Ghazals with Edirne Redif in Divan Poetry

Year 2023, Volume: 5 Issue: 2, 245 - 290, 31.07.2023

Yılmaz Faraşoğlu

https://doi.org/10.47139/balted.1316523

Abstract

Literary works emerge with the accumulation, imagination and language skills of poets and writers. Although these works keep art and aesthetics in the foreground, they reflect the value judgments of the society they belong to. Space, which is very important for people, gains value and meaning according to the culture they live in. Divan poets wrote poems about the cities, towns and places where they were born, lived or as a duty. In this study, the second capital of the Ottoman Empire, which came to the fore as a military base in the Balkan conquests; The ghazals written on Edirne, which sultans always preferred to be present, were tried to be brought together with sultan's visits, wedding festivities and hunting entertainments. As a result of our searches, 26 ghazals written with the redif "Edirne" were identified. After the brief information given about Edirne at the beginning of the study, the historical course of the city and its place in our cultural history were tried to be revealed, and then the handling of the city in biographies and biographical sources was emphasized. Then, the poets who wrote ghazals were listed chronologically and each poet was briefly introduced. These ghazals, which were written in praise of Edirne, were then examined and interpreted in terms of form and content, and poetry texts were given in between. Thus, the love of Edirne through the eyes of divan poets has been tried to be revealed.

Keywords

Edirne, Divan poetry, ghazal, Ottoman civilization, city

Divan Şiirinde Edirne Redifli Gazeller

Abstract

Edebî eserler şair ve yazarların birikim, hayal gücü ve dil becerileriyle ortaya çıkar. Bu eserler sanat ve estetiği ön plânda tutsa da ait oldukları toplumun değer yargılarını yansıtır. İnsan için çok önemli olan mekân, içinde bulunulan kültüre göre değer ve anlam kazanır. Divan şairleri doğdukları, yaşadıkları veya görev icabı bulundukları şehir, kasaba ve yerler hakkında şiirler yazmışlardır. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin ikinci başkenti olan, Balkan fetihlerinde askerî üs olarak öne çıkan; padişah ziyaretleri, düğün şenlikleri ve av eğlenceleriyle sultanların daima bulunmayı tercih ettiği Edirne üzerine yazılmış gazeller bir araya getirilmeye çalışılmıştır. Taramalarımız neticesinde “Edirne” redifi ile yazılmış 26 gazel tespit edilmiştir. Çalışmanın girişinde Edirne hakkında verilen kısa bilginin ardından şehrin tarihî seyri ve kültür tarihimizdeki yeri ortaya konmaya çalışılmış, daha sonra şehrin tezkire ve biyografik kaynaklarda ele alınışı üzerinde durulmuştur. Ardından gazel yazan şairler kronolojik olarak sıralanarak her şair kısaca tanıtılmıştır. Edirne övgüsünde yazılan bu gazeller daha sonra şekil ve muhteva yönünden incelenip yorumlanmış, arada şiir metinleri verilmiştir. Böylece divan şairlerinin gözünden Edirne sevgisi ortaya konmaya çalışılmıştır.

Keywords

Edirne, divan şiiri, gazel, Osmanlı medeniyeti, şehir

References

• Adıgüzel, N., Gündoğdu, R. (2014). Ahmed Bâdî Efendi, Riyâz-ı Belde-i Edirne 1/2. Cilt, Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Afyoncu, E. (2010). Şemsî Ahmed Paşa. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 2010, Cilt: 38), 527-529.
• Akkaya, M. (1992). Şemsî Paşa Divanı İnceleme-Edisyon Kritikli Metin [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Akkuş, M. (2006). Nefʻî. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 2006, Cilt: 32), 523-525.
• Akkuş, M. (2018). Nefʻî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, (e-kitap, no: 3571).
• Akkuş, Y. (2010). Benderli Cesârî’nin (Ölüm: 1829) Divanı ve Divançesi İnceleme-Tenkitli Metin [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Aksoy, H. (1993). Celîlî Hâmidîzâde. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 1993, Cilt: 7), 269-270.
• Aksoyak, İ. H. (2014). Mehmed Yümnî Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim tarihi: 30.05.2023] (https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yumni-mehmed-yumni-efendi).
• Akün, Ö. F. (1988). Ahdî. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 1988, Cilt: 1), 509-514.
• Altıntaş, A. (2009). Gül Gülsuyu Tarihte Tedavide ve Gelenekteki Yeri. İstanbul: Maestro Yayıncılık.
• Arslan, M. (2014). Reşîd, Şerif Ahmed Reşîd Paşa, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim tarihi: 01.06.2023] (https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/resid-serif-ahmed-resid-pasa).
• Arslan, Ö. (2013). Ubeydî Divanı Metin ve İnceleme [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Aydın, A., Uysal, A. (2013). Hafız Ahmet Paşa’nın Sıra Dışı Şiirleri, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15), 69-86.
• Başpınar, F. (2013). Garâmî Divan İnceleme-Metin. İstanbul: Yedirenk Kitapları.
• Başpınar, F. (2015). 16. Yüzyıl Klasik Türk Edebiyatı Şairlerinden Garâmî’nin Tezkiretü’ş-Şu‘arâ İsimli Şairnamesi. RumeliDE Dil ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (3), 1-32.
• Beyzadeoğlu, S. (1985). Sünbülzâde Vehbî Divanı [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Bozyiğit, E. (2022). Şeyhülislam Yahyâ Divan’ının Yeni Tespit Edilen Nüshaları ve Şairin Neşredilmemiş Şiirleri. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 6(1), 316-377.
• Canım, R. (1995). Edirne Şairleri. Ankara: Akçağ.
• Canım, R. (2014). Sultanların Şehri Şehirlerin Sultanı Edirne Kitabı. Rıdvan Canım (Haz.), İstanbul: Edirne Valiliği Kültür Yayınları.
• Çelik, Ş. (1999). Osmanlı Padişahlarının Av Geleneğinde Edirne’nin Yeri ve Edirne Kazasındaki Av Alanları, 13. Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, C: 3, 1-15.
• Darkot, B. (1965). Edirne: Coğrafi Giriş, Edirne’nin 600. Fetih Yıldönümü Armağan Kitabı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Demir, N., Erdem, M. D. (2013). Saltıknâme Saltık Gazi Destanı. İstanbul: Uluslararası Kalkınma ve İşbirliği Derneği Kültür Yayınları.
• Demir, Ö. (1999). Belgelerle Saray-ı Cedid-i Amire-i Edirne [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Dündar, A. (2007). Edirne Şehri ve Tarihi Eserleri (1918 Yılına Ait Bir Haritaya Göre). Dini Araştırmalar, 10(28), 119-140.
• Erdoğan, M. (2012). Gözden Kaçmış Bir XVI. Asır Şairi: Celâl-zâde Mustafa’nın Oğlu Mahmud Efendi ve Konya, İstanbul ve Edirne Medhiyeleri. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 300-325.
• Erduran, A. (2000). Biyografi Kaynaklarında Şehir, Kültür İlişkisi ve Bunun Kınalızade Hasan Çelebi Tezkiresi’nde Görünüşü. Bilig, (12), 29-42.
• Erken, J. (2021). İki Şair Bir Şehir: Nef'î ve Arpaemînizâde Mustafa Samî’nin Kasidelerinde Edirne’nin Mukayesesi. Prof. Dr. Pervin Çapan Armağanı, Nagehan Uçan Eke, Nilüfer Tanç (Ed.), Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları.
• Eyice, S. (1989). Ali Paşa Çarşısı. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 1989, Cilt: 2), 432-433
• Fedai, H. (1993). Kıbrıslı Aşık Kenzî Divanı II: Gazeller. Lefkoşa: KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gedük, S. (2014). Osmanlı Saray Kültüründe Buhur ve Gülsuyu Geleneği. Haluk Dursun (Ed.), Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık 6, 124-141.
• Gıynaş, K. A. (2017). Pervâne Bey Mecmuası, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, (e-kitap, no: 3540).
• Gökbilgin, M. T. (1994). Edirne. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 1994, Cilt: 10), 425-431.
• Gürgen, A., Göktaş, M. (2023). Taşlıcalı Yahyâ Bey Divanı’nda Hayâlî Bey Eleştirisi, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 9(18), 234-251.
• Gürgendereli, M. (2014). Sünbülzâde, Vehbî Mehmed Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim tarihi: 31.05.2023] (https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sunbulzade-vehbi-mehmed-efendi).
• Gürgendereli, M. (2018). Osmanlı Dönemi Şiirinde Edirne. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• İlgürel, S. (1998). Hibrî Abdurrahman Efendi. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 1998, Cilt: 17), 426-428.
• İpekten, H. (2018). Nef’î Hayatı-Eserleri-Sanatı Bazı Şiirlerinin Açıklamaları. Ankara: Akçağ.
• İsen, M. (2000). Kırım Hanedanının Şairliği. Bilig, 15, 81-88.
• Kafadar, C. (1995). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu İki Cihan Aresinde. İstanbul: Birleşik Yayınları.
• Kaplan, Y. (2012). Şeyhülislam Yahya Takipçisi Bir Şair: Yümnî ve Divanı, Turkish Studies, 7(3), 1619-1647.
• Kaplan, Y. (2014a). İlmî-i Nâzik, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim tarihi: 26.05.2023] (https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ilmi-ilmii-nazik)
• Kaplan, Y. (2014b). Yusuf Nüvîdî Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim tarihi: 24.05.2023] (https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nuvidi-yusuf-nuvidi-efendi)
• Karaca, D. (2018). Türk Edebiyatında Şehrengizler Şehirler ve Güzeller [Yayımlanmamış doktora tezi]. İnönü Üniversitesi.
• Karagözlü, V. (2014). Hayâlî Bey, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim tarihi: 25.05.2023] (https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayali-bey-hayali-mehmed-hayali)
• Kavruk, H. (2014). Şeyhülislam Yahyâ, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim tarihi: 30.05.2023] (https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhulislam-yahya)
• Kavruk, H. (ts.). Şeyhülislam Yahyâ Divanı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, (e-kitap, no: 3147).
• Kaya, B. A. (2013). Şeyhülislam Yahyâ. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 2013, Cilt: 43), 245-246.
• Kazancıgil, R. (1996). Abdurrahman Hibrî, Enis-ül Müsamirin: Edirne Tarihi 1360-1650. Edirne: Türk Kütüphaneciler Derneği Yayınları.
• Köksal, M. Fatih (2004). Edirneli Nazmî’nin Yayımlanmamış Türkî-i Basit Şiirleri, Türklük Bilimi Araştırmaları, (15), 63-82.
• Kurnaz, C. (1998). Hayâlî Bey. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 1998, Cilt: 17), 5-7
• Kuru, S. S. (2010). Sümbülzâde Vehbî. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 2010, Cilt: 38), 140-141.
• Nas, Ş. K. (2018). Celilî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, (e-kitap, no: 3602).
• Orhan, M. (2012). Benderli Cesârî Divanı, Hayatı, Divanındaki Mazmunlar, Dini-Tasavvufí Kavramlar ve İnsan [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Ortaylı, İ. (2014). Serhad Şehri Edirne. Sultanların Şehri Şehirlerin Sultanı Edirne Kitabı, Rıdvan Canım (Ed.), Edirne: Edirne Valiliği Kültür Yayınları, 84-89.
• Ördek, Ş. (2014). İsfendiyarzâde Şemsî Ahmed Paşa, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim tarihi: 25.05.2023] (https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/semsi-isfendiyarzade-semsi-ahmed)
• Ördek, Ş. (2015). Garâmî, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim tarihi: 26.05.2023] (https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/garami)
• Özarslan, M. (2015). Kenzî İbrahim Kasım, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim tarihi: 01.06.2023] (https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kenzi-ibrahim-kasim)
• Özkan, M. (1994). Edirneli Nazmî. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 1994, Cilt: 10), 450-451.
• Özkan, M. (1997). Edirneli Nazmî ve Türkî-i Basit Hareketi. İlmî Araştırmalar, (5), 233-246.
• Peremeci, O. N. (1939). Edirne Tarihi. İstanbul: Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu Yayınları.
• Sağırlı, A. (2003). Mehmed b. Mehmed Edirnevî. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 2003, Cilt: 28), 495.
• Sannav, S. C. (2019). Dünden Bugüne Balkanlarda Bir Başkent: Edirne ve Edirne’de Yaşam. Turkish Studies, 14(7), 3919-3938.
• Sefercioğlu, N. (2007). Nevʻî. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 2007, Cilt: 33), 52-54.
• Selen, H. S. (1993). Yazma Cihannümâ’ya Göre Edirne Şehri. Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Solmaz, S. (2013). Ahdî, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim tarihi: 26.05.2023] (https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahdi-mdbir)
• Solmaz, S. (2018). Gülşen-i Şuʻarâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, (e-kitap, no: 3219).
• Söylemez, A. (2016). Reşid Paşa Divanı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Söylemez, Y. (2017). Osmanlı Sarayında Katledilen Bir Kırım Hanı: İnayet Giray Han, Karadeniz Araştırmaları, 14(55), 209-224.
• Şanlı, İ. (2014). Ubeydî, Abdurrahman Çelebi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim tarihi: 25.05.2023] (https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ubeydi-abdurrahman-celebi)
• Tarlan, A. N. (1945). Hayali Bey Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tekin, C. (2014). Ahi Çelebi Hamamı. Ahilik Ansiklopedisi, Ankara: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Yayınları.
• Tiktaş, S. (2014). XVI. Yüzyıl Edirne Şehri: Demografik Toplumsal ve Ekonomik Yapı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bahçeşehir Üniversitesi.
• Turan, Ş. (1992). Bayezid II. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 1992, Cilt: 5), 234-238.
• Tuğlacı, P. (1985). Osmanlı Şehirleri. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Tulum, M., Tanyeri, A. (1977). Nev’î Divan Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Turan, Ş. (2022). Kemalpaşazâde. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 2022, Cilt: 25), 238-240.
• Uysal, A. (2010). Hâfız Ahmed Paşa Divanı Metin-İnceleme [Yayımlanmamış yüksek lisan tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Ülgen, A. (2014). Edirne Sarayı, Sultanların Şehri Şehirlerin Sultanı Edirne Kitabı. Rıdvan Canım (Haz.), İstanbul: Edirne Valiliği Kültür Yayınları.
• Ünlü, M. Ş. (1991). Ubeydî Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni [Yayımlanmamış doktora tezi]. Mimar Sinan Üniversitesi.
• Yaşar, M. (2005). Bâlî Hayatı Edebi Kişiliği Divanı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Yenikale, A. (2012). Sümbülzâde Vehbî Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, (e-kitap, no: 3374).
• Yılmaz, K. H. (2015). Mahmud Efendi b. Celâl-zâde Mustafa, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim tarihi: 31.03.2023] (https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mahmud-efendi-celalzade-mustafa)
• Yılmaz, M. (2008). Kültürümüzde Arapça ve Farsça Asıllı Vecizeler Sözlüğü. İstanbul: Sütun Yayınları.