المُعَرَّبُ في القرآنِ الكَريمِ مِن اللغة التُّركِيَّة

Year 2019, Issue: 10, 113 - 169, 30.12.2019

Afify Ramadan Afify Ahmed , Mostafa Abdelhady Abdelsatar Mohamed

Abstract

The Arabicized Turkish Word in the Qur'an

Abstract

The issue of the presence of foreign words in the language of the Arabs and the Holy Qur’an in particular is one of the most important issues that have occupied Arab scholars, linguists, grammarians and interpreters since the beginning of their scientific renaissance, and left a great impact on their intellectual opinions, and they were divided towards that between supporters, opponents, and mediators between them.
The Arabs in the pre-Islamic period had a strong connection with many nations by virtue of contiguity, and their language came expressive of this contiguity, and from these nations that were related to Arabs and the Arabic language in its pre-Islamic era "Turk", which is a large nation that occupied before and after Islam a large geographical area in Central Asia and the Arabs had old links with them, evidenced by their poems in pre-islamic era, and the hadiths of the prophet in which the Turks were mentioned, and then we do not find it strange that the Qur’an immortalizes the languages of the Turk, and indicates what was between them and the Arabs in terms of relationship and contiguity, so we find in it their words : "Ghassak, Ya'gog, Ma'gog, Akwab and Tannur," as will be evidenced by the research, and this Words, even if they are few in the Qur’an, are sufficient to indicate this link between the Turk and the Arabs, and at the same time warns us to search in this field, and to go into this field not only at the level of the Qur’an but also at the level of all language, especially in its pre-Islamic era, in order to reveal that the relationship between Arabs and Turks did not begin after Islam as it might be thought, but rather its root go back to the pre-islamic era.

Keywords

Maarab, Al-Dakhil, Al-Ajami, Mugs, Al-Tanoor, Ghasaq, Gog and Magog

Kur'anı- Kerim'de Muarreb Türkçe Kelimeler

Abstract

Arap Dilinde ve özellikle de Kur’an-ı Kerim’de (sonradan arapçalaşmış) yabancı kelimelerin bulunup bulunmadığı meselesi, ilmî gelişmelerinin ilk dönemlerinden itibaren dilciler, nahivciler ve müfessirleri meşgul eden ve dil görüşleri üzerinde büyük etkisi olan önemli konulardan birisidir. Lügat âlimleri; acem lafızları kabul edenler, reddedenler ve ikisi arasında orta yolu takip edenler şeklinde ayrılırlar.
Cahiliye Döneminde Araplar, komşuluktan kaynaklı pek çok milletle güçlü bir iletişime sahiplerdi ve dilleri ise bu komşuluğu yansıtmaktadır. Cahiliye Döneminde Araplarla ve Arapçayla irtibatı olan milletlerden birisi ise, İslamiyet’ten önce ve sonra Orta Asya’da büyük bir coğrafyaya sahip olan Türklerdir. Cahiliye Dönemi şiirleri ve Türk lafzı geçen hadis-i şerifler, Arapların erken dönemde Türklerle bağlantısını ortaya koymaktadır. Bu sebeple Kur’an-ı Kerim’in, Türk dillerini ebedileştirmesi ve onlarla Araplar arasındaki ilişki ve alakayı göstermesini tabii karşılıyoruz. Çalışmada açıklanacağı üzere Kurân-ı Kerîm, Türklerin ğassâk, Ye’cüc, Me’cüc, ekvâb, tennûr gibi lafızlarını iki kapağı arasında zikretmektedir. Az olsa bile Kur’an-ı Kerim’deki söz konusu bu kelimeler, Türklerle Araplar arasındaki irtibatı göstermeye yeter. Bu durum, aynı zamanda bizleri bu sahada araştırmaya sevk etmektedir. Bu alanla ilgilenmek, Kurân’dan ziyade Cahiliye dönemi başta olmak üzere dili bütün boyutlarıyla araştırmak anlamına gelir. bilakis tüm dil üzerinde, özellikle Cahiliye Dönemi üzerinde çalışmaktır. Nitekim elinizdeki bu çalışma, Araplarla Türkler arasındaki irtibatın zannedildiği gibi İslamiyet’ten sonra başlamayıp İslam öncesine dayandığını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Keywords

Muarreb, Dahîl, A‘cemî, Ekvâb, Tennûr Gassâk, Ye‘cûc-Me‘cûc

References

• Abdüttevvâb, Ramazan. Buhûs ve makâlât fi’l-lüğa. 3. bs., Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1415/1995.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Muhammed b. eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût. Kahire: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• el-Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh el-Hüseynî. Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. thk. Ali Abdülbârî ʿAtıyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
• el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-bârîbi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1379/1959.
• Azime Muhammed Abdülhâlik. Dirâsâtün li uslûbi’l-Kurʾâni’l-Kerîm. Tasdir. Mahmus Muhammed Şâkir. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• el-Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. el-İntisâr li’l-Kurʾân. thk. Muhammed ʿİsâm el-Kudât. Amman: Dâru’l-Feth, 1422/2001.
• Basil, Muhammed. el-Muʿarreb ve’d-dehîl fi’l-lüğa’l-ʿarabiyye. Pakistan: el-Câmiatu’l-İslâmiyye el-Alemiyye, 1423/2002.
• el-Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Şerḥu’s-sünne. thk. Züheyr eş-Şâvîş & Şuayb el-Arnaût. 2. bs. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Bintü’ş-Şâtiʾ, Aişe Muhammed Ali Abdurrahman. el-İʾcâzû’l-beyânî li’l-Kurʾân ve mesâilü İbnü’l-Ezrak. 3. bs. Mısır: Daru’l-Meʿârif, ts.
• el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, el-Câmiʿu’s-sahîh. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Beyrut: Dâr Tavku’n-Necâ, 1422/2001.
• Cebel, Muhammed Hasan Hasan. el-Muʿcemü’l-iştikâkî el-muvassal li elfâzi’l-Kurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 1431/2010.
• el-Cevâlîkî, Ebû Mansûr Mevhûb b. Ahmed b. Muhammed. el-Muʿarreb mine’l-kelâmi’l-aʿcemîʿalâ hurûfi’l-muʿcem. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 2. bs. Kahire: Matbaatu Darü’l-kütüb, 1389/1969.
• Ebussuud, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm. Beyrut: Dâru İhyaʾi’t-Turâs, ts.
• Ebü’l-Ferec, Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Cevzî. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ʿArabî, 1422/2001.
• el-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kâsım b. Muhammed. Kitâbü’l-Ezdâd. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1407/1987.
• el-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kâsım b. Muhammed. ez-Zâhir fî meʿânî kelimâti’n-nâs. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Beyrut: Müessesetü Risâle, 1412/1992.
• el-Endelüsî, Abdullâh b. Abdilazîz b. Muhammed el-Bekrî. Muʿcemü me’staʿcem min esmâʾi’l-bilâd ve’l-mevâżıʿ. 3. bs. Beyrut: ʿÂlemü'l-kütüb, 1403/1982.
• el-Endelüsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahrü’l-muhît. thk. Sıdkî Muhammed Cemil. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• el-Endelüsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. İrtişâfü’d-darab min lisâni’l-ʿArab. thk. Receb Osman Muhammed & Ramazan Abdüttevvâb. 5 cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1418/1998.
• el-Ezdî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Ḥasen b. Düreyd. Cemheratu’l-Luġa. thk. Remzi Münir Baʿalbakî. Beyrut: Dâru’l-ʿIlm li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• el-Ferrâʾ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh b. Manzûr el-Absî. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Yusuf en-Necâtî vd. Mısır: Daru'l-Mısriyye li't-Teʾlif ve't-Terceme, ts.
• el-Halîl b. Ahmed, Ebû Abdurrahman b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî el-Basrî. Kitâbu’l-ʿAyn. thk. Mehdi el-Mahzûmî & İbrâhim es-Samerrâî. Beyrut: Dâr ve Mektebetü Hilâl, ts.
• el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh er-Rûmî. Muʿcemü’l-büldân. 2. bs. Beyrut: Dâru Sâdır, 1415/1995.
• el-Herevî, Ebû Mansûr Muvaffak b. Alî. Meâni’l-kırâât li’l-Ezherî. Suudi Arabistan: Câmiatu’l-Meliki’s-Suud, 1412/1991.
• el-Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. Besâʾiru zevi’t-temyîz fî letâʾifi’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Kahire: el- Meclisü’l-Aʿlâ li’ş-şuʿuni’l-İslâmiyye, ts.
• el-Hafâcî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ömer. Şifâʾü’l-ğalîl fîmâ fî kelâmi’l-ʿArab mine’d-dahîl. thk. Muhammed Keşşâş. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1998.
• İbn Abbas, Abdullah. Ğarîbü’l-Kurʾan. thk. Ahmet Bulut. Kahire: Mektebetü’z-Zehra, ts.
• İbn Âşûr, Ebû Abdillâh Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed eş-Şâzelî b. Abdilkâdir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1404/1984.
• İbn Berrî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdilcebbâr b. Berrî el-Makdisî el-Mısrî. Haşiyetü İbn Berrî ʿale’l-muarrib. thk. İbrahim es-Sâmrâʾî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân el-Mevsılî. el-Hasâis. Beyrut: el-Heyʾetü’l-Mısriyyeti’l-ʿAmme li’l-Kitâb, ts.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1988.
• İbn Kesîr Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ali Şîrî. Lübnan: Dâru İhyâʾi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 1407/1988.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Edebü’l-kâtib. thk. Muhammed ed-Dâlî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• İbn ʿUsfûr, Ebü’l-Hasen Alî b. Mü’min b. Muhammed b. Alî el-Hadramî el-İşbîlî. el-Mümtiʿu’l-kebîr fi’t-tasrîf. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1416/1996.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Fünûnü’l-efnân fî ʿuyûni ʿulûmi’l-Kurʾân. Beyrut: Dâru’l-Beşâir, 1408/1987.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdüssellam Tedmîrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1417/1997.
• İbnü’l-Hâim, Ahmed b. Muhammed b. İmâddüddin b. Ali Ebü'l-Abbâs. et-Tibyan fi tefsiri garibi'l-Kurʾân. thk. Zâhî Abdülbâkî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1423/2002.
• İsâ, Ahmed. et-Tehzîb fî usûlü’t-tağrîb. Kahire: b.y., 1342/1923.
• el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kurʾân. nşr. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk-Beyrut: Dâru’l-Kalem- ed-Dâru’ş- Şâmiyye, 1412/1992.
• el-İsfahânî, Muhammed b. Ömer b. Ahmed b. Ömer b. Muhammed el-Medînî Ebû Mûsâ. el-Mecmû’l-muğîs fî ğarîbi’l-Kurʾân vel-hadîs. thk. Abdülkerîm el-Azbâvî Mekke: Câmiatu Ümmü’l-Kurâ, ts.
• el-Kazvînî, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya er-Râzî. es-Sâhibî fî fıkhi’l-lüğati’l-arabiyye ve mesâilühâ ve süneni’l-arab fî kelâmiha. nşr. Muhammed Ali Beyzûn. Kahire: b.y., 1418/1997.
• el-Kınnevcî, Ebu’t-Tayyib Sadîk Han b. Hasan b. Ali b. Lütfillah el-Hüseyni el-Buhari, el-Bülğa ilâ usûlü’l-lüğa. thk. Sühâd Hamedân Ahmed es-Sâmerrâʾî. Irak: Risâle Câmiîyye, ts.
• el-Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî & İbrahim Atfîş. Kahire: b.y., ts.
• el-Mağribî, Abdülkâdir b. Mustafa. el-İştikâk ve’t-Taʿrîb. Mısır: Matbaʿatü’l-Hilâl, 1428/2007.
• Ma‘mer b. el-Müsennâ, Ebû Ubeyde et-Teymî el-Basrî. Mecâzü’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Fuad Sezgin. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1381/1961.
• el-Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Bağdâdî. en-Nüket ve'l-uyûn tefsîrü’l-Mâverdî. thk. es-Seyyid b. Abdülmaksud b. Abdürrahîm. Beyrut: Dâru’l- Kitâbü’l-ʿİlmiyye, ts.
• el-Medenî, Ebû Mücâhid Abdülaziz b. Abdülfettâh b. Abdürrahîm b. Muhammed Azîmu’l-Kâri. Dirâsâtün fî usûli’l-luğati’l-Arabiyye. 3. sayı. 6. bs. Medîne: el-Camiatu’l- İslâmiyye, 1394/1974.
• el-Muhâribî, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlîb b. Abdürrahman b. Temmâm b. ʿAtiyye el-Endelüsî. el-Muharrerü'l-veciz fi tefsiri'l-kitâbi'l-azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ʿİlmiyye, 1422/2001.
• el-Mutarrizî, Ebü’l-Feth Burhânüddîn Nâsır b. Abdisseyyid b. Alî el-Hârizmî. el-Muġrib fî tertîbi’l-Muʿrib. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, ts.
• el-Münzirî, Ebû Muhammed Zekiyyüddîn Abdülazîm b. Abdilkavî b. Abdillâh. Muhtasarı Ṣahîhi Müslim. thk. Muhammed Nasiruddin el-Elbânî. 6. bs. Beyrut: Mektebetu’l- İslâmî, 1407/1987.
• Nâmî, Hilmi Halil. el-Müvelled dirâse fî nümüvvi ve tatavvuri’l-lüğati’l-arabiyye bağde’l-İslâm. Beyrut: el-Heyʾetü’l-Mısriyyeti’l-ʿAmme li’l-Kitâb, 1398/1978.
• Nassar, Hüseyin. el-Muʿcemü’l-ʿarabî neşşetuhu ve tatavvuruhu. Kahire: Dâru Mısır, 1408/1988.
• en-Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî el-Mısrî. Meʿâni’l-Kurʾân.thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. Mekke: Câmiʿatu Ümmü’l-Kurâ, 1409/1989.
• en-Nisâbûrî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Vâhidî. Sahîhu Müslim b. el-Haccâc. thk. Muhammed Fuad Abdülbâki. Beyrut: Dâru İhyâʾi’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts.
• en-Nisâbûrî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Vâhidî. el-Vasît fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-Mecîd. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd vd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• en-Nüveyrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb b. Muhammed el-Bekrî et-Teymî el-Kureşî. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. Kahire: Darü'l-Kütüb ve'l-Vesâik, 1423/2002.
• Ömer, Ahmed Muhtar. Üsüs ʿilmü’l-lüga. 8. bs. Beyrut: ʿÂlemü'l-kütüb, 1419/1998.
• er-Râfiʿî, Mustafa Sadık b. Abdürrezzâk b. Saʿîd b. Ahmed b. Abdülkâdir, Târîhu âdâbi’l-ʿArabî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbü’l-ʿArabî, ts.
• er-Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-ğayb. 3. bs. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’l-Türâsi’l-ʿArabî, 1420/1999.
• es-Sâʿidî, Abdürrezzak b. Ferrâc. Tedâhulu’l-usûli’l-lüğaviyye ve eseruhu fî binâi’l-muʿcem. Medine: el-Câmiatu’l-İslâmiyye, 1422/2002.
• Sâlih, Subhî İbrahim. Dirâsâtün fî fıkhi’l-luğa, Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1379/1960.
• es-Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. Tashîhü’t-tashîf ve tahrîrü’t-tahrîf. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1407/1978.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. ed-Dürrü’l-mensûr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî.el-İtkân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 2 Cilt. Beyrut: el- Heyʾetü’l-Mısriyyeti’l-ʿAmme li’l-Kitâb, 1494/1974.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Muʿterekü’l-aḳrân fî iʿcâzi’l-Ḳurʾân. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ʿİlmiyye, 1408/1988.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Mühezzeb fîmâ vakaʿa fi’l-Kurʾân mine’l-muʿarreb. thk. Tihâmî Râcî el-Hâşimî. Mağrib: Matbaatü’l-Fazzâle, ty.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Müzhir fî ʿulûmi’l-luġa. thk. Fuad Ali Mansur. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1998.
• eş-Şafiîʿ, Ebu Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbâs b. Osman b. Şafiʿ b. Abdülmutallib b. Abdümenâf el-Matlabî el-Kureyşî el-Mekkî. er-Risâle. thk. Ahmed Şâkir. Mısır: Mektebetü’l-Halebî,1358/1940.
• eş-Şerîf el-İdrîsî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Abdillâh b. İdrîs et-Tâlibî. Nüzhetü’l-müştâḳ fi’ḥtirâḳı’l-âfâḳ. Beyrut: ʿÂlemü'l-kütüb, 1409/1988.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Aḫbârü’l-merviyye fî sebebi vażʿi’l-ʿArabiyye. Thk. Mervân el-‘Atiyye. Beyrut: Dâru’l- Hicra, 1409/1988.
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. thk Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. 3. bs. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387/1967.
• et-Tayyâr, Müsâʿid b. Süleyman b. Nâsır. et-Tefsîru’l-lüğavî li’l-Kurʾâni’l-Kerîm. Suudî Arabistan: Dâru’l-Cevzî, 1432/2012.
• Vâfî, Ali Abdülvâhid. Fıkhü’l-luğa. Kahire: Dâru Nahda, 1420/1999.
• el-Yemenî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed eş-Şevkânî es-San‘ânî. Fetḥu’l-kadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr. Dımeşk: Dâru İbn Kesir, 1414/1993.
• el-Yemenî, Nişvan b. Saîd el-Humeyrî. Şemsu’l-ulûm ve devâu kelâmi’l-Arabi mine’l-Kulûm. thk. Hüseyin b. Abdullah el-Ömerî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420/1999.
• ez-Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. Meʿâni’l-Kurʾân ve iʿrâbüh. thk. nşr. Abdülcelîl Abduh Şelebî. b.y. ts.
• ez-Zehebî, Muhammed es-Seyyid Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Kahire: Mektebetü Vehbe, ts.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl. 3. bs. Beyrut: Dâru’l-Kitâbü’l-ʿArabî, 1407/1986.