Mücbir Sebep Bağlamında İdarenin Depremden Kaynaklanan Sorumluluğunun Değerlendirilmesi

Year 2025, Volume: 11 Issue: 2, 645 - 689, 02.10.2025

Çolpan Mücahit Küçük

Abstract

Doğal afetler, uluslararası hukuk literatüründe genellikle "beşeri müdahale içermeyen felaketler" olarak tanımlanmakta ve diğer afet türlerinden ayrılmaktadır. Bu ayrımın temelinde yatan kritik fark, önleme stratejilerinin niteliğinde ortaya çıkmaktadır. Teknolojik kökenli afetlerde önleme, riskin kaynağının ortadan kaldırılmasını hedeflerken; doğal afetlerde temel amaç, afetin yıkıcı etkilerinin minimize edilmesi ve toplumların dirençliliğinin artırılmasıdır. Bunun için önlemek tazmin etmek ve iyileştirmekten daha iyidir anlayışı yerleşmiştir. Bu noktada idarelere önleyici tedbir almanın yanında alınan tedbirlere rağmen oluşacak afetler esnasında müdahale zorunluluğu öngörülmüştür. Bundan sonra ise idarelerin afet sonrası bu afetin izlerini yoketme noktasında yükümlülüğü başlamakta ve en nihayet bu görevler esnasında kusurlu ve kusursuz sorumluluğu tartışılmaktadır. Gerçekten de zaman içinde idarenin sorumluluğu kavramı büyük bir evrim geçirmiştir. Yine zarar kavramı zamanla genişlemiş ve özellikle sorumluluğun tespit edilemediği doğal afetler, terör olayları gibi durumlarda tazminat talepleri artmıştır. Tazminat anlayışı, sadece kusura bağlı olmaktan çıkarak tam onarım ilkesine yönelmiştir. Maddi ve manevi zararların yanı sıra estetik zararlar ve fırsat kaybı da tazmin edilebilir zararlar kapsamına girmiştir. Tıp gibi alanlarda rastlantısallık giderek daha az kabul görmeye başlamıştır.
Bu gelişmeler ışığında, sorumluluk rejimlerinde de değişim olmuştur. Yasal tazminat rejimleri ve içtihatlar, sorumluluk alanını genişletmiş, devletin kusursuz sorumluluğu tehlikeli faaliyetler ve kamu görevlilerinin zararları gibi alanlarda pekişmiştir. Ayrıca bu gelişmeler klasik mücbir sebep doktrinini de etkilemiş ve en önemli mücbir sebep dayanağı olan doğal afetler konusunda idarelerin yükümlülükleri gündeme gelmeye başlamıştır. Çalışmada doğal afetler kapsamında yalnızca depreme ilişkin yükümlülükler gözetilerek kapsamı sınırlandırılmıştır. Deprem, Danıştay kararlarında uzun yıllar tipik bir mücbir sebep hali olarak kabul edilmekle birlikte, zamanla sadece mücbir sebebin varlığı, idarenin sorumluluğunu ortadan kaldırmak için yeterli görülmemeye başlanmıştır. Bu tür durumlarda ayrıca meydana gelen zarar ile idari faaliyet arasındaki illiyet bağının kesilip kesilmediği hususunun da somut olayın özelliklerine göre değerlendirilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Çalışmada incelenen kararlarda görüleceği üzere, konuya ilişkin ilk gelişmeler depremin doğası gereği mücbir sebep sayıldığı, ancak zarar ile idari faaliyet arasında nedensellik bağının bulunup bulunmadığının her somut olayda ayrı ayrı incelenmesi gerektiği biçimindedir. Ancak zamanla söz konusu kararların içeriğinin de değişmeye başladığı görülmüştür. Zira teknik ve bilimsel çalışmalar ışığında fay hatları ve olası risklerin belirlenebilir durumdadır. Ayrıca önleyici tedbirler ve yapısal değişiklikler ile zararların en aza indirilebileceği de tartışmasız bir gerçek haline gelmiştir. Bu noktada çalışmada deprem nedeniyle oluşan zararın öngörülebilir bir risk olduğu ve bu haliyle mücbir sebep sayılmaması gerektiğine ilişkin değerlendirmelere yer verilmiştir

Keywords

Deprem , mücbir sebep , idarenin sorumluluğu

Evaluation of the Administration’s Liability Arising from an Earthquake in the Context of Force Majeure

Abstract

In international legal literature, natural disasters are generally defined as "catastrophes without human intervention" and are thus distinguished from other types of disasters. The fundamental difference underlying this distinction lies in the nature of prevention strategies. In technologically induced disasters, prevention aims at eliminating the source of the risk, whereas in natural disasters, the primary objective is to minimize the destructive effects of the disaster and to increase the resilience of societies. Consequently, the principle that “prevention is better than compensation and recovery” has become widely accepted.
At this point, public authorities are expected not only to take preventive measures but also to intervene during disasters despite the measures taken. Following the disaster, the administration’s obligation to eliminate the traces of the disaster begins. Ultimately, during the fulfillment of these duties, the concepts of fault-based and strict liability (liability without fault) come under discussion. Indeed, the concept of administrative liability has evolved significantly over time. Similarly, the concept of "damage" has expanded, and in cases where liability cannot be clearly attributed—such as natural disasters and terrorist acts—compensation claims have increased. The approach to compensation has shifted away from being solely fault-based and moved toward the principle of full reparation. Alongside material and moral damages, aesthetic damages and loss of opportunity have also come to be considered compensable.
In fields such as medicine, randomness is increasingly less tolerated. In light of these developments, responsibility regimes have also undergone change. Legal compensation systems and judicial precedents have expanded the scope of liability, and the state’s strict liability has been reinforced in areas such as hazardous activities and damages caused by public officials. Moreover, these developments have also influenced the classical force majeure doctrine. Natural disasters, which traditionally constituted the most prominent basis for force majeure, have now become grounds for examining the responsibilities of administrative authorities.
This study narrows its focus to responsibilities related specifically to earthquakes within the broader scope of natural disasters. While earthquakes were long considered a typical case of force majeure in the decisions of the Council of State (Danıştay), over time, the mere existence of force majeure has come to be seen as insufficient to fully absolve the administration from liability. In such cases, it has been emphasized that the causal link between the damage and the administrative activity must also be evaluated according to the specifics of the case. As seen in the decisions examined in this study, the initial developments accepted earthquakes as force majeure by their nature, but also stressed the need to assess the causal relationship in each individual case.
Over time, however, the content of these decisions has begun to change. Technical and scientific studies have made it possible to identify fault lines and potential risks. It has also become an indisputable fact that preventive measures and structural changes can significantly reduce damages. At this point, the study includes evaluations suggesting that damage caused by earthquakes constitutes a foreseeable risk and therefore should no longer be regarded as a force majeure.

Keywords

Earthquake , force majeure , liability of the administration

References

• Akandji-Kombe Jean-François, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Pozitif Yükümlülükler, İnsan Hakları El Kitapları No:7, Avrupa Konseyi, 2007
• Akbulut Berrin, “Deprem Nedeniyle Meydana Gelen Ölüm ve Yaralanmalara Ait Ceza Hukuku Sorunlarına İlişkin Bazı Tespitler”, SÜHFD, C. 31, S. 2, 2023, ss. 569-628;
• Akyılmaz, Bahtiyar/ Sezginer, Murat/ Kaya, Cemil, Türk İdari Yargılama Hukuku, Seçkin Yayıncılık 10. Baskı, Ankara 2024.
• Altunkaya Mehmet: “Deprem Zararlarında Haksız Fiilden Kaynaklanan Sorumluluk”, Medenî Hukukçular Derneği Deprem Zararlarından Doğan Hukukî Sorumluluk Rehberi 2023, sh. 6 chrome extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.medenihukukcular.com/images/Deprem_Hukuk_Rehberi.pdf
• Aral Merşa/Tunç Gökhan, “Türkiye’de Deprem Performansına Dayalı Bina Kimlik Bilgilerinin Oluşturulmasına Yönelik Çalışma ve Öneriler”, Afet ve Risk Dergisi, 4 (1), ss. 20-41
• Atay Ender Ethem, Hukuk Başlangıcı, 11. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara 2024,
• Atay Ender Ethem, İdare Hukuku, Turhan Kitabevi, 10. B., Ankara 2024
• Atay Ender Ethem, İdari Yargılama Hukuku, Seçkin, 3. Baskı, Ankara 2024
• Atay Ender Ethem, Odabaşı Hasan, Teori ve Yargı Kararları Işığında İdarenin Sorumluluğu ve Tazminat Davaları, 2. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2010
• Atay Ender Ethem: “İdarenin Sorumluluğu” in Prof. Dr. Fikret Eren'e Armağan, Turhan Kitabevi, Ankara 2006, ss. 1061-1098.
• Ateş Turan, Deprem Hukuku, 3. Baskı, Ankara 2023.
• Azimli Çilingir Gülcan, Türkiye’de Afet Yönetimi ve İdarenin Sorumluluğu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul 2019
• Başaran İsmail, Akyüz Duygu, “Afet Yönetiminde Bir Sivil Toplum Kuruluşu: Türk Kızılay”, Journal of Civilization Studies Volume 7, Issue 1, ss. 76-91.
• Berberoğlu İbrahim, “Genel Hatlarıyla Devletin Hukuki Sorumluluğuna İlişkin İlkeler”, Danıştay Dergisi, Yıl:40, Sayı:124, 2010, ss. 11-16.
• Bireysel Başvuru Seçme Kararlar (2012-2013), Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara, 2015
• Bucaktepe Adil, “Depremden Dolayı İdarenin Sorumluluğu”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 17-18, Sayı: 26, 27, 28, 29, Yıl: 2012-2013, ss. 93-122.
• Corneloup Me/ Delecheneau Jean-Yves, “Jurisprudence et responsabilités du maire en matière de risques majeurs”, https://www.mementodumaire.net/responsabilites-du-maire-2/r6-jurisprudence-et-responsabilites-du-maire-en-matiere-de-risques-majeurs/
• Çağlayan, Ramazan, İdari Yargılama Hukuku, Seçkin Yayınevi, 11. Baskı, Ankara 2024
• Çağlayan, Ramazan, Tarihsel, Teorik ve Pratik Yönleriyle İdarenin Kusursuz Sorumluluğu, Asil Yayıncılık, 1. Bası, Ankara, 2007
• Çelik Ahmet Çelik, “Devletin Depremlerden Dolayı Sorumluluk ve Yükümlülükleri”, 24 Şubat 2023, https://legal.com.tr/blog/genel/devletin-depremlerden-dolayi-sorumluluk-ve-yukumlulukleri/
• Çolakoğlu Melike, İdari Yargı Kararları Kapsamında Deprem Nedeniyle İdarenin Kusur Sorumluluğu, Adalet yayınevi, 1. Bası, Ankara 2023
• Deniz Esra, Avrupa Birliği ve Türk Hukukunda Mücbir Sebep, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Avrupa Birliği Anabilim Dalı, İstanbul 2022
• Deprem ve Hukuk, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul 2020
• “Deprem Nedeniyle Oluşan Zararların İdari Yargıda Tazmini”,https://or.av.tr/deprem-nedeniyle-olusan-zararlarin-idari-yargida-tazmini/
• Descamps, Marc Alain, Catastrophe et responsabilité. Revue française de sociologie, (1972), 13(3), 376-391.
• Doğan Halil, “Afetlerde Kurum ve Kuruluşlar”, Özüçelik DN, editör. Afetlerde Acil Tıp Hizmetleri. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2019. sh. 83-88; Türkiye’de Afet Mevzuatı ve Afetlerle İlişkili Kurumlar, chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.ktu.edu.tr/dosyalar/afettibbi_0f8f8.pdf;
• Erkan E. Ayşe, Afet Yönetiminde Risk Azaltma ve Türkiye’de Yaşanan Sorunlar, Ankara 2010, Devlet Planlama Teşkilatı Uzmanlık Tezi
• Evren Çınar Can, “İdarenin Sorumluluğunu Etkileyen Neden Olarak Mücbir Sebep”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 14, S. 1, 2010, ss. 263-297.
• Gökalp Süheyla Suzan/ Çolakoğlu Melike, “Afet Yönetimi; Devletin Pozitif Yükümlülüğü ve İdarenin Sorumluluğu”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c. 29, sy. 1, 2025, ss. 111-157
• Gözler, Kemal; Kaplan, Gürsel, İdare Hukuku Dersleri, Ekin yayınevi, Güncelleştirilmiş 25. Baskı, Bursa 2023
• Gözübüyük, Şeref; Tan, Turgut; İdare Hukuku, Cilt I Genel Esaslar, Turhan Kitabevi, Güncelleştirilmiş 13. Baskı, Ankara 2019
• Günday, Metin, İdare Hukuku, İmaj Yayınları, 11. Baskı, Ankara 2017
• Hasquenoph, Isabelle, L’évolution des fonctions de la responsabilité administrative en matière environnementale. Revue du droit public, (2020), Juillet(4), 943-964
• İşçi Coşkun, “Deprem Nedir ve Nasıl Korunuruz?”, Journal of Yasar University, Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 3/9 (Haziran 2008), ss. 959-983.
• Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Yeniden İmar ve Gelişme Raporu, Cumhurbaşkanlığı Strateji Ofisi, Ankara 2024
• Kalabalık Halil, İdare Hukuku Dersleri, C.II,Seçkin Yayınevi, 6. Baskı, Ankara 2024
• Karahisar Tüba, “Olası Bir Depremde Koordinasyonun Sağlanması ve Sosyal Medyanın Rolü”, Beykoz Akademi Dergisi, 2016; 4(2), ss. 43-64.
• Karauz Agâh Kürşat: “Depremden Doğan Zararlardan Dolayı İdarenin Sorumluluğu”, Medenî Hukukçular Derneği Deprem Zararlarından Doğan Hukukî Sorumluluk Rehberi 2023, sh. 52 chrome extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.medenihukukcular.com/images/Deprem_Hukuk_Rehberi.pdf Kutlu Meltem, “Deprem ve İdarenin Sorumluluğu”, Amme İdaresi Dergisi, C. 32, S. 4, Aralık 1994
• Mazılıgüney Levent, “Deprem Nedeniyle Hukuki Sorumluluklar-Sorunlar-Öneriler, https://denizli.imo.org.tr/Eklenti/8638,seminersunumpdf.pdf?0
• Moderne Franck, “Responsabilité de l'État et des communes en cas de réalisation de risques naturels et technologiques majeurs. In: Droit et Ville, tome 21, 1986. XXe anniversaire de l'I.EJ.U.C. - Colloque sur les risques naturels et technologiques majeurs : aspects juridiques. 14-15 octobre 1985, Toulouse - Deuxième partie. ss. 155-202.
• Oğuz Arzu,) “COVID 19, Mücbir Sebep ve Sözleşmelere Etkisi”, Terazi Hukuk Dergisi, C: 15, S: 166 (Haziran 2020, ss. 1275-1285
• Oğuz Habip, “Sorumluluk Hukukunda Kusur”, TAAD, Yıl:7, Sayı:28, Ekim 2016, ss. 273-286
• Özdemir Halit Eyüp: “Türk Hukukunda İdarenin Deprem Dolayısıyla Sorumluluğu”, Ulusal ve Uluslararası Yargı Kararları Işığında Deprem Hukuku Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı 24-25 Mayıs 2021, İstanbul 2021, ss. 1-12.
• Pontier Jean-Marie , 'Les collectivités territoriales et la prévention des risques, Extrait du Bulletin juridique des collectivités locales 2014 n° 11 ' : Revue générale du droit on line, 2015, numéro 22086), (www.revuegeneraledudroit.eu/?p=22086 Rösler, Hannes, “Alman ve Uluslararası Sözleşme Hukukunda Değişen ve Öngörülemeyen Koşullar”, (Çev. Tülay Aydın Ünver), Journal of Istanbul University Law Faculty, C: 66, S:1, (2010), ss. 353-364.
• Sarsıkoğlu Şenel, “İdarenin Mali Sorumluluğu Açısından Zarar Kavramı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 65 (4) 2016, ss. 2389-2422.
• Saruhan, Haluk, “İdarî hukuk açısından depremde idarenin sorumluluğu”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (ASOS Journal), (2023), 11(147), 175–198.
• Şaşı Murat, Mülkiyet Hakkı İhlallerinde İdarenin Hukuki Sorumluluğu Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Anayasa Mahkemesi, Yargıtay ve Danıştay Kararları Işığında, Yetkin Yayınları, 1. Bası, Ankara, 2019
• Türkiye’de Afet Yönetimi ve Doğa Kaynaklı Afet İstatistikleri Disaster Management and Natural Disaster Statistics in Turkey Kitapçığı, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, 2018
• Tüzüner Özlem/ Öz Kerem, “Aşırı İfa Güçlüğüne İlişkin İçtihat İncelemesi”, Ankara Barosu Dergisi, Y. 2015 S. 3, ss. 423-470.
• Ulusoy, Ali D., “Depremden Dolayı Devlet Kurumlarının Mali Sorumluluğu”, https://t24.com.tr/yazarlar/ali-d-ulusoy/depremden-dolayi-devlet-kurumlarinin-mali-sorumlulugu,38818
• Yıldız Akgül Şerife: “Depremden Kaynaklanan Manevi Zararlardan İdarenin Sorumluluğu”, TBB Dergisi 2023 (167), ss.133-176.
• Yılmaz Abdullah, “Türkiye’de Afetlerde Karşılaşılan Sorunlar”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 1, S. 1 2012, ss. 61-81
• Yılmaz Alper, Yargı Kararları Bağlamında Deprem ve Hukuki Sorumluluk, Adalet Yayınevi, 1. Bası, Ankara 2025
• https://www.conseil-etat.fr/Media/actualites/documents/reprise-_contenus/etudes-annuelles/ea2005-responsabilite-et-socialisation-du-risque