Updated Morphology, Distribution and Conservation Status of Endemic Tragopogon subacaulis O.Schwarz (Çobanyemi) / Asteraceae, Cichorieae

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 2, 74 - 83, 30.08.2025

Mutlu Gültepe , Zeynep Türker , Serdar Makbul , Kamil Coşkunçelebi

Öz

Tragopogon subacaulis O. Schwarz (Çobanyemi) was first described in 1934 by the German botanist Otto Anton Karl Schwarz, who also worked at the Bornova Plant Protection Research Institute. The species was originally identified based on fruiting specimens lacking flowers, collected from Mount Spil (Manisa). After its initial description, the species received little attention for many years. However, it was revisited as part of a comprehensive revision of the Tragopogon species in Türkiye. In this study, numerous morphological unknown characteristics—particularly those related to the flower and achene—were documented in detail, and the species description was significantly expanded. Additionally, a diagnostic key was prepared for purple-flowered Tragopogon species in Türkiye. The current distribution of T. subacaulis was mapped based on herbarium records and field observations, and potential distribution areas were modeled using bioclimatic data with Maxent software. Given its limited distribution, confined to the Nif and Spil Mountains in the provinces of İzmir and Manisa, the global conservation status of this endemic species was re-evaluated in light of the newly obtained data and field findings.

Anahtar Kelimeler

Çobanyemi , Endemic , IUCN , Chorology , Tragopogon

Proje Numarası

TÜBİTAK 110T954

Endemik Çobanyemi (Tragopogon subacaulis O.Schwarz / Asteraceae, Cichorieae) Türünün Güncellenmiş Morfolojisi, Yayılışı ve Koruma Durumu

Öz

Tragopogon subacaulis O. Schwarz (Çobanyemi) türü ilk kez Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü’nde de çalışmış Alman botanikçi Otto Anton Karl Schwarz tarafından 1934 yılında Spil Dağından (Manisa) toplanan çiçeklenme dönemi geçmiş bir örneğe dayalı olarak tanımlanmıştır. Tanıtımı yapıldıktan sonra uzun bir süre ihmal edilen bu tür ile ilgili ayrıntılı bilgiler ülkemiz Tragopogon türlerinin revizyonunun yapıldığı bir çalışma ile yeniden gün yüzüne çıkarılmıştır. Söz konusu bu çalışma ile türün çiçek ve meyve başta olmak üzere birçok eksik morfolojik özellikleri kapsamlı şekilde tespit edilerek genişletilmiş betimi ve mor çiçekli Türkiye Tragopogon türleri için yeni bir teşhis anahtarı hazırlanmıştır. Ayrıca herbaryum ziyaretleri ve arazi çalışmalarına dayalı türün güncel yayılış alanları, Maxent programı yardımıyla farklı biyoiklimsel veriler kullanılarak muhtemel yayılış alanları da tespit edilerek bu çalışmada verilmiştir. Manisa ve İzmir illerinde, birbirine yakın Spil ve Nif dağlarında yetişen, yayılışı görece dar olan bu endemik türün, küresel ölçekteki tehdit durumu (koruma statüsü) yeni veriler ve saha gözlemleri ışığında ayrıca yeniden değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çobanyemi , Endemik , IUCN , Koroloji , Tragopogon

Etik Beyan

Bu çalışma herhangi bir hayvan veya insan deneyi içermemektedir. Arazi çalışmaları ve bitki örneklerinin toplanması, ilgili yerel mevzuata ve ulusal biyolojik çeşitlilik koruma kurallarına uygun şekilde gerçekleştirilmiştir. Yayınlanan veriler literatür, açık erişimli çevrimiçi veritabanları ve herbaryum materyallerine dayanmaktadır. Çalışma kapsamında etik ilkelere ve bilimsel araştırma etiğine uygun hareket edilmiştir.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

TÜBİTAK 110T954

Teşekkür

Bu çalışma kapsamında yapılan tüm arazi ve laboratuvar çalışmaları TÜBİTAK (110T954) tarafından desteklenmiştir. Maxent modelleme analizini yapan Dr. Muammer KURNAZ’a teşekkür ederiz. Berlin Herbaryumu (Herbarium Berolinense, B) ve Ege Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Herbaryumu yetkililerine, koleksiyonlarında bulunan örnekleri incelememize izin verdikleri ve sağladıkları kolaylıklar için teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Bachman S., Moat J., Hill A.,W., De La Torre J. ve Scott B. (2011). Supporting Red List threat assessments with GeoCAT: geospatial conservation assessment tool. Şu eserde: Smith V, Penev L (edlr.) e-Infrastructures for data publishing in biodiversity science. ZooKeys 150: 117–126.
• Barthlott, W. (1981). Epidermal and seed surface characters of plants: systematic applicability and some evolutionary aspects. Nord. J. Bot. 1: 345–355.
• Bell, C. D., Mavrodiev, E. V., Soltis, P. S., Calaminus, A. K., Albach, D. C., Cellinese, N., Garcia-Jacas, N. ve Soltis, D. E. (2012). Rapid diversification of Tragopogon and ecological associates in Eurasia. J. Evol. Biol. 25: 2470–2480.
• Blanca, G. ve Díaz de la Guardia, C. (1997). Fruit morphology in Tragopogon L. (Compositae: Lactuceae) from the Iberian Peninsula. Bot. J. Linn. Soc. 125: 319–329.
• Borisova, A. G. (1964). Tragopogon L. Şu eserde: Shishkin, B. K. (ed.), Flora of the USSR 29: 115-196. Academy of Sciences USSR, Leningrad.
• Bremer, K. (1994) Asteraceae: cladistics and classification. Timber Press, Portland.
• Carni, A. (1997). Syntaxonomy of the Trifolio-Geranietea (saum vegetation) in Slovenia. Folia Geobot. Phytotax. 32: 207-219.
• Coşkunçelebi, K. ve Gültepe, M. (2012). Tragopogon L. Şu eserde: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. ve Babaç, M. T. (edlr), A checklist of the Flora of Turkey (Vascular Plants), s. 211-212. Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.
• Coşkunçelebi, K., Gültepe, M. ve Makbul, S. (2017). Rediscovery of Tragopogon dshimilensis (Asteraceae), endemic to Turkey. Phytotaxa 316: 51–58.
• Coşkunçelebi, K., Gültepe, M., Makbul, S. ve Güzel, M. E. (2020). Tragopogon abbreviatus (Asteraceae): a little-known species inferred from morphological and molecular analysis. Turk. J. Bot. 44: 269–280.
• Esri. (2014). ArcGIS Desktop: Release 10.2.2. Redlands, CA: Environmental Systems Research Institute.
• Fekete, G., Molnar, Zs., Kun, A. ve Botta-Dukat, Z. (2002). On the structure of the Pannonian forest steppe: grasslands onsand. Acta Zool. Aca. Sci. Hung. 48(1): 137-150.
• Gallien, L., Douzet, R., Pratte, S., Zimmermann, N. E., ve Thuiller, W. (2012). Invasive species distribution models–how violating the equilibrium assumption can create new insights. Glob. Ecol. Biogeogr. 21(11): 1126-1136.
• Gültepe, M. (2014). Türkiye Tragopogon L. (Asteraceae) taksonlarının biyosistematik yönden incelenmesi, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Gültepe, M., Coşkunçelebi, K., Makbul, S., ve Sağlam, C. (2015). Tragopogon turcicus sp. nov. (Asteraceae) from Turkey and its phylogenetic position. Nord. J. Bot. 33(5): 540-547.
• Gültepe, M., Coşkunçelebi, K., Makbul, S. ve Terzioğlu, S. (2016). Taxonomic notes on Tragopogon, and two newly described taxa from Anatolia. Nord. J. Bot. 34: 529–537.
• Gültepe, M., Coşkunçelebi, K., Makbul, S. ve Güzel, M. E. (2021). Contribution to the taxonomy of little known Tragopogon species endemic to Turkey. Nord. J. Bot. 39: e03242.
• Gültepe, M., Makbul, S., Güzel, M. E., Türker, Z., ve Coşkunçelebi, K. (2024). Tragopogon davutii‐turanii: a new species of Tragopogon from Anatolia. Nord. J. Bot. 2024(3): e04178.
• Hartvig, P. ve Strid, A. (1987). New Taxa and New Record from the Mountains of SW and SC Turkey. Bot. Jahr. Syst. 108: 301-341.
• Hijmans, R.J., Cameron, S.E., Parra, J.L., Jones, P.G. ve Jarvis, A. (2005). Very high resolution interpolated climate surfaces for global land areas. Int. J. Climatol. 25: 1965-1978.
• IUCN (2024). Guidelines for Application of IUCN Red List Criteria at Regional and National Levels: Version 4.0. (Çev. H. Reşit Akçakaya), Gland, Switzerland and Cambridge, UK: IUCN. iii,41.
• Jarvis, A., Reuter, H.I., Nelson, A. ve Guevara, E. (2008). Hole-filled SRTM for the globe Version 4, available from the CGIAR-CSI SRTM 90 m Database: “http://srtm.csi.cgiar.org, er.tar.11.12.2018”.
• Krahulec, F., Novak, J. ve Kaplan, Z. (2005). Tragopogon porrifolius × T. pratensis: The present state of an old hybrid population in Central Bohemia, the Czech Republic. Preslia 77: 297–306.
• Matthews, V. A. (1975). Tragopogon L. – In: Davis, P. H. (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 5. Edinburgh Univ. Press, pp. 657–668.
• Mavrodiev, E. V., Tancig, M., Sherwood, A. M., Gitzendanner, M. A., Rocca, J., Soltis, P. S. ve Soltis, D. E. (2005). Phylogeny of Tragopogon L. (Asteraceae) based on internal and external transcribed spacer sequence data. Int. J. Plant Sci. 166: 117–133.
• Mavrodiev, E. V., Soltis, P. S., Gitzendanner, M. A., Baldini, R. M. ve Soltis, D. E. (2007). Polyphyly of Tragopogon porrifolius L. (Asteraceae), a European native with intercontinental disjuncts. Int. J. Plant Sci. 168: 889–904.
• Mavrodiev, E. V., Gitzendanner, M., Calaminus, A. K., Baldini, R. M., Soltis, P. S. ve Soltis, D. E. (2012). Molecular phylogeny of Tragopogon L. (Asteraceae) based on seven nuclear loci (Adh, GapC, LFY, AP3, PI, ITS, and ETS). Webbia 67: 111–137.
• Menemen, Y., Aytaç, Z. ve Kandemir, A. (2021). Türkçe bilimsel bitki, mantar, suyosunu ve bakteri adları yönergesi. Bağbahçe Bilim Dergisi 8(3): 188-195.
• Rechinger, K. H. (1977). Tragopogon L. Şu eserde: Rechinger, K. H. (ed.), Flora Iranica 122: 83-120. Akademische Druck und Verlagsanstalt.
• Phillips, S.J., Anderson, R.P. ve Schapire, R.E. (2006). Maximum entropy modeling of species geographic distributions. Ecol. Model. 190 (3-4): 231–259.
• Raes, N., ve Ter Steege, H. (2007). A null-model for significance testing of presence-only species distribution models. Ecography 30(5): 727-736.
• Safronova, I., N. (2008). Studies on the halophyte desert vegetation in the Northern Caspian Region (Caspian Lowland and Mangyshlak), –In: Biosaline Agriculture and High Salinity, Berlin, 221-232.
• Sukhorukov, A. P. ve Nilova, M. V. (2015). Carpology of the genus Tragopogon L. (Asteraceae). Phytotaxa 201: 27–49.
• Suárez-Santiago, V. N., Díaz de la Guardia, C., Soltis, D. E., Soltis, P. S. ve Blanca, G. (2011). Tragopogon lainzii, a new species of Tragopogon (Asteraceae) segregated from T. dubius: evidence from morphological and molecular data. Syst. Bot. 36: 470–480.
• Tzvelev, N., N. (1985). Genus Tragopogon L. (Asteraceae) in the European Part of the USSR. Şu eserde: Egorova, T. (ed), News in Higher Plants Systematics 22: 238-250. Nauka, Leningrad.