Ebû Zer el-Gıfârî ve Hadis Rivayeti

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 73 - 116, 01.06.2021

Lokman Bilgiç , Nurullah Agitoğlu

Öz

Özet
Hadis rivayetinde Hz. Peygamber’e (sas) en yakın tabaka olan sahâbenin, takip eden nesillere nazaran ehemmiyeti inkâr edilemeyecek bir gerçektir. Bu kutlu tabaka içerisinde hadis rivayetine hizmet eden önemli simalar bulunmaktadır. Bu isimlerden dikkat çeken biri Ebu Zer el-Gıfarî’dir. O, İslam ile müşerref olmadan önceki cahiliye yaşantısının aksine Müslüman olduktan sonra sahâbe arasında zühdü, takvası ve adaletten taviz vermeyen şahsiyetiyle dikkat çekmiş ve İslam tarihinde de “Ebû Zer” karakteri olarak bu hasletleri temsil etmiştir. Onun Resûlullah ile yakın iletişim dili ve hadis rivayetindeki hırsı yanında dönemin siyasi atmosferindeki çıkışları dikkat çekmektedir. Bu çalışmada onun hayatından önemli kesitler ile sünnet anlayışı, hadis rivayetindeki yeri ve çeşitli konu başlıklarındaki rivayetlerinin değerlendirilmesi yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Hadis, Sünnet, Sahabe, Ebû Zer el-Gıfârî.

Kaynakça

• Abdullah Aydınlı, Hadis Istılahları Sözlüğü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay. İstanbul 2012,
• Agitoğlu Nurullah, “Halku’l-Kur’ân ve Rü’yetullah Konuları Bağlamında İbnü’l-Mülakkın’ın Buhârî’nin Bab Başlıklarına Yaklaşımı,” ŞÜİFD Şırnak 2014.
• Ahmed b. Hanbel, er-Red Ale’z–Zenâdıka v’el-Cehmiyye ( thk. Sabri b. Selemete ) Darü’n-Neşr, Riyad 1424.
• Âl’ül Fakîh, Muhammed Cevâd , Ebû Zer el- Gıfâri Remzü’l Yekaze fi Damîri’l İnsanî” Darü’l Târif, Beyrut, (ty.)
• Aydınlı Abdullah, “Ebû Zer el-Gıfârî” DİA, X,
• Aycan, İrfan, Saltanata giden yolda Muâviye b. Ebi Süfyan, Ankara Okulu Yay. Ankara, 2010,
• Aycan, İrfan, Mahfuz Söylemez, İdeolojik Tarih Okumaları, Ankara Okulu Yay. Ankara 2002,
• Ali, Cevad, Tarihü’l ‘Arab Kable’l İslam, Dârü’s-Sakiyyi, 2001
• A’dâvî, Ebû Abdullah Mustafa, Sahihü’l-Müsned Min el-Ehâdîsi el-Kudsiyye, Darü’s-Saâde lî’t- Türâs, Mısır 1989.
• Ahmed b. Hanbel, ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Mervezî, Müsned (thk, Şuayb Arnavut) Muessesetü’r-Risale, 2001. Müsned,
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd, Ensâbü’l-Eşrâf, (thk. Süheyl Zekkâr) Darü’l-Fikr, Beyrut 1996, V, s. 541.
• Berhanfûrî, ‘Alaaddîn Alî b. Hisameddin b. Kadihan el-Kâdirî, eş-Şâzelî el-Hindî, Kenzü’l –Ummâl, ( thk. Safve Sika), Muessesetü’r-Risâle, Beyrut 1981, XIII,
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b.İsmâîl b. İbrâhîm el- Cu‘fi, Sahih, (thk. Muhammed Züheyr b. Nasr) Darü’l Tavk en- Necât, 2001
• Beyhâki, Ebû Bekir Ahmed. b. Hüseyin b. Alî, Marifetü’s-Süneni ve el- Âsar , ( thk. Emin Kal’aci), Dar’ül Va’y Kahire 2008. IV,
• Cürkânî, İbrahim b. Hüseyn b. Ca’fer ebu Abdullah el-Mihzanî, el-Ebâtil vel-Menâkîr (thk. Abdurrahman Abdulcebbâr ) Darü’l-Samiî, Riyad 2002
• Coşkun, Selçuk, “Bana Arz Olundu” Kalıbıyla Rivâyet Edilen Hadisler ve Anlamları, AÜİFD S:29. Erzurum 2008.
• Eş‘arî, ebû’l-Hasen Alî b. İsmail b. Ebi Bişr İshak b.Sâlim el-Eş’arî el-Basrî, el-İbâne, (thk. Hüseyn Mahmûd) Dârû’l-Ensâr, Kahire 1974.
• el-Aktaş, Abdulmecîd Muhammed "Ebû Zer el-Ğıfârî ve Ârâ’uhû fi’s-Siyâseti ve’l-İktisâd," Mektebetü’l- Aksâ, Ammân 1981.
• Kılıç Aslan Mavil, Bir Mutezile-Maturidiyye Tartışması Rü’yetullah, , AİBÜSBED, 2014,
• Ebu Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b.Abdillâh b. İshâk, Hilyetü’l Evliyâ, Muhâfazatü’l-Mısr, Dârü’l-Kütübi’l Arabî, Beyrut 1974.
• Erul, Bünyamin, Sahâbenin Sünnet Anlayışı, TDV Yay. Ankara. 2017.
• Ebû ‘Avâne, Ya‘kub b. İshâk b. İbrâhîm el-İsferâyînî, Müstehrec, ( thk. Eymen b. ‘Arif Dımeşkî ), Darü’l-Ma‘rife Beyrut 1998.
• Ebû Yusuf, Yakub b. İbrahim b. Habib b. Sad b. Abte el-Ensârî, el-Âsâr, ( thk. Ebû’l-vefâ ), Darü’l Kutubü’l İlmiyye I,
• el-Fakihî, Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk, Ahbâru Mekke, ( thk. Abdülmelik Abdulheyş ), Darü’l-Hadarî, Beyrut 1414. I, s. 255.
• Ece, Abdurrahman, Câbir b. Abdullah ve Hadis Tarihindeki Yeri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Bayburt 2016.
• Fığlalı, Ethem Ruhî, “Abdullah b. Sebe” DİA,
• Kubat, Mehmet, İslam Mezhepleri Tarihi, Kitap Dünyası yay. İstanbul, 2017.
• Görmez, Mehmet, “Ebû Zer el-Gıfârînin Biyografileri Üzerine” Islamiyat Dergisi, Ankara 2002, sayı 2, Fayda, Mustafa, Hz. Ebu Bekir, DİA,1994. X.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed b. İbrâhîm el-Büstî, Me‘âlimü’s-Sünen, Matbaatü’l- İlmiyye, Haleb 1932. I.
• Hâkim, Ebû Abdullah Hâkim Muhammed b. Abdullah, el-Nisâbûri, el-Müstedrek ala Sahihayn, (thk. Mustafa Abdulkadir Ata) Darü’l-Kutubü’l-İlmiye, Beyrut 1990.
• Humeydî, ebû Abdullâh Muhammed b. Ebî Nasr Fütûh b. Abdillâh, el-Cem’ Beyne’s-Sahîhayn, (thk Alî Hüseyn Bevvâb ) Darü’l İbn Hazm, Beyrut 2002. I.
• Kummî, Ebû Halef Sa’d b. Abdullah-Nevbahtî, Ebu Muhammed el-Hasen b. Mûsâ b. el- Hasen b. Muhammed el- Bağdâdî, Kitabü’l-Makalat Ve’l fırâk, Çev. Sabri hizmetli, Hasan Onat, Sönmez Kutlu, Ramazan Şimşek) Ankara Okulu Yay. Ankara 2004,
• Köktaş, Yavuz, Diyanet İlmi Dergisi, c.38 S. 4.
• Kûrdî Alî, Muhammed, el-İslamû ve’l Hadâretü’l Arabiyye, ( Muesseset’ül-Hindavî) Memleketü’l Müttehide 2019.
• Kandemir, M. Yaşar, “Kâ’b el- Ahbâr” DİA, I,
• Mamer b. Râşid, Ebû Urve b. Râşid el-Basrî es-San‘ânî, Câmi, (thk. Habîb Rahmân A’zamî) Meclisü’l-İlmiyye, Pakistan, 1982.
• Mizzî, Yusuf b. Adurrahman b.Yusuf Ebû’l Haccâc, el-Kâmil,( thk. Beşşâr Avvâd Marûf) Müessesetü’r-Risale, Beyrut (ty.)
• Münzirî, Ebu Muhammed Zekiyuddîn, Abdülazîm b. Abdilkavî b. Abdililâh, el-Tergîb ve’t-terhîb, ( thk. İbrahim
• Şemseddîn), Darû’l-Kutubü’l İlmiyye, Beyrut 1996, I,
• Mes’ûdi, Ebû’l Hasan Alî b. Hüseyn el- Hüzelî, Mürûcü’z-Zeheb,( thk. Muhammed Abdulhamid ) Mısır 1964.
• Mizzî, İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endülüsî el-Kurtubî, Esmâü’s-Sahâbe ( thk. Abdulhamîd Sa‘dinî ) Mektebetü’l-Gurebâ, Kahire (ty) I.
• Mervezî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Nasr b.Yahyâ, Ta‘zim-u Kadri’s-Salât, ( thk. Abdurrahmân Abdulcebbâr Fervaî), Mektebetü’d-Dâr, Medine 1406.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmud es-Semerkandî, Tevhîd, ( Fethullah Halif ) Dârü’l- Camiâtü’l Mısriye,
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. El-Haccâc el-Kuşeyri, el-Müsnedüs-Sahih el-Muhtasar bi Nakli el-Adli an el-Adli İlâ
• Resulillah salallahu Aleyhi ve sellem (thk. Muhammed Fuad Abdulbaki) Dar el-İhyau Turâs el-Arabiyye, Beyrut, 2010,
• İbn Sa‘d, İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa‘d b. Menî’ el-Kâtip el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî, et-Tabakâtü’l-kübrâ, I-XI, (thk, Dr. Ali Muhammed Ömer, Mektebetü’l-Hancı), Kahire, 2001.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail b. Şihâbeddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkî, el- Bidâye ve’n-Nihâye, ( thk. Abdulkâdir Arnavut ), Katar 2016, III, s. 236.
• İbn Abdilberr, Ebû Amr b. Yusuf b. Abdullah b. Muhammed b. en-Nemerî, el-İstiâb fi Marifeti Ashâb, ( thk. Ali Muhammed Bacâvî ) Darü’l Ciyl, Beyrut 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b.Yezid b. el-Kazvinî, Sünen, (thk. Muhammed Fuad Abdulbâki) Dârü’l İhyaü’l- Kütübü’l Arabiyye, Beyrut 2009
• İbn İshâk Muhammed b. Yesâr el-Matlebî, Sîre, ( thk. Süheyl Zekkâr), Darü’l-Fikr, Beyrut 1978,
• İbnü’l-Cevzî, ebü’l-Ferec, Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî, Telbisü’l-İblîs, Darü’l fikr, Beyrut 2001. s. 146.
• İbnü’l Esîr, Ebû’l Hasan İzzüddîn Ali b. Muhammed b.Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, el-Kâmil fi’t-târîh, ( I-XI), (thk. Abdulselam Tedmirî) Dârü’l Kütübü’l-Arabiyye, Beyrut 1997.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l Ferec Cemalüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî, el-İlelü’l Mütenâhiye fi’l Ehâdîsi’l Vâhiye, (thk. İrşâdü’l Hakkü’l-Eserî ), Pakistan 1981,
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l Ferec Cemâlüddin Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdadî Mevzuât, (thk. Abdurrahman Muhammed Osman) Mektebetü’l Selefiyye, Medine 1966.
• Ibn ‘Arrâk, Ebü’l Hasen Nûreddîn Alî b. Muhammed b. Alî el-Kinânî, Tenzîhü’ş-şerî‘a, (Abdulvahap Abdullatif, Abdullah sadîk el-ğımârî ) Darü’l Kütübi’l İlmiyye, Beyrut 1399.
• Sarıtaş, Âdem, Ebû Zer el-Gıfârî Hayatı ve Şahsiyeti, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 1997.
• Salîh Suphî, Hadîs İlimleri ve Hadîs Istılahları, Çev. M. Yaşar Kandemir, MÜİF Yay. IX, İstanbul 2010.
• Taberî, Ca‘fer Muhammed b. Cerîr, b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî, Tarîh, Darü’t-Turâs, Beyrut 1967. IV,
• Tirmizî, ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre, Sünen, ( thk. Ahmed Muhammed Şakir ), Mektebetü ve Matbaatü’l-Mustafa el Bâbî el-Halebî, Mısır 1975
• Taberâni, Ebü’l Kasım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb, Mu‘cemül-Evsat, ( thk. Tarık b. Havzullâh b. Muhammed) , Darü’l Harameyn, Kahire trz. V,
• Öztürk, Yaşar Nuri, Emevi dinciliğine Karşı Mücadelenin Öncüsü Ebu Zer, Yeni Boyut Yay. IV. Baskı, İstanbul 2016.
• Uzundağ, Mehmet Sait, “XIX. Asır Hindistan Âlimi Sıddîk Hasan Han’ın Allah’ın Haberi Sıfatlarla ilgili Görüşleri” EÜİFD, 19:1 Elazığ 2014.
• Yeşilyurt Temel, “Ru’yetullâh” DİA, İstanbul 1994. XXXV.
• Yıldırım, Enbiya, Hadis Problemleri, , Rağbet Yay. V. baskı, İstanbul 2013.
• Yılmaz, Hayati, “Hadis İlminde Kudsî Hadisler ve bu Konuda Yapılan Çalışmalar”, SKÜİFD, 1996.
• Zehebî, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Tecrîdü Esmâi’s-Sahâbe, Darü’l Marife, Beyrut (ty.)