, Karacaova ve Gevgili mübadillerinin bölgeye armağanı olarak bilinir.

Keywords

Edirne, Karaağaç, Lozan Antlaşması, Nüfus Mübadelesi, Zorunlu Göç

References

• Arşivler: Edirne Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü Arşivi:
• Edirne Merkezine İskân Gören Mübadil ve Gayri Mübadil Göçmenlere Mahsus Defter
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri:
• BOA, HR.İM., 42-31.
• BOA, 272.0.0.11/ 21.106.7
• Gazeteler: “Karaağaç’a iskân olunacak muhacirler”, Paşaeli, 13 Nisan 1924, No: 114, s.1.
• “Tekfurdağı’na muhacirler geldi”, Paşaeli, 27 Nisan 1924, No: 118, s. 1.
• “İskân olunan muhacirler”, Paşaeli, 25 Mayıs 1924, No: 125, s. 1.
• “Edirne’ye gelen muhacirler”, Paşaeli, 25 Mayıs 1924, No: 125, s.1
• “İskân İşleri”, Paşaeli, 11 Eylül 1924, No: 155, s. 1.
• “Giden Rumlar nerelere iskân edildi”, Paşaeli, 30 Nisan 1924, No: 119, s. 1.
• “İskân olunan muhacirler”, Paşaeli, 6 Temmuz 1924, No: 137, s. 1.
• Kitaplar ve Makaleler:
• 1929 İstatistik Yıllığı, II. Cilt, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1929.
• 1930 İstatistik Yıllığı, III. Cilt, Ahmet İhsan Matbaası, İstanbul 1930.
• AĞANOĞLU, Yıldırım, Osmanlıdan Cumhuriyete Balkanlar’ın Makûs Talihi, Göç, Kumsaati Yayınları, İstanbul 2001.
• AKIN, Veysi, “Mudanya Mütarekesi ve Trakya’nın Kurtuluşu”, Türkler, Cilt 16, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 219-229.
• _______, Trakya’nın Türklere Devir Teslimi, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara 1996.
• ARI, Kemal, Büyük Mübadele: Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014.
• _______, “Mübadele Gemileri”, 100. Yılında Mübadele, (haz.) Mehmet Söylemez, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul 2023, ss. 73-91.
• AYDIN, Rıfat, “Ulus, Uluslaşma ve Devlet: Bir Modern Kavram Olarak Ulus Devlet”, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, Mart 2018, ss. 229-255.
• BALTA, Evengelia, Nüfus Mübadelesi, İnkılap Yayınları, İstanbul 2015.
• BEHAR, Cem, Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye’nin Nüfusu (1500-1927), Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara 1996.
• ÇALIŞKAN, Şerife, “Türk Folklorunda Lakap Verme Geleneği: Bartın Örneği”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 3, 2016, ss. 103-126.
• ÇAPA, Mesut, “Yunanistan’dan Gelen Göçmenlerin İskânı”, Atatürk Yolu Dergisi, II/5, 1990, ss. 49-69.
• DİRİBAŞ, Onur, Yunanistan’ın Evros (Meriç) Bölgesi Orestiada (Kumçiftliği) Kazası Gagauzları Halk Edebiyatı ve Folkloru, Paradigma Akademi Yayınları, Çanakkale 2020.
• ERDAL, İbrahim, “Rumeli ve Anadolu Muhacirlerinde Kimlik ve Vatan Algısı”, Milli Folklor, Yıl 21, Sayı 81, 2009, ss. 78-82.
• _______, Mübadele, Uluslaşma Sürecinde Türkiye ve Yunanistan 1923-1930, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2018.
• ERDEM, Nilüfer, Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Anadolu Harekâtı (1919-1923), Derlem Yayınları, Ankara 2010.
• GERAY, Cevat, “Türkiye’de Göçmen Hareketleri ve Göçmenlerin Yerleştirilmesi”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 3, Say 4, Aralık 1970, ss. 8-36.
• _______, Türkiye’den ve Türkiye’ye Göçler ve Göçmenlerin İskânı (1923-1961), Siyasal Bilgiler Fakültesi, Maliye Enstitüsü Yayınları, Ankara 1962.
• GOULARAS, Gökçe Bayındır, “1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Günümüzde Mübadil Kimlik ve Kültürlerinin Yaşatılması”, Alternatif Politika, Cilt 4, Sayı 2, Temmuz 2012, ss. 129-146.
• İskân Tarihçesi, Hamit Matbaası, İstanbul 1932.
• KAMİL, İbrahim, “Neully Barış Antlaşması ve Bulgaristan-Yunanistan Nüfus Mübadelesi (1919-1927)”, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 60, Bahar 2017, ss. 91-118.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Demografik ve Sosyal Özellikler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
• KEMALOĞLU İNGİNAR, Ayşegül, Trakya Bölgesine İskân Edilen Göçmenler (1923-1960), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2022.
• KİRACI, Mehmet, Cumhuriyet Döneminin İl Göçü: Türk Yunan Nüfus Mübadelesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Hamdi Alaslan, Edirne 2006.
• KURTULGAN, Kürşat, “Göç ve Göçü Hazırlayan Tarihsel Süreçte Balkanlarda Kurulan Ulus Devletlerin Müslümanlara Yönelik Baskıları”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 24, Aralık 2010, ss. 213-226.
• MAZLUM, Güngör, “Mübadil Kent Edirne”, Mübadil Kentler, Lozan Mübadilleri Vakfı, İstanbul 2013, ss. 56-69.
• MERAY, Seha L., Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar-Belgeler, YKY Yayınları, İstanbul 2001.
• ÖZGÜR, Gülay, Balkan Savaşları ve Sonrasında Bulgaristan ve Osmanlı Devleti Arasında Nüfus Göçü, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Dr. Kemal Arı, İzmir 2008.
• ÖZKAN, Aytaç, Mübadelenin Edirne Vilayeti Uygulanması ve Sosyo-Ekonomik Etkileri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Fahri Solak, İstanbul 2015.
• PEREMECİ, Osman Nuri, Edirne Tarihi, Resimli Ay Matbaası, İstanbul 1939.
• SARINAY, Yusuf, “Cumhuriyet Döneminde Balkan Ülkelerinden Yapılan Göçler (1923-1990)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 27, Sayı 80, Temmuz 2011, ss. 351-387.
• SEREZ, Mehmet Saim, Tekirdağ ve Çevresinde Mübadele 90. Yıl, Dönmez Ofset Yayınevi, Ankara 2012.
• SOYSAL, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları (1920-1945), I. Cilt, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1983. TBMM Zabıt Ceridesi, D: II, C. 8/1, TBMM, Ankara 1975.
• VALSAMİDİS, Pashalis, “Doğu Trakya Rumlarının Göç Kronolojisi”, Toplumsal Tarih, Sayı 346, Ekim 2022, ss. 12-18.
• YAŞAR, Okan, “Edirne İli’nin Nüfus Hareketleri Bakımından İncelenmesi ve Son Dönemde Göçlere Katılanların Sosyo-Ekonomik Nitelikleri”, Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt 14, Sayı 21, 2009, ss. 195-220.
• ZELONGARA, Georgi, “Balkan Savaşı-Kitlesel Ölüm ve Etnik Temizlik”, (çev.) Ayşe Kayapınar, Belleten, Cilt 78, Sayı 281, Nisan 2015, ss. 315-242.