Üniter Yapıda Merkeziyet ve Adem-i Merkeziyetin Uyumu

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 16, 21 - 40, 04.12.2017

Mahmut Bozan

Öz

Kamu
hizmetlerinin tek bir merkezden, merkez hiyerarşisine bağlı organlar eliyle
yürütülmesine merkezden yönetim denilmektedir. Yerinden yönetim ise, kamu
hizmetlerinin merkezî idareden ayrı, özerk kamu tüzel kişilerinin yönetimine
verilmesidir. Bir ülkenin tamamıyla bir merkezden yönetilmesi mümkün olmadığı
için devlet sorumluluğu altındaki kamu hizmetlerinin merkezî yönetim ile
yerinden yönetim kuruluşları arasında paylaştırılması bir zaruret olarak ortaya
çıkmaktadır.

Merkeziyet
ve adem-i merkeziyet tartışmalarında konunun nirengi noktasını adem-i
merkeziyetin keyfiyeti teşkil etmektedir. Zira “idari adem-i merkeziyet” aşırı
merkeziyetçiliği tadil için gerekli bir yöntem iken, “siyasi adem-i merkeziyet”
ucu federalizme çıkan ve üniter devlet yapısını çatlatan bir uygulamadır.

Yapılan tartışmaların
halk nezdindeki yankılanmasına bakıldığında aşırı merkeziyetçiliğin tadili ile
idari adem-i merkeziyetin güçlendirilmesinin toplumda destek bulduğu
söylenebilir. Üniter yapı ise Türkiye’nin tarihi, siyasi ve sosyolojik
gerçekliği olup, bu husustaki büyük mutabakat Tanzimat’tan beri bozulmadan devam
etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Merkeziyet, Adem-i Merkeziyet, Üniter ve Federal Devlet, Yerelleşme

Kaynakça

• Ana Britannica (1986), Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, Cilt 20, Ana Yayıncılık, İstanbul. Başbakanlık (2003), Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma: 1 Değişimin Yönetimi İçin Yönetimde Değişim, Ankara. Bilgiç, Veysel K. (2007), Yerel Yönetimlerin Tarihi Gelişimine İlişkin Bir Değerlendirme, Bilal Eryılmaz, Musa Eken, Mustafa Lüfi Şen (Ed.), Kamu Yönetimi Yazıları, Nobel Yayın Dağıtım, s. 100-110, Ankara. Bozan, Mahmut (2013), Asırlık Tartışma; Merkeziyet ve Adem-i Merkeziyet, Münâzarat Sempozyumu, Milliyet Fikri ve Kürt Meselesi (s. 245-265) içinde, Editörler: AYTAR, K., M. Akça ve İ. Ceylan, Merak Yayınları, Ankara. Bursalıoğlu, Ziya (1991) Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranış, Pegem Yayın No: 2, 8. Baskı, Ankara. Cenikli, Elvan ( 2011), Türkiye’de Mali Yerelleşme Anlayışına Tarihsel Bir Bakış, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 2, s. 1-14. Büyük Larousse (1986), Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, 22. Cilt, s. 11307, Milliyet Yayınları, İstanbul. Davutoğlu, Ahmet (2003), Küreselleşme ve AB-Türkiye İlişkileri Çerçevesinde Ulusal Egemenliğin Geleceği, Anayasa Yargısı Dergisi, 20, s. 46-58. Dinler, Zeynel (1994), Bölgesel İktisat, Ekin Kitabevi Yayınları, 4. Baskı, Bursa. Ergin, Osman Nuri (1995), Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, 1. Cilt, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Dairesi Başkanlığı Yayınları No: 21, İstanbul. Eryılmaz, Bilal (2011), Kamu Yönetimi, 4.Baskı Okutman Yayıncılık, Ankara. Eryılmaz, Bilal (2006), Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, 2.Baskı, İşaret Yayınları, İstanbul. Güler, B. Ayman (2000), Yerel Yönetimleri Güçlendirmek mi? Adem-i Merkeziyetçilik mi? TODAİE, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 9, s.14-29. Hanioğlu, M. Şükrü (2001), İttihat ve Terakkî Cemiyeti, İslam Ansiklopedisi, Cilt 23, s. 476-484, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara. Hitti, Philip K. (1981), Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi 4. Cilt, Çev. Salih Tuğ, Boğaziçi Yayınları, İstanbul. Karpat, Kemal H (2013), Türk Demokrasi Tarihi, 4. Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul. Kaya, Kemal (2007), Tanzimat’tan Önce Belediye Hizmetleri ve Voyvodalar, Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt, 26 Sayı, 41, s.101-112, Ankara. Kılıç, Murat (2010), Türk Siyasal Hayatında Bir Muhalif İsim Ve Hareket: Prens Sabahattin ve Meslek-i İçtima, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:12, s.1-14. Konpara, M. Zekai (1964), Endülüs Mersiyesi- Nizami Tercümesi ve Endülüs Tarihine Kısa Bir Bakış, İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü Dergisi, Sayı 2, s. 177-183. Kuran, Ercüment (2013), Türkiye’nin Batılılaşması ve Milli Meseleler, Der: M. Türköne, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 5. Baskı, Ankara. Machiavelli, Niccolo (1992), Hükümdar (Il Principe), Tercüme; Selehaddin Bağdatlı, Sosyal Yayınlar, Dünya Klasikleri Kültür Dizisi: 3. İstanbul. Milliyet (2015), Figen Yüksekdağ'dan özerklik açıklaması, 01.09.2015-http://www.milliyet.com.tr/demokratik-ozerklik, Erişim: 08.05.2017 Okay, M. Orhan (1996), Ziya Gökalp, İslam Ansiklopedisi, Cilt 14, s. 124-128. Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara. Ortaylı, İlber (2014), İmparatorluğun En Uzun Yılı, 39. Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul. Ortaylı, İlber (2008), Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi 3. Baskı, Cedit Neşriyat, Ankara. Pakalın, M. Zeki (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3. Baskı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. Radikal (2011), BDP Özerklik Çatlağı İçin Kampa Giriyor, Rifat Başaran, Radikal Gazetesi,http://www.radikal.com.tr/radikal.aspx?atype=haberyazdir&articleid, Erişim: 11.05.2017. Reyhan, Cenk (2007), Osmanlı’da İki Tarz-ı İdare: Merkeziyetçilik Adem-i Merkeziyetçilik, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara. TODAİE (1966), Merkezî Hükümet Teşkilâtı Araştırma Projesi (MEHTAP) Raporu, Yerel Yönetimler Araştırma Grubu, TODAİE Yayınları, İkinci Baskı, Ankara. TODAİE (1992), Kamu Yönetimi Araştırması (KAYA) Raporu, Yerel Yönetimler Araştırma Grubu, TODAİE Yayınları, Ankara. Toffler, Alvin ve Heidi (1994), Yeni Bir Uygarlık Yaratmak: Üçüncü Dalganın Politikası, (Creating a New Civilization) Çev: Zülfü Dicleli, İnkılâp Kitabevi, İstanbul. Tortop, Nuri, Aykaç, Burhan, Yayman, Hüseyin ve Özer, Akif (2008). Mahalli İdareler, (2. Baskı). Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. Uçman, Abdullah (2007), Prens Sabahaddin, Son Devir Osmanlı Siyaset ve Fikir Adamı, İslam Ansiklopedisi, Cilt 34, s. 341-342. Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara. Ünal, Feyzullah (2011), Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Yasal ve Yapısal Dönüşümü, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 30. Ebüzziya, Ziyad (1989), Ahmed Rızâ, İslam Ansiklopedisi, Cilt 2, s. 124-127. Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara. 6360 Sayılı On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (2012), R. G. Tarih ve Sayısı: 06.12.2012/28489, Tertip: 5 Cilt: 53. 5393 Sayılı Belediye Kanunu (2005), R. G. Tarih ve Sayısı: 13.07.2005/25874. 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu (2005), R. G. Tarih ve Sayısı: 04.03.2005/25745. 3152 Sayılı İçişleri Bakanlığı Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun (1985), R. G. Tarih ve Sayısı: 23.02.1985/18675. 1580 Sayılı Belediye Kanunu (1930), R. G. Tarih ve Sayısı: 14.04.1930/1471.