ULUSLARARASI BOYUTU İLE TÜRKİYE’DEKİ DON KAZAKLARIN GÖÇÜ (BCS'21)

Year 2021, , 133 - 151, 31.12.2021

Sinan Kıyanç

https://doi.org/10.38120/banusad.1020740

Abstract

Bu çalışmada Türkiye’de (Manyas-Kocagöl Köyü/Akşehir-Kazak Köyü’nde) yaşayan Don Kazakların 1962 ve 1963 yılındaki göçü uluslararası boyutu ile ele alınmaktadır. Osmanlı Devleti’nin Karadeniz’in kuzeyini fethi sürecinde mücadele ettiği Don Kazakların bir kısmı, yaşanan siyasi olaylar sonrasında Osmanlı Devleti himayesinde girmiştir. Önce Tuna Boyuna yerleştirilen Don Kazakları, farklı tarihlerde Anadolu’ya, Kocagöl ve Beyşehir Gölleri kenarına, göç etmiş, 1963 yılına kadar bu topraklarda yaşamışlardır. Bu sayede Anadolu’nun birçok gölünde tatlı su balıkçılığı yapmışlardır. Don Kazakları çeşitli tarihleri Rusya’ya göç etmişlerdi. Son göçleri ise 1962 yılında Rusya’ya, 1963 yılında ise ABD’ye gerçeklemişti.
Don Kazakları inancında yedi göbeğe kadar evlenmeleri günahtı. Uzun yıllar yaşadıkları Anadolu’da yıllardır evlenmeler nedeniyle neredeyse tamamı akraba olmuştu. Bu durum evlenememelerine, beraberinde göç kararı almalarına neden olmuştur. Böylece Don Kazakların göç süreci başlamıştır. Göç kararı her ne kadar içsel nedenden dolayı alınsa da bu kararın ortaya çıkmasında ve yönlenmesinde uluslararası gelişmeler önemli rol oynamıştır. Soğuk Savaş sürecinde yaşanan gelişmeler, ülkedeki siyasi olaylar göç kararında önemli rol oynamıştır. Bu kararın alınmasında başından itibaren dâhil olan Sovyetler Birliği, topluluğun kendi topraklarına göç etmesi için yoğun propaganda faaliyeti yürütmüştür. Bu sürece ABD’nin de ünlü yazar Lev N. Tolstoy’un kızı Aleksandra Tolstoy’un kurduğu Tolstoy Vakfı aracılığıyla dâhil olması, iki ülke arasında karar vermeye çalışan topluluk arasında ayrışmalara neden olmuştur. Böylece Soğuk Savaş sürecinde Türkiye topraklarında ABD ve Sovyetler Birliği karşı karşıya gelmiştir. Araştırmada Don Kazakların göç kararının ortaya çıkışı ve sonrasındaki meydana gelen gelişmeler, uluslararası boyutu, ülke ilişkileri ve kamuoyuna etkisi arşiv belgeleri başta olmak üzere dönemi aydınlatan anı, hatırat ve araştırma eserleri kapsamında elde edilen bilgi ve bulgularla ortaya konulmaktadır.

Keywords

Don Kazakları, Göç, Tolstoy Vakfı, Sovyetler Birliği, Amerika Birleşik Devletleri.

References

• Aralov, S. İ. (1997). “Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Hatıraları I”, Çev. Hasan Ali Ediz, İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Bakar, B. (2015). “Beyaz Ruslar Esir Şehrin Misafirleri”, 2. Baskı, İstanbul: Tarihçi Kitapevi.
• Kıyanç, S. (2020). “CIA ve Türkiye’de Darbeler, 27 Mayıs 1960 Darbesi, 12 Mart 1971 Muhtırası, 12 Eylül 1980 Darbesi, Talat Aydemir ve Eminsu Darbe Girişimleri”, İzmir: Duvar Yayınları.
• Muşmal, H. ve Kübra Benli, K. (2019). “Osmanlı Dönemi’nde Mada Adası’na Yerleştirilen Rus Kazakları”, Geçmişten Günümüze Göçler, Konya Kitabı XVII, Ed. Alattin Aköz, Doğan Yörük, Haşim Karpuz, 2. Cilt, Konya: Konya Ticaret Odası Yayınları.
• Öztürk, Y. (2000). Özü’den Tuna’ya Kazaklar 1, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Riasanovsky, N. V. ve Mark D. Steinberg, M. D. (2016). “Rusya Tarihi Başlangıçtan Günümüze”, Çev. Figen Dereli, İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Somuncuoğlu, S. (2004). “Don Kazakları”, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Türkdoğan, O. (2005). “Malakanların Toplumsal Yapısı”, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Doğan, O. (2019). “Kazak Adının Menşei, Kazak Halkının ve Hanlığı’nın Oluşumu ve Faaliyetleri (XVI. Yüzyıla Kadar)”, Bellek Hayat Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Dergisi, 1(1): 16-27.
• Erdoğan, H. (2020. ). “Kozaklar: Milli Kimlik ve Sosyo-Kültürel Yaşam”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(32): 1426-1440.
• Eröz, M. (1962). “Türkiye’de Islav Muhacirleri ve Kazaklar Etrafında Bazı Kaynaklar”, Sosyoloji Konferansları, 3: 121-136.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1962). “Türkiye’de İslav Muhacirleri”, Sosyoloji Konferansları, 3: 1-30.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1963). “Türkiye’den Rusya ve Amerika’ya Göç Eden İslav Muhacirleri”, Sosyoloji Konferansları, 4: 56-93.
• Kanat, V. (2018). “XVIII. Yüzyılda Don Kazaklarının (Ağnadlar) Tuna Deltası’na Yerleştirilmeleri”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(67): 333-357.
• Kıyanç, S. (2020). “Tolstoy Vakfı ve Türkiye’deki Faaliyetleri”, ADAM Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2): 333-356.
• Ruben, W. (1947). ”Anadolu’nun Yerleşme Tarihi ile İlgili Görüşler Koçhisar’ın Tuz Gölü Batısındaki Step Köylerinde 1946 Eylülünde Yapılan Bir Araştırma Gezisinin Sonuçları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Çev. Abidin İtil, 5(4): 369-389.
• Toğrol, B. B. (1987). “The Kuban Cossacks of Manyas Turkey and ‘The Cossaks’ of Leo Tolstoy”, Psikoloji Çalışmaları Dergisi, 15: 125-146.
• Turhan, M. (1956). “Kültürde Değişen ve Değişmeye Mukavemet Eden Unsurlar”, Psikoloji Çalışmaları, 1: 6-21.
• Türker, Ö. (2020). “Don Kazakları Arasında Stenka Razin İsyanı (1670-1671)”, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 12: 163-186
• Ülken, H. Z. ve Tanyeli, A. N. (1955). “Gönen Bölge Monografisi”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2(10-11): 115-154.
• Yüksel, S. (2011). “Don Kazaklarının Azak’ı İşgalleri (1637-1942), Tarih Araştırmaları Dergisi, 30(49): 205-218.
• Antley, J. (2016). Measurin Tolstoy’s Peasants: Old Believer Settlement in Oregon Through the 1960’s and 1970’s, Doktora Tezi, Kansan: University of Kansas.
• Üçüncü, B. B. K. (2014). “Tarihi Süreçte Beyşehir Gölü Adalarında İskân, Nüfus ve Sosyo-Ekonomik Faaliyetler,” Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Konya. Süreli Yayınlar
• Acar, M. T. (1963). “Yardım, Fal, Dedikodu, Tebrik,” Ufuk Gazetesi, 23 Eylül: 1.
• Milliyet Gazetesi, (1963). “225 Malakan ve Kazak Amerika’ya Gitti”, 05 Haziran: 1.
• Milliyet Gazetesi. (1962). “Kazaklardan 1069’u Rusya’ya Dönüyor”, 14 Şubat: 1.
• Milliyet Gazetesi. (1962). “Komünizm Propagandası Yapan 3 Malakan Yakalandı”, 17 Şubat: 3.
• Milliyet Gazetesi. (1962). “Rusya’ya Göçecek Kazak’ları Amerikalılar da Davet Etti, 10 Şubat: 5.
• Resmi Gazete, (1965). 11913. 07 Ocak: 8.
• The New York Times, (1963). “Last 250 Russians in Old Sect in Turkey Will Resettle, in U.S.; Flight to Rockland”, 22 Nisan.
• Ufuk Gazetesi, (1962). “Kazaklar Dün Gitmeye Başladılar, Sabık Vatandaşlarımız Komünistlerin Arasında İnşallah Bahtiyar Olurlar”, 21 Eylül: 1.
• Ufuk Gazetesi, (1963). “Kazaklar İstanbul’dan Hareket Etti”, 23 Eylül: 1.