An Evaluation on Some Books Used in Non-Formal Religious Education in the Republican Period

Yıl 2020, Sayı: 12, 33 - 56, 29.12.2020

Meryem Karataş

Öz

Non-formal religious education has a much deep-rooted history than formal religious education. With the "On the Removal of The Deputies of Şer‘iyye and Evkâf and Erkânı Harbiye" law numbered 429 and dated March 3, 1924, regulations were made in religious education. With the administration of religious institutions, the Directorate of Religious Affairs undertook the task of “enlightening the society about religion” with the law numbered 633 dated 22.06.1965. While administering this task, an appropriate education environment must be created. The content of the materials used in the created educational environment has a feature that enriches the process. Even if the materials are used according to the conditions and needs of the period, the books have the feature of being the most used source by teachers.
The literal materials used in religious education in the historical process include the Qur’an alphabet and the Qur’an. Sources with different names were used in different periods related to religious knowledge learning. The books in the study contain a small part of the books used in non-formal religious education. Books used in formal religious education are outside the scope of the research. In this regard, for the mentioned period, the books taught in the religious lessons taken from the families and teachers of the children and the books that were taught or recommended to be taught in the Qur'an courses under the roof of the Directorate of Religious Affairs form the basis of the study. In this study, these books have been evaluated from various angles.
The study is based on the question of what is the understanding of education and religion of the books used in common religious education during the Republic. While there are researches on reference books in formal religious education, the lack of a comprehensive study in terms of books used in non-formal religious education increases the importance of the research. In this study, the books in question were evaluated in terms of their form, language and expression, content, understanding of the religion of the period and their suitability to the curriculum of Qur’an courses.
As a result of the research using the document analysis method, it was concluded that each of the examined books had different characteristics in themselves, were compatible with the curriculum of the period, and were prepared with a doctrinal perspective.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Non-Formal Religious Education, Presidency of Religious Affairs, Republic Era, Qur'an Courses, Material

Cumhuriyet Dönemi Yaygın Din Eğitiminde Kullanılan Bazı Kitaplar Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Yaygın din eğitimi örgün din eğitiminden çok daha eski bir tarihe sahiptir. 3 Mart 1924 tarih ve 429 sayılı “Şer’iyye ve Evkâf ve Erkânı Harbiye Vekâletlerinin İlgasına Dair” kanunla beraber din eğitiminde düzenlemeye gidilmiştir. Dini kurumların idaresinin kendisine verildiği Diyanet İşleri Başkanlığı 22.06.1965 tarih ve 633 sayılı kanunla birlikte “toplumu din konusunda aydınlatma” görevini üstlenmiştir. Bu görevi yerine getirirken uygun bir eğitim öğretim ortamının oluşturulması gerekmektedir. Oluşturulan eğitim öğretim ortamında kullanılan materyallerin içeriği süreci zenginleştiren bir özelliğe sahiptir. Dönemin şartlarına ve ihtiyaçlarına göre değişen materyaller kullanılsa bile kitaplar öğreticilerin çoğunlukla başvurdukları kaynak olma özelliğini taşımaktadır. Tarihi süreçte yaygın din eğitiminde kullanılan değişmez materyaller arasında Kur’an alfabesi ve Kur’an-ı Kerim vardır. Dini bilgiler öğrenme alanıyla ilgili farklı dönemlerde değişik isimlerde kaynaklar mevcuttur. Çalışmada yer alan kitaplar yaygın din eğitiminde kullanılan kitapların küçük bir bölümünü içermektedir. Örgün din eğitiminde kullanılan kitaplar araştırmanın kapsamı dışındadır. Bu açıdan bahsi geçen dönem için çocukların kısmen ailelerinden kısmen de hocalardan aldıkları din derslerinde okutulan kitaplar ile yaygın din eğitimi görevini üstlendikten sonra Diyanet İşleri Başkanlığı çatısı altındaki Kur’an kurslarında okutulan ya da okutulması tavsiye edilen kitaplar çalışmanın temelini oluşturmaktadır.
Çalışma, Cumhuriyet döneminde yaygın din eğitiminde kullanılan kitapların eğitim ve din anlayışının ne olduğu sorusu üzerine kurulmuştur. Örgün din eğitimindeki kaynak kitaplar üzerine araştırmalar mevcutken yaygın din eğitiminde kullanılan kitaplar açısından kapsamlı bir çalışma olmaması araştırmanın önemini arttırmaktadır. Bu çalışmada söz konusu kitaplar şekil, kullanılan dil ve anlatım, içerik, dönemin din anlayışı ve Kur’an kursları müfredatlarına uygunlukları açısından değerlendirilmiştir.
Doküman incelemesi yöntemi kullanılan araştırma sonucunda incelenen kitapların her birinin kendi içinde farklı özellikler taşıdığı, dönemin müfredatları ile uyumlu oldukları, doktriner bir bakış açısı ile hazırlandıkları sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Materyal, Din Eğitimi, Cumhuriyet Dönemi, Yaygın Din Eğitimi, Diyanet İşleri Başkanlığı, Kur’an Kursları

Kaynakça

• Akseki, Ahmet Hamdi. Yavrularımıza Din Dersleri 1. İstanbul: Burhaneddin Erenler Matbaası, 1947.
• Akseki, Ahmet Hamdi. Yavrularımıza Din Dersleri 2. İstanbul: Burhaneddin Erenler Matbaası, 1948.
• Akseki, Ahmet Hamdi. Yavrularımıza Din Dersleri 3. İstanbul: Doğu Matbaası, 1947.
• Akseki, Ahmet Hamdi. Yavrularımıza Din Dersleri 4. İstanbul: Burhaneddin Erenler Matbaası, 1947.
• Aslan, Kemal. Dinimizi Öğreniyoruz 1-2-3 Yaz Kur’an Kursları Ders Kitaplarının Materyal Geliştirme İlkeleri Açısından İncelenmesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Bayraktar, M. Faruk. Eğitim Kurumu Olarak Kur’an Kursları Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: M. Ü. İFAV Yayınları, 1992.
• Bozkurt, Nahide - Yılmaz, Remziye. Peygamberim Temel İslâm Bilgileri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Bulut, Mehmet. “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Yaygın Din Eğitimi Görevi”. Diyanet İlmi Dergi 35/4 (1999), 113-128.
• Bulut, Zahide. 18-50 Yaş Arası Bayanların Kur'an Kurslarına Devam Motivasyonları (Ankara-Keçiören Örneği). Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Büyüker, Kamil. “İstanbul’da Mardinli Bir Asker, Mutasavvıf: Ömer Fevzi Mardin (1878 1953)”. Makalelerle Mardin (2007), 74-96.
• Cebeci, Suat. Din Eğitimi Bilimi ve Türkiye’de Din Eğitimi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Demirel, Özcan vd.. Ders Kitabı İncelemesi. Ankara: Pegem Akademi, 2020.
• Dinim İslâm Temel Bilgiler. Ankara: DİB Yayınları, 2016.
• Erkılıç, Turan Akman - Can, Sevcan. “Eğitim Yönetimi Ders Kitaplarının İçerik ve Fiziksel Özellikleri Açısından İncelenmesi”. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2/4, 295-307.
• Jaschke, Gotthard. Yeni Türkiye’de İslâmlık. çev. Hayrullah Örs. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1972.
• Kazancı, A. Lütfi vd.. Dini Bilgiler Ders Kitabı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1981.
• Köksal, M. Asım. Gençlere Din Kılavuzu. İstanbul: Köksal Yayıncılık, 1999.
• Mardin, Ömer Fevzi. Din Dersleri. İstanbul: Aydınlık Basımevi, 1946.
• Özdemir, Sabri. İtikad, İbadet, Ahlak. Ankara: Gaye Matbaacılık, 1979.
• Pazarbaşı, Erdoğan vd.. İnancım, Temel İslâm Bilgileri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Pazarbaşı, Erdoğan vd.. Ahlakım Temel İslâm Bilgileri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Yaltkaya, Şerafeddin. Benim Dinim. Ankara: Diyanet İşleri Reisliği Yayınları, 1943.
• Yeniay, Hatice Kübra. “İnancım” Adlı Ders Kitabının Değerlendirilmesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Yılmaz, Emre. Kur’an Kurslarında Öğrenim Gören Yetişkin Bayanlarda Benlik Saygısı ve Dindarlık İlişkisi Üzerine Bir Araştırma (Bilecik Örneği). Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Yiğit, Yaşar - Keleş, Ekrem. İbadetim, Temel İslâm Bilgileri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.